Quy Hoạch Xây Dựng Nông Thôn Mới Xã Xuân Mai Huyện Văn Quan Tỉnh Lạng Sơn Giai Đoạn 2014 2020

1

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập, Luận văn tốt nghiệp là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu ở

nhà trường, kết hợp với kinh nghiệm trong quá trình công tác thực tiễn, sự nỗ lực cố gắng của bản

thân.

Để đạt được kết quả này tôi bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, khoa Đào

tạo Sau đại học, cùng các thầy cô giáo trường Đại học Lâm nghiệp, các bạn bè đồng nghiệp đã

nhiệt tình giúp đỡ, hỗ trợ tôi.

Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Trọng Bình, người thầy đã trực

tiếp hướng dẫn thực hiện, dày công giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận

văn này.

Xin trân trọng cám ơn UBND Xuân Mai, Phòng Nông nghiệp và PTNT, Phòng Tài nguyên

và Môi trường huyện Văn Quan đã tạo điều kiện về thời gian, giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập

số liệu hiện trường.

Trân trọng cám ơn sự động viên giúp đỡ của gia đình, bạn bè đồng nghiệp trong suốt quá

trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Mặc dù bản thân đã rất cố gắng nhưng luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết, tôi

mong nhận được góp ý chân thành của quý thầy, cô giáo, đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện

hơn.

Tôi xin cam đoan bản Luận văn là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Các số liệu, kết

quả nêu trong luận văn là trung thục và có nguồn gốc rõ ràng.

Tôi xin chân thành cám ơn!

Hà Nội, ngày tháng năm 2014

Tác giả

Nguyễn Thế Thịnh

2

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

BNV Bộ Nội vụ

BTN&MT Bộ Tài nguyên và Môi trường

CT-TTg Chỉ thị Thủ tướng Chính phủ

GTNT Giao thông nông thôn

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

HĐND Hội đồng nhân dân

HTX Hợp tác xã

KT-XH-MT Kinh tế xã hội môi trường

NTM Nông thôn mới

NN Nông nghiệp

PTNT Phát triển nông thôn

QSDĐ Quyền sử dụng đất

QĐ Quyết định

SX Sản xuất

SX-KD Sản xuất kinh doanh

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

TTCN Tiểu thủ công nghiệp

TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam

TW Trung Ương

UBND Ủy ban nhân dân

VH-TT-DL Văn hóa thể thao du lịch

PTNT Phát triển nông thôn

3

ĐẶT VẤN ĐỀ

Phát triển nông thôn là một lĩnh vực quan trọng và cấp thiết trong chiến

lược phát triển kinh tế và hiện đại hoá đất nước. Trong những năm gần đây,

cùng với sự phát triển chung của cả nước, nông thôn nước ta đã có sự đổi mới

và phát triển khá toàn diện. Vấn đề nông thôn và phát triển nông thôn đang

được Đảng và Nhà nước rất quan tâm, cả về tổng kết lý luận, thực tiễn và đầu

tư cho phát triển.

Trong thời gian qua, nước ta đã đạt được sự tăng trưởng kinh tế tương

đối cao; đời sống người dân các dịch vụ xã hội không ngừng được cải thiện và

nâng cao. Tuy nhiên, tốc độ đô thị hóa nhanh tạo ra sự bất bình đẳng và chênh

lệch giàu nghèo, mức sống, thu nhập lớn giữa khu vực nông thôn và thành thị.

Khu vực nông thôn đang chịu nhiều thiệt thòi, hệ thống cơ sở hạ tầng thiếu

đồng bộ, ô nhiễm môi trường, đời sống vẫn còn nhiều khó khăn.

Xuân Mai là một xã nghèo, vùng cao thuộc huyện Văn Quan, tỉnh

Lạng Sơn vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn. Cơ sở hạ tầng phục vụ nhu cầu dân

sinh, văn hoá xã hội và cho sản xuất còn yếu kém. Các tiến bộ khoa học Kỹ

thuật, công nghệ tiên tiến chưa được đầu tư, áp dụng nhiều vào sản xuất, nên

tăng trưởng kinh tế chưa cao và không bền vững. Trong những năm gần đây,

kinh tế xã đã có những chuyển biến tích cực sang hướng sản xuất hàng hoá.

Các tác động trên có ảnh hưởng nhiều đến môi trường cảnh quan, chất lượng

môi trường sống cũng như kinh tế xã hội của địa phương.

Tuy nhiên, sự phát triển chưa chú ý tới bảo vệ môi trường cũng như

cảnh quan nông thôn truyền thống, xây dựng chưa có quy hoạch nên vẫn chưa

tạo lập được bộ mặt nông thôn mới.

Chính vì vậy: Quy hoạch xây dựng nông thôn mới là một trong những

nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa

4

đất nước nói chung và cụ thể cho xã Xuân Mai của huyên Văn Quan nói

riêng.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và lý luận nói trên, tôi thực hiện đề tài

“Quy hoạch xây dựng nông thôn mới xã Xuân Mai huyện Văn Quan tỉnh

Lạng Sơn giai đoạn 2014 - 2020” nhằm thiết lập một hình mẫu điển hình

trong xây dựng nông thôn mới tại khu vực nông thôn miền núi.

5

Chương 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Một số khái niệm cơ bản

1.1.1. Khái niệm về nông thôn

Hiện nay, trên thế giới có nhiều quan điểm khác nhau về nông thôn, có

quan điểm cho rằng chỉ cần dựa vào trình độ phát triển cơ sở hạ tầng, có quan

điểm cho rằng chỉ cần dựa vào chỉ tiêu trình độ tiếp cận thị trường, phát triển

hàng hóa để xác định vùng nông thôn. Tuy nhiên, theo quan điểm nhóm

chuyên viên Liên hợp quốc đề cập đến khái niệm nông thôn - đô thị để so

sánh nông thôn và đô thị với nhau. Khái niệm nông thôn chỉ có tính chất

tương đối và luôn biến động theo thời gian, để phản ánh biến đổi về kinh tế xã

hội của mỗi quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện nền kinh tế Việt Nam hiện

nay có thể hiểu:

“Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều

nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa￾xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng

của các tổ chức khác”

1.1.2. Khái quát chung về quy hoạch

- Quy hoạch là một công cụ quản lý nhà nước được áp dụng khá phổ

biến ở nhiều quốc gia trên thế giới. Trong xu thế toàn cầu hóa, nội hàm của

quy hoạch cũng có những thay đổi để phù hợp với thời đại, nhất là với nhu

cầu phát triển không gian cả bên trong và bên ngoài của mỗi quốc gia.

- Theo Allmendinger và Tewdwr-Jones (2002) và Taylor (1998) quy

hoạch được hình thành từ cách tiếp cận không gian vật thể sau đó lồng ghép

các cách tiếp cận kinh tế, xã hội và môi trường trong việc sử dụng không gian.

Các quy hoạch vật thể (physical plan), như: quy hoạch đất đai, quy hoạch đô

thị… có tính không gian rất cụ thể. Trong khi đó, các quy hoạch kinh tế vĩ

6

mô, quy hoạch xã hội, hay quy hoạch phát triển thường chứa đựng sự phát

triển không gian mang tính trừu tượng nhiều hơn [25],[31].

- Theo Viện Chiến lược phát triển (2004), quy hoạch là “việc lựa chọn

phương án phát triển và tổ chức không gian kinh tế - xã hội cho thời kỳ dài

hạn trên lãnh thổ xác định”. Với định nghĩa này, đối tượng của quy hoạch là

các hoạt động kinh tế - xã hội. Tương tự, quy hoạch ngành hay quy hoạch

lãnh thổ cũng là việc lựa chọn phương án phát triển cơ cấu kinh tế ngành dựa

trên nguyên tắc phân công lao động theo ngành/ lãnh thổ và giải quyết được

mối quan hệ liên ngành và liên vùng (Ngô Doãn Vịnh, 2003). Do vậy, dạng

quy hoạch này được áp dụng phổ biến, rộng khắp ở tất cả các quốc gia trên

thế giới, bởi một lẽ đơn giản: mọi hoạt động của con người đều gắn với không

gian[7],[19].

- Vai trò, ý nghĩa và nội dung của quy hoạch luôn gây tranh cãi bởi lẽ

đó là sự phân định quyền lực, “đỉnh cao chỉ huy” giữa nhà nước và thị trường.

Phạm vi của quy hoạch theo thời gian thường được mở rộng và nó thường

được gắn với sự biến động của chính trị theo thời gian (Palermo và Ponzini,

2010) và có thể coi đây là một ngành khoa học quản lý. Còn Glasson và

Marshall (2007) lại cho rằng, dù quy hoạch có được sử dụng như thế nào

trong các thời kỳ phát triển khác nhau, nó đều liên quan trực tiếp đến việc

phát triển không gian trong tương lai. Theo nhóm tác giả này, quy hoạch là

việc bố trí có mục đích hướng đến không gian tương lai của một tập hợp lớn

các hoạt động trong/trên một phạm vi đất đai hay nguồn vật chất, nguồn lực

có hạn [7].

- Sự suy nghĩ, những ý tưởng về sự phát triển phải mang tính hợp lý và

tính hệ thống, đồng thời phải có khả năng hiện thực; biết suy nghĩ. Cân nhắc

xem khả năng nào là tốt nhất, hữu hiệu và bền vững nhất so với những khả

năng khác. Nghĩa là sự phát triển đó phải đạt được cả hiệu quả kinh tế, hiệu

7

quả xã hội, có tác dụng lâu dài, được nhiều người chấp nhận là không phá huỷ

môi trường. Sự chuyển hoá những tư duy, ý tưởng hiện tại thành hành động

tương lai, những tính toán, cân nhắc ấy gọi là quy hoạch. Từ những quan

điểm trên đây có thể đưa ra khái niệm về quy hoạch như sau:

"Quy hoạch là một quá trình lý thuyết về tư tưởng có quan hệ với từng

sự vật, sự việc được hình thành và thể hiện qua một quá trình hành động thực

tế. Quá trình này giúp nhà quy hoạch tính toán và đề xuất những hoạt động cụ

thể để đạt được mục tiêu".

- Phát triển nông thôn là vấn đề phức tạp và rộng lớn, nó liên quan đến

nhiều ngành khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật, khoa học xã hội và nhân

văn. Mục đích của phát triển nông thôn là phát triển đời sống con người với

đầy đủ các phạm trù của nó. Phát triển nông thôn toàn diện phải đề cập đến tất

cả các mặt kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng... Sự

phát triển của mỗi vùng, mỗi địa phương nằm trong tổng thể phát triển chung

của các vùng và của cả nước.

- Vì vậy "Quy hoạch phát triển nông thôn là quy hoạch tổng thể, nó bao

gồm tổng hợp nhiều nội dung hoạt động trong các lĩnh vực kinh tế, văn hoá xã

hội và môi trường liên quan đến vấn đề phát triển con người trong các cộng

đồng nông thôn theo các tiêu chuẩn của phát triển bền vững".

- Quy hoạch phát triển nông thôn được coi là quy hoạch tổng thể trên

vùng không gian sống của mọi sinh vật bao gồm loài người, động vật, thực

vật. Mục tiêu của quy hoạch là đáp ứng sự tăng trưởng liên tục mức sống của

con người và phát triển bền vững. Do đó đi đôi với việc phát triển kinh tế, văn

hoá xã hội là vấn đề bảo vệ môi trường, bảo vệ sự đa dạng sinh học, giữ gìn

cảnh quan thiên nhiên, bảo vệ và tái tạo tài nguyên để phục vụ cho lợi ích lâu

dài của các thế hệ mai sau.

8

1.1.3. Về khái niệm nông thôn mới, quy hoạch xây dựng nông thôn mới

- Xây dựng nông thôn mới là biểu hiện cụ thể của phát triển nông thôn,

nhằm tạo ra một nông thôn có kinh tế phát triển cao hơn, có đời sống về vật

chất, văn hóa và tinh thần tốt, có bộ mặt nông thôn hiện đại.

- Theo tác giả TS. Vũ Thị Bình: Nông thôn mới là nông thôn có kinh tế

phát triển, đời sống vật chất tinh thần của nhân dân được nâng cao, có quy

hoạch, kết cấu hạ tầng hiện đại, môi trường sinh thái trong lành, dân trí cao,

giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc, an ninh chính trị được giữ vững [5].

- Quy hoạch nông thôn mới là việc tổ chức mạng lưới điểm dân cư

nông thôn hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội trên địa bàn xã

hoặc liên xã.

- Quy hoạch nông thôn mới bao gồm quy hoạch mạng lưới điểm dân cư

nông thôn trên địa bàn xã hoặc liên xã (còn gọi là quy hoạch chung xây dựng

xã) và quy hoạch điểm dân cư nông thôn (còn gọi là quy hoạch chi tiết khu

trung tâm xã, thôn, làng, xóm,...).

- Đứng trên góc độ phân bố lực lượng sản xuất, quy hoạch phát triển

nông thôn là sự phân bố các nguồn lực tài nguyên, đất đai, lao động, vốn, cơ

sở vật chất kỹ thuật, sự bố trí cơ cấu kinh tế nông nghiệp, công nghiệp, dịch

vụ trên lãnh thổ nông thôn một cách hợp lý để đạt hiệu quả cao.

- Đứng trên góc độ kế hoạch hoá, quy hoạch phát triển nông thôn là

một khâu trong quy trình kế hoạch hoá nông thôn. Bắt đầu từ chiến lược phát

triển kinh tế xã hội nông thôn, đến quy hoạch phát triển nông thôn rồi cụ thể

hoá bằng các kế hoạch dài hạn, trung hạn và ngắn hạn trên địa bàn nông thôn.

- Đặc điểm của quy hoạch là quy hoạch thường mang tính định hướng

về tương lai, vì vậy quy hoạch phải có mục tiêu rõ rệt. Mục tiêu không thể

hình thành do ý nghĩ chủ quan của một số người làm quy hoạch, cũng không

thể hình thành chóng vánh trong ngày một ngày hai mà nó phải trải qua một

9

quá trình tìm tòi, cân nhắc lâu dài từ tổng quát đến chi tiết, từ cục bộ đến toàn

diện. Mục tiêu phải có tính khả thi. Nếu quy hoạch không hướng về tương lai

thì chỉ là một việc làm tốn kém, một bức tranh không có lợi ích.

- Quy hoạch phát triển nhằm đạt được mục tiêu cải thiện đời sống cho

phần lớn người dân nông thôn. Nó gây ít tổn thất hơn so với lợi ích mà nó

đem lại.

1.1.4. Mô hình phát triển nông thôn mới

1.1.4.1. Quan điểm của quy hoạch xây dựng nông thôn mới

- Quy hoạch xây dựng nông thôn mới phải phù hợp với quy hoạch tổng

thể phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, từng vùng và quy hoạch phát

triển ngành, gắn liền với định hướng phát triển hệ thống đô thị, các vùng kinh

tế và phù hợp với Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới ; phải xác định cụ

thể định hướng phát triển đặc trưng của từng khu vực nông thôn ; giải quyết

tốt mối quan hệ giữa xây dựng trước mắt với phát triển lâu dài, giữa cải tạo

với xây dựng mới ; phù hợp với sự phát triển về kinh tế của địa phương và thu

nhập thực tế của người dân.

- Quy hoạch xây dựng nông thôn mới phải có sự tham gia của người

dân, cộng đồng dân cư, từ ý tưởng quy hoạch đến huy động nguồn vốn, tổ

chức thực hiện và quản lý xây dựng.

- Quy hoạch xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo tính đồng bộ, phù

hợp với nguồn vốn đầu tư và điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương ; định

hướng, giải pháp, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật, xã hội, môi trường

điểm dân cư, hạn chế tối đa những ảnh hưởng do thiên tai, ngập lũ, nền đất

yếu.

- Quy hoạch xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo hiện đại, văn minh

nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa, phong tục tập quán của từng vùng,

10

miền, từng dân tộc; giữ gìn bảo tồn di sản và phát huy các giá trị văn hóa vật

thể.

1.1.4.2. Một số đặc trưng cơ bản của mô hình Nông thôn mới

-Một là, đối tượng của mô hình nông thôn mới là làng – xã. Làng – xã

thực sự là một cộng đồng, chịu sự quản lý của Nhà nước, tuy nhiên Nhà nước

không can thiệp sâu vào đời sống nông thôn, mà trên tinh thần tôn trọng tính

tự quản của người dân thông qua hương ước, lệ làng.

- Hai là, đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa, đô thị hóa, chuẩn bị những

điều kiện vật chất và tinh thần giúp nông dân làm ăn sinh sống và trở nên

thịnh vượng ngay trên mảnh đất mà họ gắn bó lâu đời. Trước hết, tạo mọi

điều kiện cho người dân có thể làm giàu trên chính quê hương của mình.

- Ba là, nông dân biết khai thác hợp lý và nuôi dưỡng các nguồn lực,

tăng cường kinh tế cao và bền vững, môi trường tự nhiên được giữ gìn, khai

thác tốt tiềm năng du lịch, khôi phục ngành nghề truyền thống, ngành nghề

tiểu thủ công nghiệp.

- Bốn là, dân chủ nông thôn được mở rộng và đi vào thực chất. Các chủ

thể nông thôn tham gia tích cực trong mọi quá trình ra quyết định về chính

sách phát triển nông thôn; thông tin minh bạch, thông suốt và hiệu quả giữa

các tác nhân có liên quan; phân phối công bằng.

- Năm là, nông dân, nông thôn có văn hóa, trí tuệ được nâng lên, sức

lao động được giải phóng, nhân dân tích cực tham gia vào quá trình đổi mới.

Đó chính là sức mạnh nội sinh của làng – xã trong công cuộc xây dựng nông

thôn mới. Các tiêu chí này trở thành mục tiêu, yêu cầu trong hoạch định chính

sách về mô hình nông thôn mới ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.