Quy định pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

BÙI THỊ OANH

Đề tài:

QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN LỢI

ĐƯỢC BẢO HIỂM TRONG BẢO HIỂM TÀI SẢN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

BÙI THỊ OANH

Đề tài:

QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN LỢI

ĐƯỢC BẢO HIỂM TRONG BẢO HIỂM TÀI SẢN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Kinh tế, Mã số: 60380107

Người hướng dẫn khoa học: T.s Nguyễn Thị Thủy

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin,

kết quả được trình bày trong luận văn là trung thực. Các luận điểm được trích

dẫn đầy đủ nếu không thuộc ý tưởng hoặc kết quả tổng hợp của chính bản

thân tôi.

Tác giả luận văn

Bùi Thị Oanh

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BHTS : Bảo hiểm tài sản

BLDS : Bộ luật Dân sự

DNBH : Doanh nghiệp bảo hiểm

HĐBH : Hợp đồng bảo hiểm

HĐBHTS : Hợp đồng bảo hiểm tài sản

LKDBH : Luật Kinh doanh bảo hiểm

MỤC LỤC TRANG

PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN LỢI ĐƯỢC

BẢO HIỂM TRONG BẢO HIỂM TÀI SẢN

1.1. Khái quát về quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản .......... 8

1.1.1. Khái niệm quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản ................. 8

1.1.2. Đặc điểm quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản ................. 9

1.1.3. Căn cứ xác định quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản ..... 12

1.2. Một số vấn đề pháp lý liên quan đến quyền lợi được bảo hiểm trong

bảo hiểm tài sản .......................................................................................... 17

1.2.1. Sự cần thiết phải quy định, ràng buộc người mua bảo hiểm phải có

quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản .......................................... 18

1.2.2. Chủ thể được quyền tham gia bảo hiểm tài sản ................................. 20

1.2.3. Xác định thời điểm cần có quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài

sản ................................................................................................................ 22

1.2.4. Mối liên hệ giữa nguyên tắc quyền lợi được bảo hiểm và nguyên tắc

bồi thường trong bảo hiểm tài sản ................................................................ 24

1.3. Mối quan hệ pháp lý giữa quyền lợi được bảo hiểm và hiệu lực của

hợp đồng bảo hiểm tài sản ......................................................................... 26

1.3.1. Ảnh hưởng của quyền lợi được bảo hiểm đối với hiệu lực của hợp đồng

bảo hiểm tài sản ........................................................................................... 26

1.3.2. Hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm tài sản khi bên mua bảo hiểm không

có quyền lợi được bảo hiểm .......................................................................... 30

1.3.3. Hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm tài sản khi bên mua bảo hiểm không

còn quyền lợi được bảo hiểm ........................................................................ 33

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN LỢI

ĐƯỢC BẢO HIỂM TRONG BẢO HIỂM TÀI SẢN

VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN

2.1. Những bất cập trong quy định của pháp luật về quyền lợi được bảo

hiểm trong bảo hiểm tài sản ....................................................................... 37

2.1. 1. Về đường lối xử lý khi các chủ thể có quyền lợi được bảo hiểm cùng

mua bảo hiểm cho tài sản ............................................................................. 37

2.1. 2. Về quy định thời điểm cần có quyền lợi được bảo hiểm .................... 39

2.1. 3. Về hậu quả pháp lý khi bên mua bảo hiểm không có quyền lợi được

bảo hiểm ....................................................................................................... 40

2.1. 4. Bất cập về quy định chuyển nhượng hợp đồng bảo hiểm .................. 43

2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật liên quan đến quy định quyền lợi

được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản ...................................................... 44

2.2.1. Về giải quyết hậu quả pháp lý khi các chủ thể có quyền sở hữu, quyền

chiếm hữu, quyền sử dụng cùng mua bảo hiểm cho tài sản........................... 44

2.2.2. Về việc xác định thời điểm cần có quyền lợi được bảo hiểm ............. 46

2.2.3. Về xác định mối quan hệ pháp lý giữa quyền lợi được bảo hiểm và

hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm ................................................................... 50

2.3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền lợi được bảo

hiểm trong bảo hiểm tài sản ....................................................................... 52

2.3.1. Ban hành khái niệm quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản 52

2.3.2. Xác định lại thời điểm cần có quyền lợi được bảo hiểm ..................... 55

2.3.3. Xây dựng quy định riêng về hậu quả pháp lý đối với hợp đồng bảo

hiểm vô hiệu ................................................................................................. 56

2.3.4. Hoàn thiện quy định về xử lý các trường hợp lừa dối về quyền lợi được

bảo hiểm để trục lợi bảo hiểm ...................................................................... 57

2.3.5. Những kiến nghị khác có liên quan .................................................... 59

KẾT LUẬN ................................................................................................. 64

PHỤ LỤC

-1-

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Bảo hiểm ra đời và phát triển xuất phát từ nhu cầu khách quan của nền kinh tế

xã hội. Ngày nay, hoạt động kinh doanh bảo hiểm không ngừng phát triển và đóng

một vai trò quan trọng trong việc ổn định quá trình sản xuất, sinh hoạt; là lá chắn

kinh tế hiệu quả cho những chủ thể không may gặp rủi ro dẫn đến thiệt hại về mặt

tài chính.

Bảo hiểm tài sản ra đời không nằm ngoài cơ chế của hoạt động kinh doanh bảo

hiểm nói chung. Bảo hiểm tài sản được hình thành từ nhu cầu bảo vệ quyền lợi tài

chính của chủ sở hữu hay người đang chiếm hữu và sử dụng hợp pháp tài sản. Tham

gia vào quan hệ bảo hiểm tài sản, mục đích của bên mua bảo hiểm nhằm chuyển

giao rủi ro, tổn thất từ phía mình sang doanh nghiệp bảo hiểm. Yếu tố mà bên mua

bảo hiểm muốn được bảo vệ là quyền lợi vật chất của họ đối với tài sản.

Trong hoạt động bảo hiểm, nguyên tắc quyền lợi được bảo hiểm là nguyên tắc

quan trọng hàng đầu. Nguyên tắc quyền lợi được bảo hiểm chỉ ra rằng, bên mua bảo

hiểm muốn mua bảo hiểm phải có lợi ích bảo hiểm. Quyền lợi được bảo hiểm hay

lợi ích bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản là lợi ích hoặc quyền lợi liên quan đến, gắn

liền với hay phụ thuộc vào sự an toàn hay không an toàn của đối tượng bảo hiểm.

Người có quyền lợi được bảo hiểm là người bị thiệt hại về mặt tài chính khi đối

tượng bảo hiểm gặp rủi ro dẫn đến tổn thất. Và yếu tố rủi ro cũng chính là lý do để

họ tham gia vào quan hệ này.

Áp dụng nguyên tắc quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản có ý

nghĩa quan trọng trong việc xác định chính xác chủ thể được quyền tham gia giao

kết hợp đồng bảo hiểm tài sản cũng như xác định chủ thể được bồi thường khi có sự

kiện bảo hiểm xảy ra dẫn đến tổn thất về mặt vật chất cho người được bảo hiểm.

Tuân thủ nguyên tắc quyền lợi được bảo hiểm cũng là một trong những điều kiện để

đảm bảo hợp đồng bảo hiểm tài sản có hiệu lực theo quy định của pháp luật.

Tham gia vào quan hệ bảo hiểm nói chung và bảo hiểm tài sản nói riêng, pháp

luật kinh doanh bảo hiểm quy định người mua bảo hiểm phải có quyền lợi có thể

được bảo hiểm nhằm mục đích tránh tình trạng trục lợi bảo hiểm, đồng thời để tăng

cường sự “mẫn cán” của người mua bảo hiểm.

Có thể khẳng định, quyền lợi được bảo hiểm là một trong những nội dung

quan trọng, chi phối quy định pháp luật điều chỉnh quan hệ bảo hiểm tài sản. Trong

-2-

thời gian qua đã có nhiều bài viết, đề tài đề cập đến các nội dung như bản chất, vai

trò, bất cập của pháp luật bảo hiểm. Tuy nhiên, nghiên cứu về nội dung quyền lợi

được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản cho đến nay chưa có đề tài nào thực hiện một

cách chuyên sâu, riêng biệt. Trong các sách giáo trình bảo hiểm, vấn đề quyền lợi

được bảo hiểm cũng chỉ được đề cập một cách chung nhất trong phần giới thiệu về

khái niệm, vai trò, bản chất của bảo hiểm. Điều này dẫn đến khó khăn cho việc cho

việc nghiên cứu, tiếp cận vấn đề quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản.

Xuất phát từ những lý do trên mà tác giả đã chọn nội dung: “Quy định pháp

luật về quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản” làm đề tài nghiên cứu của

mình với mong muốn làm sáng tỏ bản chất của quan hệ bảo hiểm tài sản. Đồng thời,

tác giả cũng có một số đóng góp liên quan đến việc hoàn thiện quy định pháp luật

về bảo hiểm thương mại nói chung và bảo hiểm tài sản nói riêng để hoạt động của

ngành bảo hiểm ngày càng phát triển hơn nữa.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu về bảo hiểm tài sản và hợp đồng bảo hiểm tài sản đã được nhiều

tác giả quan tâm, thực hiện dưới những góc độ khác nhau.

Vấn đề quyền lợi được bảo hiểm chủ yếu được đề cập đến trong các sách giáo

trình bảo hiểm: Một số điều cần biết về pháp lý trong kinh doanh bảo hiểm của tác

giả Trương Mộc Lâm, Lưu Nguyên Khánh, NXB thống kê; Giáo trình nghiệp vụ

bảo hiểm của tác giả Nguyễn Văn Định, NXB Tài chính; Nguyên lý và thực hành

bảo hiểm của tác giả Nguyễn Tiến Hùng, NXB Tài chính; Pháp luật bảo hiểm tài

sản tại Việt Nam của tác giả Nguyễn Thị Thủy, NXB Đại học Quốc gia thành phố

Hồ Chí Minh và trong một số bài viết của tác giả Nguyễn Thị Thuỷ như: “Các yếu

tố chi phối quy định của pháp luật bảo hiểm tài sản” đăng trên Tạp chí khoa học

pháp lý số 04 năm 2006; “Chống trục lợi bảo hiểm tài sản trong luật kinh doanh

bảo hiểm” đăng trên tạp chí nghiên cứu lập pháp số 09 năm 2006. Tuy nhiên, các

bài viết này cũng chỉ đề cập một cách sơ lược và dừng lại ở việc phân tích một cách

chung chung các nguyên tắc của bảo hiểm tài sản trong đó có nguyên tắc quyền lợi

được bảo hiểm.

Gần đây, trong Luận án tiến sĩ “Xây dựng và phát triển pháp luật bảo hiểm tài

sản tại Việt Nam”, tác giả Nguyễn Thị Thủy cũng có đề cập đến vấn đề quyền lợi

được bảo hiểm nhưng dưới góc độ lý giải bản chất của quan hệ bảo hiểm tài sản và

phân tích các yếu tố chi phối quy định của pháp luật bảo hiểm tài sản.

-3-

Có thể khẳng định, những công trình khoa học nêu trên là tài liệu tham khảo

vô cùng quý giá, giúp tác giả có thêm nhiều thông tin bổ ích phục vụ cho việc

nghiên cứu của mình. Tuy nhiên, nghiên cứu về đề tài quyền lợi được bảo hiểm

trong bảo hiểm tài sản cho đến thời điểm này chưa có đề tài nào được thực hiện một

cách chuyên sâu, riêng biệt. Do vậy, việc lựa chọn đề tài: “Quy định pháp luật về

quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản” để làm luận văn thạc sĩ luật là cần

thiết và hoàn toàn không bị trùng lặp với bất kỳ một công trình nào đã được công bố

trước đó.

3. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài

3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài:

Để nhìn nhận một cách khoa học pháp luật thực định về bảo hiểm tài sản cần

thiết phải tìm hiểu những nguyên tắc chi phối quy định pháp luật điều chỉnh quan hệ

bảo hiểm tài sản. Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích các quy định của pháp luật về

quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản, tác giả sẽ làm rõ bản chất của bảo

hiểm tài sản và những yếu tố chi phối đến nội dung quản lý nhà nước đối với bảo

hiểm tài sản; Phân tích, lý giải tại sao khi tham gia vào quan hệ bảo hiểm tài sản,

người mua bảo hiểm phải có lợi ích bảo hiểm; Xác định thời điểm cần có quyền lợi

được bảo hiểm và hậu quả pháp lý khi người mua bảo hiểm không có, không còn

quyền lợi được bảo hiểm.

Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm

tài sản là một nội dung rất quan trọng. Trong phạm vi đề tài, tác giả đã nêu được

những bất cập, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm

và đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý cho vấn đề này.

3.2. Nhiệm vụ của đề tài:

- Nghiên cứu, phân tích các quy định của pháp luật về quyền lợi được bảo

hiểm trong bảo hiểm tài sản. Lý giải tại sao khi tham gia bảo hiểm, người mua bảo

hiểm phải có quyền lợi được bảo hiểm.

- Xác định thời điểm cần có quyền lợi được bảo hiểm

- Phân tích ảnh hưởng của quyền lợi được bảo hiểm đối với hiệu lực của hợp

đồng bảo hiểm tài sản. Xác định hậu quả pháp lý đối với trường hợp người mua bảo

hiểm không có hoặc không còn quyền lợi được bảo hiểm.

- Phân tích các bất cập của pháp luật, nêu thực trạng áp dụng pháp luật và đề

xuất các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm trong bảo

hiểm tài sản.

-4-

4. Đối tượng nghiên cứu

Các quy định của pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài

sản; Các yếu tố chi phối quy định pháp luật bảo hiểm tài sản; ý nghĩa, hậu quả pháp

lý của việc áp dụng nguyên tắc quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm tài sản.

5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài và phương pháp nghiên cứu

5.1. Phạm vi nghiên cứu:

Trong phạm vi đề tài này, tác giả không có tham vọng đi sâu vào việc phân

tích, nghiên cứu chi tiết nội dung các quyền sở hữu, quyền sử dụng, quyền chiếm

hữu, quyền tài sản. Tác giả chỉ tiếp cận, phân tích nội dung này để người đọc hình

dung rõ được căn cứ xác định chủ thể có quyền lợi được bảo hiểm trong bảo hiểm

tài sản. Mục đích tác giả hướng tới là làm rõ bản chất của quan hệ bảo hiểm tài sản;

Lý giải tại sao khi tham gia vào quan hệ bảo hiểm người được bảo hiểm phải có

quyền lợi được bảo hiểm; Xác định thời điểm cần có quyền lợi được bảo hiểm trong

bảo hiểm tài sản. Đồng thời, tác giả cũng đi sâu vào việc phân tích ảnh hưởng của

quyền lợi được bảo hiểm đối với hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm; Nêu rõ hậu quả

pháp lý khi người mua bảo hiểm không có hoặc không còn quyền lợi được bảo

hiểm.

5.2. Phương pháp nghiên cứu:

Trong quá trình nghiên cứu, tác giả dựa trên cơ sở phương pháp lý luận của

chủ nghĩa Mác - Lênin với phép tư duy biện chứng và duy vật lịch sử. Bên cạnh đó

có sự kết hợp với các phương pháp khác như: phân tích, tổng hợp, chứng minh để

làm rõ các vấn đề đặt ra của đề tài, lý giải các vấn đề một cách cụ thể, logic, rõ ràng.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài:

Pháp luật được xây dựng dựa vào đặc thù của quan hệ xã hội. Cơ chế điều

chỉnh của pháp luật phải phù hợp với đặc trưng của các quan hệ xã hội mà ngành

luật đó điều chỉnh. Nhìn nhận và hiểu đúng bảo chất của bảo hiểm tài sản sẽ giúp

cho việc nghiên cứu và vận dụng các quy định pháp luật được chuẩn xác. Trong

phạm vi đề tài, tác giả đã giải quyết được các vấn đề sau đây:

Phân tích, hệ thống được các quy định pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm;

Phân tích những đặc trưng chi phối việc điều chỉnh pháp luật quan hệ bảo hiểm tài

sản.

Phân tích, đánh giá những bất cập của pháp luật về quyền lợi được bảo hiểm.