Tái cấu trúc và năng suất lao động doanh nghiệp - nghiên cứu ngành dệt may Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

===oOo===

PHẠM ĐÌNH CƯỜNG

TÁI CẤU TRÚC VÀ NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG DOANH NGHIỆP –

NGHIÊN CỨU NGÀNH DỆT MAY VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Thành phố Hồ Chí Minh, Năm 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

===oOo===

PHẠM ĐÌNH CƯỜNG

TÁI CẤU TRÚC VÀ NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG DOANH NGHIỆP –

NGHIÊN CỨU NGÀNH DỆT MAY VIỆT NAM

Chuyên ngành : Quản trị Kinh doanh

Mã số chuyên ngành: 62 34 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. VÕ PHƯỚC TẤN

2. PGS.TS. PHẠM ĐÌNH LONG

Thành phố Hồ Chí Minh, Năm 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận án “Tái cấu trúc và năng suất lao động doanh nghiệp

– Nghiên cứu ngành dệt may Việt Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận án này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận án này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

án này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận án này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường

đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô giảng dạy tại trường Đại học Mở

thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình chỉ bảo, cung cấp các kiến thức bổ ích trong suốt

thời gian tôi học tiến sĩ tại đây.

Đặc biệt, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Võ Phước Tấn và PGS.TS.

Phạm Đình Long đã luôn động viên và khích lệ tôi những lúc khó khăn trong quá

trình thực hiện luận án. Quý Thầy đã tận tình hướng dẫn, đưa ra những góp ý xác

đáng và có giá trị, giúp tôi hoàn thành luận án Tiến sĩ này.

Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, chia sẻ và động

viên tôi trong suốt quá trình học tập cũng như hoàn thiện luận án này.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2021

Người thực hiện

PHẠM ĐÌNH CƯỜNG

iii

DANH MỤC CÁC BÀI BÁO LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1. Restructuring and corporate productivity: Empirical evidence from VietNam

Textile and garment Industry. Journal of Management Information and

Decision Sciences, Volume 23, Issue 3, 2020. (Scopus Q3).

2. Human Resource Development Solutions for the Vietnamese Textile and

garment Industry in International Economic Integration. Academy of

Strategic Management Journal, Volume 18, Issue 5, 2019. (Scopus Q3).

3. Factors Affecting on the Restructuring of Vietnamese Textile and Garment

Enterprises. International Journal of Economics and Financial, Issues,

2017, 7(5), p440 - p453. (Scopus Q4).

4. Tái cấu trúc và Năng suất lao động doanh nghiệp – Nghiên cứu Ngành Dệt

May Việt Nam. Tạp chí Quản lý và Kinh tế Quốc tế - Trường Đại học Ngoại

Thương - ISSN 1859 - 4050, Số 126/2020, trang 44-59.

5. Mô hình nghiên cứu về Tái cấu trúc và Năng suất lao động doanh nghiệp tại

Việt Nam. Tạp chí Kinh tế Đối ngoại - Trường Đại học Ngoại Thương - ISSN

1859 - 4050, Số 117/2019, trang 59-73.

6. Các nhân tố ảnh hưởng đến Tái cấu trúc doanh nghiệp dệt may Việt Nam.

Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế EIEB, do trường Đại học Kinh tế Quốc

dân tổ chức 12-2017. ISBN 978-604-946-330-3.

7. Các giải pháp phát triển nguồn nhân lực Ngành dệt may Việt Nam trong bối

cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế EIEB, do

trường Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức 12-2017. ISBN 978-604-330-3.

iv

DANH MỤC CÁC ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ

THỰC HIỆN TRONG QUÁ TRÌNH LÀM LUẬN ÁN

1. Chủ nhiệm Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nghiên cứu đề xuất giải pháp xây dựng và phát triển thương hiệu hàng nông

sản xuất khẩu vùng Đông Nam Bộ” (Giấy chứng nhận, ký ngày 25/01/2019).

2. Chủ nhiệm Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nghiên cứu đề xuất giải pháp vượt rào cản kỹ thuật đối với một số hàng

nông sản của vùng Đông Nam Bộ sang thị trường Nhật Bản” (Giấy chứng

nhận, ký ngày 12/12/2017).

3. Thư ký Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nghiên cứu đề xuất giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ hàng nông sản của vùng

Đông Nam Bộ” (Giấy chứng nhận, ký ngày 09/03/2017).

4. Thư ký Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với đề tài

“Nâng cao năng lực quản lý kinh doanh bán lẻ xăng dầu trên địa bàn

Tp.HCM” (Giấy chứng nhận, ký ngày 6/1/2015).

5. Thành viên nhóm Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Công Thương) với

đề tài “Nghiên cứu đánh giá tác đông của các hiệp định FTA tiêu chuẩn cao

đến việc phát triển chuỗi giá trị hàng nông sản xuất khẩu tại vùng kinh tế

trọng điểm Đông Nam Bộ” (Giấy chứng nhận, ký ngày 28/6/2016)

v

TÓM TẮT

Việt Nam đứng trước bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hóa đang

diễn ra ngày càng sâu rộng, chi phí lao động có xu hướng tăng lên, trong khi đó năng

suất lao động doanh nghiệp (NSLĐDN) có xu hướng chững lại, đang đặt ra cho các

doanh nghiệp yêu cầu đòi hỏi cần phải luôn linh hoạt và đổi mới nhằm phát huy nội

lực và tạo ra lợi thế cạnh tranh đáp ứng sự biến động của thị trường. Một trong những

vấn đề đang được doanh nghiệp và xã hội hết sức quan tâm đó là tái cấu trúc doanh

nghiệp và NSLĐDN.

Xét về mặt lý thuyết, tổng quan các nghiên cứu trước đây cho thấy hầu hết các

nghiên cứu về tái cấu trúc doanh nghiệp thường chỉ đề cấp đến một vài yếu tố đơn lẻ

như tài chính hoặc hình thức sở hữu vốn mà thôi. Vì thế, mục tiêu nghiên cứu của

luận án là nghiên cứu tái cấu trúc theo hướng tái cấu trúc toàn diện, thông qua đồng

thời cả 3 yếu tố đó là: danh mục đầu tư, tài chính và tổ chức. Ngoài ra, các nghiên

cứu trước đây phần lớn thường đề cập đến tác động của tái cấu trúc đến hiệu suất hay

hiệu quả của doanh nghiệp mà thôi, hầu như chưa có nghiên cứu nào đi sâu nghiên

cứu mối quan hệ và tác động của tái cấu trúc đến NSLĐDN như cách đặt vấn đề của

luận án.

Xét về mặt thực tiễn, theo số liệu của Tổng cục Thống kê 2019, ngành dệt may

là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn mang lại kim ngạch xuất khẩu lớn nhất

cho Việt Nam trong giai đoạn 10 năm gần đây. Tuy nhiên, ngành dệt may cũng là

ngành hiện có NSLĐDN rất thấp, vẫn chủ yếu là gia công cho nước ngoài, tỷ lệ thâm

dụng lao động cao và tồn tại nhiều yếu kém trong hoạt động SXKD và điều hành

quản lý… Chính vì lẽ đó, việc nghiên cứu tái cấu trúc và NSLĐDN ngành dệt may là

vô cùng cần thiết cả về lý thuyết lẫn thực tiễn.

Xuất phát từ vấn đề nghiên cứu trên, luận án đã tiến hành nghiên cứu cơ sở lý

thuyết về tái cấu trúc doanh nghiệp và NSLĐDN, làm rõ mối quan hệ giữa tái cấu

trúc và NSLĐDN để từ đó xây dựng và đề xuất mô hình nghiên cứu. Luận án đã đầu

tư và thu thập bộ dữ liệu lớn, bao gồm 7.640 doanh nghiệp dệt may Việt Nam trên

vi

địa bàn cả nước, trong giai đoạn 10 năm gần đây (2009-2018). Dữ liệu được xử lý và

phân tích bằng phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua công cụ phần mềm

STATA. Đồng thời, luận án cũng đã tiến hành các kiểm định cần thiết để tăng tính

thuyết phục và độ tin cậy cho mô hình nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu cho thấy tái cấu trúc toàn diện thay thế cho tái cấu trúc đơn

lẻ trước đây đã có tác động tích cực đến NSLĐDN. Nó không chỉ mang lại ý nghĩa

khoa học góp phần bổ sung các khoảng trống lý thuyết về tái cấu trúc và NSLĐDN,

mà còn có ý nghĩa thực tiễn thông qua việc đề xuất những hàm ý quản trị phù hợp và

khả thi cho các nhà quản trị doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách thực hiện

tái cấu trúc phù hợp giúp nâng cao NSLĐDN dệt may Việt Nam.

vii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

DANH MỤC CÁC BÀI BÁO LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN........................... iii

DANH MỤC CÁC ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ THỰC HIỆN

TRONG QUÁ TRÌNH LÀM LUẬN ÁN ................................................................. iv

TÓM TẮT ...................................................................................................................v

MỤC LỤC................................................................................................................ vii

DANH MỤC BẢNG................................................................................................ xii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................xv

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU...........................................................1

1.1 Bối cảnh nghiên cứu và lý do chọn đề tài ......................................................1

1.1.1 Bối cảnh nghiên cứu ..............................................................................1

1.1.1.1 Thực trạng tái cấu trúc doanh nghiệp và NSLĐDN tại Việt Nam1

1.1.1.2 Tổng quan nghiên cứu lý thuyết....................................................3

1.1.2 Lý do chọn đề tài ...................................................................................5

1.2 Vấn đề nghiên cứu..........................................................................................6

1.3 Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................7

1.3.1 Mục tiêu tổng quát...................................................................................7

1.3.2 Mục tiêu cụ thể ........................................................................................7

1.4 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................7

1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................8

1.5.1 Đối tượng nghiên cứu..............................................................................8

1.5.2 Phạm vi nghiên cứu:................................................................................8

1.6 Phương pháp nghiên cứu................................................................................8

1.6.1 Mô hình nghiên cứu.................................................................................8

1.6.2 Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................9

viii

1.6.3 Phương pháp phân tích dữ liệu................................................................9

1.7 Đóng góp mới của luận án .............................................................................9

1.7.1 Về mặt lý thuyết: .....................................................................................9

1.7.2 Về mặt thực tiễn: ...................................................................................10

1.8 Kết cấu của luận án ......................................................................................11

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT .......................................................................13

2.1 Cơ sở lý thuyết về tái cấu trúc ......................................................................13

2.1.1 Tổng quan nghiên cứu ngoài nước:.......................................................13

2.1.2 Tổng quan nghiên cứu trong nước: .......................................................16

2.1.3 Lựa chọn lý thuyết nền về tái cấu trúc cho mô hình nghiên cứu của Luận

án. .....................................................................................................................20

2.1.3.1 Tái cấu trúc danh mục đầu tư :......................................................22

2.1.3.2 Tái cấu trúc tài chính :...................................................................23

2.1.3.3 Tái cấu trúc tổ chức :.....................................................................24

2.2 Cơ sở lý thuyết về NSLĐDN........................................................................28

2.2.1 Khái niệm: .............................................................................................29

2.2.1.1 Năng suất lao động (Labor Productivity)......................................29

2.2.1.2 NSLĐ cá nhân (Individual Labor Productivity): ...........................30

2.2.1.3 NSLĐ xã hội (Social Labor Productivity): ....................................30

2.2.1.4 NSLĐDN (Corporate Productivity):..............................................30

2.2.2 Tổng quan nghiên cứu ngoài nước:.......................................................32

2.2.3 Tổng quan nghiên cứu trong nước: .......................................................33

2.3 Cơ sở lý thuyết có liên quan đến mối quan hệ giữa tái cấu trúc và NSLĐDN

...............................................................................................................................36

2.3.1 Tổng quan nghiên cứu ngoài nước:.......................................................36

2.3.2 Tổng quan nghiên cứu trong nước: .......................................................45

2.4 Tóm tắt Chương 2:........................................................................................49

3.1 Mô hình nghiên cứu......................................................................................50

3.1.1 Cơ sở hình thành mô hình nghiên cứu: .................................................50

ix

3.1.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất:.................................................................51

3.2 Dữ liệu nghiên cứu........................................................................................57

3.2.1 Cơ sở lựa chọn dữ liệu bảng (panel data):.............................................57

3.2.2 Nguồn dữ liệu:.......................................................................................58

3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu .....................................................................59

3.3.1 Thống kê mô tả......................................................................................59

3.3.2 Kiểm tra đa cộng tuyến..........................................................................59

3.3.2.1 Kiểm tra ma trận tương quan.........................................................60

3.3.2.2 Kiểm tra nhân tử phóng đại phương sai VIF.................................60

3.3.3 Phân tích hồi quy...................................................................................60

3.3.3.1 Hồi quy bằng mô hình Pooled OLS ...............................................61

3.3.3.2 Hồi quy bằng mô hình tác động cố định FEM...............................61

3.3.3.3 Hồi quy bằng mô hình tác động ngẫu nhiên REM.........................61

3.3.4 Kiểm định Hausman lựa chọn Mô hình FEM và Mô hình REM

(Hausman Test) ................................................................................................62

3.3.5 Kiểm định phương sai sai số thay đổi ...................................................62

3.3.6 Kiểm định tự tương quan.......................................................................62

3.3.7 Hồi quy Mô hình độ lệch chuẩn Driscoll-Kraay ...................................63

CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..........66

4.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình .......................................................66

4.2 Kiểm tra đa cộng tuyến.................................................................................67

4.2.1 Kiểm tra ma trận tương quan.................................................................68

4.2.2 Kiểm tra nhân tử phóng đại phương sai VIF.........................................68

4.3 Phân tích hồi quy ..........................................................................................69

4.3.1 Hồi quy bằng mô hình Pooled OLS ......................................................69

4.3.2 Hồi quy bằng mô hình tác động cố định FEM ......................................70

4.3.3 Hồi quy bằng mô hình tác động ngẫu nhiên REM................................71

4.3.4 Kiểm định lựa chọn mô hình REM và FEM .........................................73

4.3.5 Kiểm định giả thiết mô hình có phương sai sai số thay đổi:.................74

x

4.3.6 Kiểm định giả thiết mô hình có hiện tượng tự tương quan: ..................74

4.3.7 Hồi quy bằng mô hình độ lệch chuẩn Driscoll-Kraay...........................75

4.4 Phân tích và thảo luận kết quả nghiên cứu của luận án ................................76

4.4.1 Phân tích kết quả nghiên cứu của luận án .............................................76

4.4.2 Thảo luận kết quả nghiên cứu của luận án ............................................80

4.4.2.1 Đối với tái cấu trúc toàn diện ........................................................81

4.4.2.2 Đối với tái cấu trúc nhằm nâng cao doanh thu theo lao động bình

quân..............................................................................................................90

4.4.2.3 Đối với tái cấu trúc nhằm thu hút nguồn vốn FDI theo lao động

bình quân......................................................................................................91

4.4.2.4 Đối với tái cấu trúc vốn kinh doanh...............................................92

4.5 Tóm tắt Chương 4.........................................................................................94

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN, HÀM Ý QUẢN TRỊ VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH

SÁCH ........................................................................................................................95

5.1 Kết luận.........................................................................................................95

5.2 Hàm ý quản trị và khuyến nghị chính sách...................................................96

5.2.1 Nhóm khuyến nghị nâng cao NSLĐDN thông qua tái cấu trúc toàn diện

..........................................................................................................................96

5.2.1.1 Tái cấu trúc danh mục đầu tư. .......................................................97

5.2.1.2 Tái cấu trúc tài chính. ....................................................................97

5.2.1.3 Tái cấu trúc tổ chức .....................................................................100

5.2.2 Nhóm khuyến nghị nâng cao doanh thu gắn với số lao động hợp lý. .106

5.2.3 Nhóm khuyến nghị thu hút nguồn vốn FDI: .......................................108

5.2.4 Nhóm khuyến nghị tăng cường hiệu quả nguồn vốn kinh doanh: ......111

5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo trong tương lai ............................116

Phụ lục 1..................................................................................................................117

Phụ lục 2..................................................................................................................119

Phụ lục 3..................................................................................................................120

Phụ lục 4..................................................................................................................121

xi

Phụ lục 5..................................................................................................................122

Phụ lục 6..................................................................................................................123

Phụ lục 7..................................................................................................................124

Phụ lục 8..................................................................................................................125

Phụ lục 9..................................................................................................................126

Phụ lục 10................................................................................................................127

Phụ lục 11................................................................................................................128

Phụ lục 12................................................................................................................133

Phụ lục 13................................................................................................................138

Phụ lục 14................................................................................................................143

Phụ lục 15................................................................................................................148

Phụ lục 16................................................................................................................153

Phụ lục 17................................................................................................................157

xii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1 Tóm tắt các nghiên cứu về tái cấu trúc doanh nghiệp .............................18

Bảng 2.2 Tóm tắt các khái niệm lựa chọn lý thuyết nền của luận án .....................26

Bảng 2.3 Tóm tắt các nghiên cứu về NSLĐDN .....................................................34

Bảng 2.4 Lược khảo các nghiên cứu ngoài nước có liên quan đến mối quan hệ

giữa tái cấu trúc và NSLĐDN...................................................................................41

Bảng 2.5 Lược khảo các nghiên cứu trong nước về mối quan hệ............................48

Bảng 3.1 Tổng hợp các biến trong mô hình nghiên cứu.........................................56

Bảng 3.2 Tổng hợp phương pháp phân tích dữ liệu................................................63

Bảng 4.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình ..................................................66

Bảng 4.2 Kết quả ma trận tương quan ....................................................................68

Bảng 4.3 Kết quả kiểm tra đa cộng tuyến với nhân tử phóng đại phương sai........68

Bảng 4.4 Hồi quy Mô hình Pooled OLS.................................................................69

Bảng 4.5 Hồi quy mô hình tác động cố định FEM .................................................70

Bảng 4.6 Kết quả kiểm định lựa chọn Pooled và FEM...........................................71

Bảng 4.7 Hồi quy Mô hình tác động ngẫu nhiên REM...........................................72

Bảng 4.8 Kết quả kiểm định lựa chọn Pooled và REM ..........................................73

Bảng 4.9 Hausman Test – kiểm tra REM và FEM .................................................73

Bảng 4.10 Kết quả kiểm định lựa chọn REM và FEM...........................................74

Bảng 4.11 Hồi quy mô hình độ lệch chuẩn Driscoll-Kraay.....................................75

Bảng 4.12 Tổng hợp kết quả các mô hình hồi quy .................................................76

Bảng 4.13 Kết quả hồi quy Mô hình FEM_ước lượng vững..................................76

Bảng 5.1 Hệ số tăng vốn FDI và vốn kinh doanh trên doanh thu thuần.............. 108

xiii

Bảng 5.2 Chỉ số quay vòng vốn của doanh nghiệp.............................................. 109

Bảng 5.3 Tỷ lệ vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp ............................................... 109