Quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam - Chi nhánh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

PHẠM ANH TÙNG

QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG BÁN LẺ

TẠI NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM

- CHI NHÁNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH

THÁI NGUYÊN - 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

PHẠM ANH TÙNG

QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG BÁN LẺ

TẠI NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM

- CHI NHÁNH THÁI NGUYÊN

NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH

Mã số: 8.34.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN QUANG HUY

THÁI NGUYÊN - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các

nội dung nghiên cứu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực, rõ ràng.

Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng năm 2021

Tác giả luận văn

Phạm Anh Tùng

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình hành thực hiện đề tài, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám

hiệu, Phòng Đào tạo, các phòng ban và các thầy cô giáo Trường ĐH Kinh tế và

Quản trị Kinh doanh đã giảng dạy và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

học tập và nghiên cứu, làm luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Trần Quang Huy - người đã trực tiếp

hướng dẫn tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, các đồng chí Trưởng phòng, Phó

phòng, các đồng chí cán bộ, nhân viên cùng toàn thể người lao động trong Ngân

hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đã tạo mọi điều

kiện giúp đỡ cho tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình và những ý kiến đóng góp của

thầy, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình trong quá trình làm luận văn.

Xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng năm 2021

Tác giả

Phạm Anh Tùng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................I

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... II

MỤC LỤC...............................................................................................................III

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................. VI

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH .........................................................VII

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................................1

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu..............................................................................2

3. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................5

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................6

5. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của đề tài..............................................6

6. Cấu trúc luận văn .....................................................................................................6

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN

DỤNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ........................................8

1.1. Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ của ngân hàng thương mại........8

1.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng bán lẻ .......................................................................8

1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng bán lẻ .......................................................................11

1.1.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng bán lẻ ...................................................12

1.1.4. Tác động của rủi ro tín dụng bán lẻ ................................................................17

1.2. Lý luận về quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ của NHTM .......................................18

1.2.1. Khái niệm và sự cần thiết của quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ .........................18

1.2.2. Nội dung quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ..........................................................23

1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ ..............30

1.3. Cơ sở thực tiễn về quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại các NHTM ......................35

1.3.1. Kinh nghiệm về quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại các NHTM trong nước ....35

1.3.2. Bài học rút ra cho ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam – Chi nhánh

Thái Nguyên..............................................................................................................37

iv

CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................39

2.1. Câu hỏi nghiên cứu.............................................................................................39

2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................39

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................40

2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin...........................................................................42

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................43

2.3.1. Chỉ tiêu phản ảnh kết quả hoạt động kinh doanh............................................43

2.3.2. Các chỉ tiêu phản ánh rủi ro tín dụng bán lẻ ...................................................44

2.3.3. Chỉ tiêu đánh giá quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ .............................................46

2.3.4. Chỉ tiêu phản ánh các yếu tố ảnh hưởng đến quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ ..48

CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG BAN LẺ TẠI

NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM -

CHI NHÁNH THÁI NGUYÊN..............................................................................49

3.1. Khái quát về NHTMCP Ngoại thương Việt Nam – Chi nhánh Thái Nguyên ...49

3.1.1. Tổng quan về Vietcombank - chi nhánh Thái Nguyên ...................................49

3.1.2. Cơ cấu tổ chức hoạt động................................................................................52

3.1.3. Tình hình hoạt động kinh doanh của Vietcombank Thái Nguyên giai đoạn

2017- 2019 ................................................................................................................55

3.2. Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại Vietcombank – Chi nhánh Thái

Nguyên. .....................................................................................................................58

3.2.1. Thực trạng hoạt động tín dụng tại bán lẻ Vietcombank – Chi nhánh Thái

Nguyên. .....................................................................................................................58

3.2.2. Quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại Vietcombank – Chi nhánh Thái Nguyên. .62

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại Vietcombank – Chi

nhánh Thái Nguyên. ..................................................................................................75

3.3.1. Các yếu tố thuộc về môi trường bên ngoài ngân hàng....................................75

3.3.2. Các yếu tố thuộc về ngân hàng .......................................................................77

3.4. Đánh giá chung về công tác quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại Vietcombank –

Chi nhánh Thái Nguyên. ...........................................................................................81

3.4.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................81

v

3.4.2. Một số tồn tại và nguyên nhân ........................................................................82

CHƢƠNG 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN TRỊ

RỦI RO TÍN DỤNG BÁN LẺ TẠI NHTMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM

- CHI NHÁNH THÁI NGUYÊN ...........................................................................74

4.1. Định hướng công tác quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại NHTMCP Ngoại

Thương việt nam – chi nhánh Thái Nguyên .............................................................74

4.1.1. Định hướng hoạt động tín dụng bán lẻ............................................................74

4.1.2. Định hướng quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ .....................................................75

4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại

NHTMCP Ngoại Thương Việt Nam - chi nhánh Thái Nguyên................................76

4.2.1. Quản lý nợ xấu, rủi ro tín dụng bán lẻ ............................................................76

4.2.2. Nhóm giải pháp với chính sách tín dụng và quy trình tín dụng......................77

4.2.3. Phát triển các sản phẩm tín dụng bán lẻ..........................................................82

4.2.4. Quản lý và phát triển khách hàng tín dụng bán lẻ...........................................83

4.2.5. Nhóm giải pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng...................................................84

4.2.6. Nhóm giải pháp về nguồn nhân lực ................................................................88

4.3. Một số kiến nghị.................................................................................................88

4.3.1. Kiến nghị với chính phủ...............................................................................88

4.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ............................................................89

4.3.3. Kiến nghị với ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam – Chi nhánh Thái

Nguyên. .....................................................................................................................91

KẾT LUẬN..............................................................................................................94

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................95

PHỤ LỤC.................................................................................................................97

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Ký hiệu Nguyên nghĩa

1 CBQLKH Cán bộ quản lý khách hàng

2 CBQLRR Cán bộ quản lý rủi ro

3 CBQTTD Cán bộ quản trị tín dụng

4 DPRR Dự phòng rủi ro

5 KH Khách hàng

6 NHNN Ngân hàng nhà nước

7 NHTM Ngân hàng thương mại

8 QTRR Quản trị rủi ro

9 QTRRTDBL Quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ

10 RRTDBL Rủi ro tín dụng bán lẻ

11 TCTD Tổ chức tín dụng

12 TMCP Thương mại cổ phần

13 TSBĐ Tài sản bảo đảm

14 Vietcombank

Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương

Việt Nam

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH

Bảng

Bảng 2.1: Thang đánh giá likert................................................................................42

Bảng 3.1. Tình hình kết quả kinh doanh của chi nhánh giai đoạn 2017-2019..........56

Bảng 3.2. Tỷ trọng dư nợ tín dụng bán lẻ trong tổng dư nợ giai đoạn 2018 - 2020 .57

Bảng 3.3. Tình hình dư nợ tín dụng của chi nhánh giai đoạn 2017-2019.................58

Bảng 3.4. Nợ quá hạn và nợ xấu của Vietcombank – chi nhánh Thái Nguyên ........61

Bảng 3.5. Phân loại nhóm nợ tín dụng bán lẻ tại Vietcombank- chi nhánh Thái

Nguyên giai đoạn 2017 - 2019..................................................................................61

Bảng 3.6. Kết quả thẩm định cho vay tại Vietcombank – chi nhánh Thái Nguyên

giai đoạn 2017 - 2019................................................................................................64

Bảng 3.7. Kết quả đánh giá nguyên nhân rủi ro tín dụng của cán bộ ngân hàng

Vietcombank – chi nhánh Thái Nguyên ...................................................................65

Bảng 3.8. Kết quả đánh giá nguyên nhân rủi ro tín dụng từ khách hàng tại

Vietcombank – chi nhánh Thái Nguyên ...................................................................66

Bảng 3.9. Thang điểm xếp hạng nội bộ tại Vietcombank – chi nhánh Thái Nguyên

...................................................................................................................................70

Bảng 3.10. Chỉ tiêu hệ số sử dụng vốn tại Vietcombank - chi nhánh Thái Nguyên

giai đoạn 2017 – 2019 ...............................................................................................71

Bảng 3.11. Phân loại nợ theo xếp hạng tín dụng ......................................................72

Bảng 3.12. Cấp tín dụng với các hạng khách hàng...................................................74

Bảng 3.13. Cơ cấu nguồn nhân lực giai đoạn 2017-2019 của Vietcombank – chi

nhánh Thái Nguyên ...................................................................................................78

Sơ đồ

Sơ đồ 3.1. Mô hình tổ chức hoạt động của Vietcombank Thái Nguyên...................53

Hình

Hình 1.1. Sơ đồ các bộ phận của rủi ro tín dụng theo gup (2007)............................12

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Tín dụng bán lẻ là một bộ phận quan trọng trong tín dụng ngân hàng và có

vai trò quan trọng đối với hoạt động tín dụng và kết quả kinh doanh của các ngân

hàng thương mại. Hoạt động tín dụng bán lẻ của ngân hàng thương mại luôn gắn

liền với yếu tố rủi ro. Chính vì vậy, cần có các giải pháp để hạn chế rủi ro và đẩy

mạnh tín dụng bán lẻ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng.

Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam (Vietcombank) là một trong

những ngân hàng quốc doanh hàng đầu tại Việt Nam. Trước đây, ngân hàng chú

trọng cho vay tập đoàn, tổng công ty với dư nợ vay lớn trên mỗi khoản vay. Tuy

nhiên, trong hơn 10 năm trở lại đây, ngân hàng tập trung phát triển hoạt động tín

dụng bán lẻ. Ngân hàng có những lợi thế nhất định về mạng lưới giao dịch rộng

khắp trên khắp các tỉnh thành. Theo báo cáo của ban điều hành về kết quả hoạt động

kinh doanh năm 2019 và định hướng năm 2020, Ngân hàng TMCP Ngoại Thương

Việt Nam đã huy động vốn từ nền kinh tế đạt 949.835 tỷ đồng, tăng 15,4% so với

2018, dư nợ tín dụng đạt 741.387 tỷ đồng, tăng 15,9% so với 2018, đảm bảo mức

tăng trưởng tín dụng theo chỉ tiêu NHNN giao, tỷ trọng tín dụng bán lẻ chiếm

51,8% tổng dư nợ, đây là con số tương đối lớn nói lên tính hiệu quả của hoạt động

tín dụng bán lẻ đối với Vietcombank.

Về ngân hàng Vietcombank CN Thái Nguyên, là ngân hàng thương mại cổ

phần nhà nước đã hoạt động từ năm 2013, địa bàn chính là khu vực thành phố Thái

Nguyên và các huyện lân cận như Đồng Hỷ, Đại Từ, Phú Lương, tiềm năng phát

triển tín dụng bán lẻ là rất tốt. Đây cũng là cơ sở quan trọng để Vietcombank CN

Thái Nguyên trong vòng 05 năm trở lại đây, chuyển định hướng từ cho vay doanh

nghiệp lớn (tín dụng bán buôn) sang phát triển cho vay khách hàng là doanh nghiệp

nhỏ và vừa, cá nhân, hộ gia đình (tín dụng bán lẻ). Đi cùng với việc tăng trưởng tín

dụng bán lẻ qua từng năm thì tỷ lệ nợ quá hạn, nợ xấu cũng song hành. Năm 2017,

dư nợ cho vay bán lẻ là 1.553 tỷ đồng, tỷ lệ nợ quá hạn là 0,85% trên tổng dư nợ,

thì đến năm 2019, dư nợ bán lẻ là 1.855 tỷ đồng, nợ quá hạn tăng cao lên mức 1,8%

trên tổng dư nợ bán lẻ. Đây là báo hiệu việc cấp thiết phải quản lý chặt chẽ hơn nữa

2

hoạt động quản lý rủi ro. Tăng trưởng tín dụng bán lẻ tốt nhưng quản lý rủi ro

không tốt sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến tình hình tài chính và khả năng cạnh tranh

của ngân hàng, tăng chi phí trích lập dự phòng rủi ro tín dụng dẫn đến giảm lợi

nhuận của ngân hàng. Nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động tín dụng bán lẻ

cũng như quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ đối với các ngân hàng thương mại nói

chung và ngân hàng Vietcombank CN Thái Nguyên nói riêng, tác giả đã lựa chọn

nghiên cứu đề tài: “Quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ tại ngân hàng TMCP Ngoại

Thƣơng Việt Nam – Chi nhánh Thái Nguyên”.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Cho đến nay có nhiều công trình nghiên cứu về quản trị rủi ro tín dụng bán lẻ

được thực hiện trong và ngoài nước, có thể kể đến các công trình tiêu biểu liên

quan trực tiếp đến đề tài như sau:

Năm 2017, các tác giả Wang Y., Wang W., Wang J. trong công trình nghiên

cứu “Credit Risk Management Framework for Rural Commercial Banks in China”

đã chỉ ra rằng quản trị rủi ro tín dụng là xác định, đo lường, giám sát và kiểm soát

rủi ro phát sinh từ khả năng thanh toán không trả được. Các công cụ quản trị rủi ro

tín dụng hiện có cho các tổ chức tài chính lớn không đáp ứng được yêu cầu của các

NHTM nông thôn vì khách hàng chính của họ là các doanh nghiệp vừa và nhỏ và

những hộ nông dân có hồ sơ tài chính và hồ sơ xếp hạng tín dụng không có sẵn.

Quản trị rủi ro tín dụng ở Trung Quốc cũng bộc lộ những rủi ro cụ thể liên quan

đến hoạt động NHTM ở nông thôn và đặc biệt là các khoản vay và dịch vụ liên

quan đến nông nghiệp. Thông qua phương pháp tiếp cận phân tích định tính để xác

định các yếu tố chính góp phần gây ra thất bại cho khách hàng của các NHTM

nông thôn, các tác giả cố gắng phát triển một khuôn khổ quản trị rủi ro tín dụng cho

các NHTM nông thôn ở Trung Quốc. Khung này dựa trên việc xác định thất bại

của doanh nghiệp đối với khách hàng của các ngân hàng thương mại ở nông thôn

và các yếu tố góp phần vào sự thất bại của các doanh nghiệp vừa và nhỏ và các hộ

nông nghiệp, kết hợp các biến số tài chính và phi tài chính. Sử dụng các biến phi tài

chính cùng với các biến số tài chính như các dự báo về sự thất bại của công ty làm

tăng đáng kể tín dụng phân tích chất lượng và độ chính xác. Ngoài ra, nghiên cứu

3

này chỉ ra “mối quan hệ” là rủi ro tiềm tàng và bao gồm các rủi ro “mối quan hệ”

trong khuôn khổ. Nghiên cứu này đã có những đóng góp cho các tài liệu về quản trị

của các ngân hàng nói chung và các NHTM nông thôn nói riêng.

Luận văn Thạc sĩ – Đại học Đà nẵng của tác giả Nguyễn Thị Kim Sơn: “Giải

pháp hạn chế rủi ro tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ tại chi

nhánh BIDV Đà nẵng.” Đối với luận văn này, trong chương 1 tác giả đã làm rõ

được khái niệm RRTD của NHTM, nguyên nhân RRTD, các tiêu chí đo lường

RRTD. Những đặc điểm của DN để thấy được rủi ro khi cho vay đối với khách

hàng này và đề cập đến vấn đề hạn chế RRTD trong cho vay DN. Qua đó, tôi có

thể tham khảo sâu hơn những vấn đề trên. Tuy nhiên, đề tài chưa làm rõ được nội

dung hạn chế RRTD, chưa nêu được các tiêu chí đánh giá kết quả hạn chế RRTD

cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến hạn chế RRTD trong cho vay doanh nghiệp

của các NHTM.

Luận án tiến sĩ kinh tế của tác giả Dương Ngọc Hào (2015) “Giải pháp cơ bản

hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam”, đại

học Ngân hàng thành phố Hồ Chí Minh. Luận án nghiên cứu dựa trên thực trạng

hoạt động tín dụng và QTRRTD tại các NHTM lớn, điển hình và có tổng quy mô dư

nợ chiếm tỷ trọng cao của hệ thống NHTM Việt Nam nói riêng và theo nhóm quy

mô ngân hàng nói chung. Luận án đã làm rõ những cơ sở lý luận về RRTD và

QTRRTD của các NHTM Việt Nam. Trên cơ sở phân tích thực trạng QTRRTD của

các NHTM theo các bước hoạch định, tổ chức thực hiện, giám sát, điều chỉnh sau

giám sát, tác giả đã đánh giá những kết quả đạt được tại các NHTM Việt Nam: hầu

hết các ngân hàng đã xây dựng chiến lược, chính sách định hướng cho công tác

QTRRTD; mô hình tổ chức theo hướng tập trung cho QTRR bước đầu được hình

thành; một số NHTM đã xây dựng và áp dụng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ

(HTXHTDNB). Bên cạnh đó, tác giả cũng nêu ra những hạn chế trong QTRRTD tại

các NHTM Việt Nam hiện nay như chưa có hệ thống đo lường RRTD phù hợp với

thông lệ quốc tế; việc thực hiện quy trình tín dụng còn nhiều sai sót dẫn đến tỷ lệ nợ

xấu ở nhiều ngân hàng vượt mức cho phép… rồi từ đó tác giả đề xuất các giải pháp

hoàn thiện QTRRTD. Hạn chế trong nghiên cứu này là được thực hiện trong điều