Tái cấu trúc và năng suất lao động doanh nghiệp - nghiên cứu ngành dệt Việt Nam

2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------∞0∞--------

PHẠM ĐÌNH CƯỜNG

TÁI CẤU TRÚC

VÀ NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG DOANH NGHIỆP –

NGHIÊN CỨU NGÀNH DỆT MAY VIỆT NAM

Chuyên ngành: Quản trị Kinh doanh

Mã số chuyên ngành: 62340102

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. VÕ PHƯỚC TẤN

PGS.TS. PHẠM ĐÌNH LONG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận án “Tái cấu trúc và năng suất lao động doanh nghiệp

– Nghiên cứu ngành dệt may Việt Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận án này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận án này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

án này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận án này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường

đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô giảng dạy tại trường Đại học Mở

thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình chỉ bảo, cung cấp các kiến thức bổ ích trong suốt

thời gian tôi học tiến sĩ tại đây.

Đặc biệt, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Võ Phước Tấn và PGS.TS.

Phạm Đình Long đã luôn động viên và khích lệ tôi những lúc khó khăn trong quá

trình thực hiện luận án. Quý Thầy đã tận tình hướng dẫn, đưa ra những góp ý xác

đáng và có giá trị, giúp tôi hoàn thành luận án Tiến sĩ này.

Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, chia sẻ và động

viên tôi trong suốt quá trình học tập cũng như hoàn thiện luận án này.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2021

Người thực hiện

PHẠM ĐÌNH CƯỜNG

iii

DANH MỤC CÁC BÀI BÁO LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1. Restructuring and corporate productivity: Empirical evidence from VietNam

Textile and garment Industry. Journal of Management Information and

Decision Sciences, Volume 23, Issue 3, 2020. (Scopus Q2).

2. Human Resource Development Solutions for the Vietnamese Textile and

garment Industry in International Economic Integration. Academy of

Strategic Management Journal, Volume 18, Issue 5, 2019. (Scopus Q3).

3. Factors Affecting on the Restructuring of Vietnamese Textile and Garment

Enterprises. International Journal of Economics and Financial, Issues,

2017, 7(5), p440 - p453. (Scopus Q4).

4. Tái cấu trúc và Năng suất lao động doanh nghiệp – Nghiên cứu Ngành Dệt

May Việt Nam. Tạp chí Quản lý và Kinh tế Quốc tế - Trường Đại học Ngoại

Thương - ISSN 1859 - 4050, Số 126/2020, trang 44-59.

5. Mô hình nghiên cứu về Tái cấu trúc và Năng suất lao động doanh nghiệp tại

Việt Nam. Tạp chí Kinh tế Đối ngoại - Trường Đại học Ngoại Thương - ISSN

1859 - 4050, Số 117/2019, trang 59-73.

6. Các nhân tố ảnh hưởng đến Tái cấu trúc doanh nghiệp dệt may Việt Nam.

Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế EIEB, do trường Đại học Kinh tế Quốc

dân tổ chức 12-2017. ISBN 978-604-946-330-3.

7. Các giải pháp phát triển nguồn nhân lực Ngành dệt may Việt Nam trong bối

cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế EIEB, do

trường Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức 12-2017. ISBN 978-604-330-3.

iv

DANH MỤC CÁC ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ

THỰC HIỆN TRONG QUÁ TRÌNH LÀM LUẬN ÁN

1. Chủ nhiệm Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nghiên cứu đề xuất giải pháp xây dựng và phát triển thương hiệu hàng nông

sản xuất khẩu vùng Đông Nam Bộ” (Giấy chứng nhận, ký ngày 25/01/2019).

2. Chủ nhiệm Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nghiên cứu đề xuất giải pháp vượt rào cản kỹ thuật đối với một số hàng

nông sản của vùng Đông Nam Bộ sang thị trường Nhật Bản” (Giấy chứng

nhận, ký ngày 12/12/2017).

3. Thư ký Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nghiên cứu đề xuất giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ hàng nông sản của vùng

Đông Nam Bộ” (Giấy chứng nhận, ký ngày 09/03/2017).

4. Thư ký Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nâng cao năng lực quản lý kinh doanh bán lẻ xăng dầu trên địa bàn

Tp.HCM” (Giấy chứng nhận, ký ngày 6/1/2015).

5. Thành viên nhóm Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với

đề tài “Nghiên cứu đánh giá tác đông của các hiệp định FTA tiêu chuẩn cao

đến việc phát triển chuỗi giá trị hàng nông sản xuất khẩu tại vùng kinh tế

trọng điểm Đông Nam Bộ” (Giấy chứng nhận, ký ngày 28/6/2016)

v

TÓM TẮT

Việt Nam đứng trước bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hóa đang

diễn ra ngày càng sâu rộng, chi phí lao động có xu hướng tăng lên, trong khi đó năng

suất lao động doanh nghiệp (NSLĐDN) có xu hướng chững lại, đang đặt ra cho các

doanh nghiệp yêu cầu đòi hỏi cần phải luôn linh hoạt và đổi mới nhằm phát huy nội

lực và tạo ra lợi thế cạnh tranh đáp ứng sự biến động của thị trường. Một trong những

vấn đề đang được doanh nghiệp và xã hội hết sức quan tâm đó là tái cấu trúc doanh

nghiệp và NSLĐDN.

Xét về mặt lý thuyết, tổng quan các nghiên cứu trước đây cho thấy hầu hết các

nghiên cứu về tái cấu trúc doanh nghiệp thường chỉ đề cấp đến một vài yếu tố đơn lẻ

như tài chính hoặc hình thức sở hữu vốn mà thôi. Vì thế, mục tiêu nghiên cứu của

luận án là nghiên cứu tái cấu trúc theo hướng toàn diện, nhằm lấp đầy khoảng trống

lý thuyết thông qua đồng thời cả 3 yếu tố đó là: danh mục đầu tư, tài chính và tổ chức.

Đồng thời, các công trình nghiên cứu trước đây về tái cấu trúc thường chủ yếu đề cập

đến tác động của tái cấu trúc đến hiệu suất của doanh nghiệp hoặc hiệu quả của doanh

nghiệp. Có thể nói, chưa có nghiên cứu nào đề cập đến tác động của tái cấu trúc đến

NSLĐDN như cách đặt vấn đề của luận án. Ngoài ra, hầu hết các công trình nghiên

cứu về tái cấu trúc trước đây (ngoại trừ tái cấu trúc tài chính, ngân hàng) đều sử dụng

phương pháp nghiên cứu định tính là chủ yếu, nên thường xuất hiện khe hở nghiên

cứu trong việc đo lường và định lượng kết quả tái cấu trúc.

Xét về mặt thực tiễn, theo số liệu của Tổng cục Thống kê 2019, ngành dệt may

là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn mang lại kim ngạch xuất khẩu lớn nhất

cho Việt Nam trong giai đoạn 10 năm gần đây, xếp thứ 2 chỉ sau Trung Quốc. Tuy

nhiên, ngành dệt may cũng là ngành hiện có NSLĐDN rất thấp, vẫn chủ yếu là gia

công cho nước ngoài, tỷ lệ thâm dụng lao động cao và tồn tại nhiều yếu kém trong

hoạt động SXKD. Chính vì lẽ đó, việc nghiên cứu tái cấu trúc và NSLĐDN ngành

dệt may là vô cùng cần thiết cả về lý thuyết lẫn thực tiễn.

vi

Xuất phát từ vấn đề nghiên cứu trên, luận án đã tiến hành nghiên cứu cơ sở lý

thuyết về tái cấu trúc toàn diện và NSLĐDN, làm rõ tác động của tái cấu trúc đến

NSLĐDN để từ đó xây dựng và đề xuất mô hình nghiên cứu. Luận án đã đầu tư và

thu thập bộ dữ liệu lớn, bao gồm 7.640 doanh nghiệp dệt may Việt Nam trên địa bàn

cả nước, trong giai đoạn 10 năm gần đây (2009-2018). Dữ liệu được xử lý và phân

tích bằng phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua công cụ phần mềm STATA.

Đồng thời, luận án cũng đã tiến hành các thảo luận lấy ý kiến chuyên gia, kiểm định

cần thiết để tăng tính thuyết phục và độ tin cậy cho mô hình nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu cho thấy tái cấu trúc toàn diện đã có tác động tích cực đến

NSLĐDN. Nó không chỉ mang lại ý nghĩa khoa học góp phần bổ sung các khoảng

trống lý thuyết về tái cấu trúc và NSLĐDN, mà còn có ý nghĩa thực tiễn thông qua

những hàm ý quản trị nhấn mạnh tầm quan trọng của các vấn đề cần tập trung quan

tâm đối với các doanh nghiệp, nhằm giúp nâng cao NSLĐDN dệt may Việt Nam.

vii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

DANH MỤC CÁC BÀI BÁO LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN........................... iii

DANH MỤC CÁC ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ THỰC HIỆN

TRONG QUÁ TRÌNH LÀM LUẬN ÁN ................................................................. iv

TÓM TẮT ...................................................................................................................v

MỤC LỤC................................................................................................................ vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................... xi

DANH MỤC BẢNG............................................................................................... xiv

CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU.......................................................................................1

1.1 Lý do chọn đề tài............................................................................................1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................4

1.2.1 Mục tiêu tổng quát...................................................................................4

1.2.2 Mục tiêu cụ thể ........................................................................................4

1.3 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................4

1.4 Đối tượng nghiên cứu.....................................................................................5

1.5 Phạm vi nghiên cứu:.......................................................................................5

1.6 Phương pháp nghiên cứu................................................................................5

1.6.1 Mô hình nghiên cứu.................................................................................5

1.6.2 Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................5

1.6.3 Phương pháp phân tích dữ liệu................................................................6

1.7 Đóng góp mới của luận án .............................................................................7

1.7.1 Về mặt lý thuyết: .....................................................................................7

1.7.2 Về mặt thực tiễn: .....................................................................................8

1.8 Kết cấu của luận án ........................................................................................8

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU..............10

viii

2.1 Cơ sở lý thuyết về tái cấu trúc ......................................................................10

2.2 Cơ sở lý thuyết về NSLĐDN........................................................................30

2.2.1 Khái niệm: .............................................................................................30

2.2.1.1 Năng suất (Productivity)................................................................30

2.2.1.2 Năng suất lao động (Labor Productivity)......................................32

2.2.1.3 NSLĐDN (Corporate Productivity):..............................................35

2.3 Cơ sở lý thuyết về tác động của tái cấu trúc đến NSLĐDN.........................44

2.4 Tóm tắt Chương 2:........................................................................................59

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................60

3.1 Quy trình nghiên cứu ....................................................................................60

3.2 Mô hình nghiên cứu......................................................................................61

3.2.1 Cơ sở hình thành mô hình nghiên cứu: .................................................61

3.2.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất:.................................................................61

3.3 Dữ liệu nghiên cứu..........................................................................................71

3.3.1 Cơ sở lựa chọn dữ liệu bảng (panel data):...............................................72

3.3.2 Xử lý nguồn dữ liệu:..............................................................................72

3.4 Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................73

3.4.1 Thống kê mô tả........................................................................................74

3.4.2 Kiểm tra đa cộng tuyến............................................................................74

3.4.2.1 Kiểm tra ma trận tương quan.........................................................74

3.4.2.2 Kiểm tra nhân tử phóng đại phương sai VIF.................................75

3.4.3 Phân tích hồi quy .....................................................................................75

3.4.3.1 Hồi quy bằng mô hình Pooled OLS ................................................75

3.4.3.2 Hồi quy bằng mô hình tác động cố định FEM................................76

3.4.3.3 Hồi quy bằng mô hình tác động ngẫu nhiên REM..........................76

3.4.4 Kiểm định Hausman lựa chọn Mô hình FEM và Mô hình REM

(Hausman Test) ................................................................................................76

3.4.5 Kiểm định phương sai sai số thay đổi ....................................................77

3.4.6 Kiểm định tự tương quan........................................................................77

ix

3.4.7 Hồi quy Mô hình độ lệch chuẩn Driscoll-Kraay ....................................77

3.5 Tóm tắt chương 3............................................................................................79

CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..........81

4.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình .........................................................81

4.2 Kiểm tra đa cộng tuyến..................................................................................83

4.2.1 Kiểm tra ma trận tương quan..................................................................83

4.2.2 Kiểm tra nhân tử phóng đại phương sai VIF..........................................83

4.3 Phân tích hồi quy ...........................................................................................84

4.3.1 Hồi quy bằng mô hình Pooled OLS .......................................................84

4.3.2 Hồi quy bằng mô hình tác động cố định FEM .......................................85

4.3.3 Hồi quy bằng mô hình tác động ngẫu nhiên REM.................................87

4.3.4 Kiểm định lựa chọn mô hình REM và FEM ..........................................89

4.3.5 Kiểm định giả thiết mô hình có phương sai sai số thay đổi: ..................90

4.3.6 Kiểm định giả thiết mô hình có hiện tượng tự tương quan: ...................90

4.3.7 Hồi quy bằng mô hình độ lệch chuẩn Driscoll-Kraay............................90

4.4 Phân tích và thảo luận kết quả nghiên cứu của luận án .................................92

4.4.1 Phân tích kết quả nghiên cứu của luận án ..............................................92

4.4.2 Thảo luận kết quả nghiên cứu của luận án .............................................95

4.4.2.1 Đối với tái cấu trúc toàn diện ........................................................96

4.4.2.2 Đối với tái cấu trúc doanh thu theo lao động bình quân..............102

4.4.2.3 Đối với tái cấu trúc nguồn vốn FDI theo lao động bình quân......105

4.4.2.4 Đối với tái cấu trúc vốn kinh doanh theo lao động bình quân .....108

4.5 Tóm tắt Chương 4........................................................................................111

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ...........................................112

5.1 Kết luận.........................................................................................................112

5.2 Hàm ý quản trị đối với doanh nghiệp ..........................................................113

5.2.1 Tái cấu trúc toàn diện nhằm nâng cao NSLĐDN.................................113

5.2.1.1 Tái cấu trúc danh mục đầu tư. ......................................................114

5.2.1.2 Tái cấu trúc tài chính. ...................................................................115

x

5.2.1.3 Tái cấu trúc tổ chức ......................................................................116

5.2.2 Tái cấu trúc doanh thu trên lao động bình quân...................................121

5.2.3 Tái cấu trúc nguồn vốn FDI: ................................................................121

5.2.4 Tái cấu trúc nguồn vốn kinh doanh:.....................................................122

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................125

Phụ lục 1..................................................................................................................137

Phụ lục 2..................................................................................................................139

Phụ lục 3..................................................................................................................140

Phụ lục 4..................................................................................................................141

Phụ lục 5..................................................................................................................142

Phụ lục 6..................................................................................................................143

Phụ lục 7..................................................................................................................144

Phụ lục 8..................................................................................................................145

Phụ lục 9..................................................................................................................146

Phụ lục 10................................................................................................................147

Phụ lục 11................................................................................................................148

Phụ lục 12................................................................................................................153

Phụ lục 13................................................................................................................158

Phụ lục 14................................................................................................................163

Phụ lục 15................................................................................................................168

Phụ lục 16................................................................................................................173

Phụ lục 17................................................................................................................174

Phụ lục 18................................................................................................................180

Phụ lục 19................................................................................................................181

Phụ lục 20................................................................................................................185

xi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Nghĩa Tiếng Anh Nghĩa Tiếng Việt

1 AI Artificial Intelligence Trí tuệ nhân tạo

2

ASEAN

Association of Southeast

Asian Nations

Hiệp hội các quốc gia

Đông Nam Á

3 CEO Chief Executive Officer Tổng giám đốc điều hành

4

CFA Confirmatory Factor

Analysis

Phân tích nhân tố khẳng

định

5

CMCN 4.0 The 4th Industrial

Revolution

Cách mạng công nghiệp

4.0

6

CNTT Information Technology Công nghệ thông tin

7

CMT Cut Make Trim Gia công cho nước ngoài

8

CPTPP Comprehensive and

Progressive Agreement for

Trans-Pacific Partnership

Hiệp định Đối tác Toàn

diện và Tiến bộ xuyên

Thái Bình Dương

9

DEA Data Envelopment

Analysis

Phân tích bao dữ liệu

10 EFA Exploratory Factor

Analysis

Phân tích nhân tố khám

phá

11 EU European Union Liên minh Châu Âu

12 EVFTA European-Vietnam Free

Trade Agreement

Hiệp định thương mại tự

do Việt Nam – Châu Âu

xii

13 FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước

ngoài

14 FEM Fixed Effects Model Mô hình tác động cố định

15 FIR Financial Restructuring

variable

Biến tái cấu trúc tài chính

16 FOB Free On Board Mua nguyên liệu, bán

thành phẩm

17 FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự

do

18 IoT Internet of things Internet kết nối vạn vật

19 GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm nội địa

20 HRM Human Research

Management

Quản trị nguồn nhân lực

21 LEAN Lean Manufacturing Phương thức quản lý tinh

gọn

22 M&A Mergers and Acquisitions Sát nhập và mua lại

23 NHTM Commercial Bank Ngân hàng Thương mại

24 NSLĐ Labor Productivity Năng suất lao động

25 NSLĐDN Corporate Productivity Năng suất lao động doanh

nghiệp

26 ODM Original Design

manufacturing

Tự thiết kế, sản xuất và

bán sản phẩm

27 OEM Original Equipment

Manufacturing

Gia công sử dụng nguyên

liệu, thiết bị của mình

xiii

28 ORR Organizational

Restructuring variable

Biến tái cấu trúc tổ chức

29 POR Portfolio Restructuring

variable

Biến tái cấu trúc danh mục

đầu tư

30 R&D Research and

Development

Nghiên cứu và phát triển

31 REM Random Effects Model Mô hình tác động ngẫu

nhiên

32 RES Restructuring variable Biến tái cấu trúc toàn diện

33 SFA Stochastic Frontier

Analysis

Phân tích biên ngẫu nhiên

34 SXKD Manufacturing business Sản xuất kinh doanh

35 USD American Dollar Đô la Mỹ

36 VITAS Vietnam Textile and

Apparel Association

Hiệp hội dệt may Việt

Nam

37 WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế

giới

xiv

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1 Tóm tắt các nghiên cứu về tái cấu trúc doanh nghiệp .............................17

Bảng 2.2 Tóm tắt các khái niệm lựa chọn lý thuyết nền của luận án .....................27

Bảng 2.3 Tóm tắt các nghiên cứu về NSLĐDN .....................................................41

Bảng 2.4 Lược khảo các nghiên cứu có liên quan đến tác động của tái cấu trúc đến

NSLĐDN...................................................................................................................53

Bảng 3.1 Tổng hợp các biến trong mô hình nghiên cứu.........................................70

Bảng 3.2 Tổng hợp phương pháp phân tích dữ liệu................................................78

Bảng 4.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình ...................................................81

Bảng 4.2 Kết quả ma trận tương quan ....................................................................83

Bảng 4.3 Kết quả kiểm tra đa cộng tuyến với nhân tử phóng đại phương sai........84

Bảng 4.4 Hồi quy Mô hình Pooled OLS.................................................................85

Bảng 4.5 Hồi quy mô hình tác động cố định FEM .................................................86

Bảng 4.6 Kết quả kiểm định lựa chọn Pooled và FEM...........................................87

Bảng 4.7 Hồi quy Mô hình tác động ngẫu nhiên REM...........................................87

Bảng 4.8 Kết quả kiểm định lựa chọn Pooled và REM ..........................................88

Bảng 4.9 Hausman Test – kiểm tra REM và FEM .................................................89

Bảng 4.10 Kết quả kiểm định lựa chọn REM và FEM...........................................89

Bảng 4.11 Hồi quy mô hình độ lệch chuẩn Driscoll-Kraay.....................................91

Bảng 4.12 Tổng hợp kết quả các mô hình hồi quy .................................................91

Bảng 4.13 Kết quả hồi quy Mô hình FEM_ước lượng vững..................................92

Bảng 4.14 - Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may giai đoạn 2009-2018................. 103

Bảng 4.15 Hệ số tăng vốn FDI và vốn kinh doanh trên doanh thu thuần............. 106