Quản trị rủi ro thanh khoản tại ngân hàng TMCP Quân đội: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Nguyễn Đình Văn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc

sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng

của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã

được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các

trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn.

TP.HCM, ngày 23 tháng 06 năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Đình Văn

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Ngân hàng

Tp.HCM, kết hợp với những trải nghiệm thực tế trong quá trình làm việc tại ngân

hàng TMCP Quân Đội, đến nay tôi đã hoàn thành luận văn của mình.

Có được thành quả này, trong suốt thời gian qua tôi đã nhận được rất nhiều

sự hỗ trợ, chỉ bảo và giúp đỡ chân thành. Vì vậy, trước tiên, cho phép tôi gửi những

lời cảm ơn chân thành đến người TS. Hoàng Thị Thanh Hằng là người Giảng viên

hướng dẫn đã hướng dẫn tận tình, truyền đạt những phương pháp nghiên cứu, kiến

thức và kinh nghiệm quý báu để giúp tôi hoàn thiện tốt nhất luận văn của mình.

Kế tiếp, tôi chân thành cảm ơn tất cả các anh/ chị đồng nghiệp trong Ngân

hàng TMCP Quân Đội, và đặc biệt là các anh/ chị Giám Đốc chi nhánh và các

Phòng giao dịch, Khối quản trị rủi ro và Phòng quản trị rủi ro thanh khoản đã cung

cấp những tài liệu quan trọng để tôi có đủ thông tin hoàn thành được luận văn theo

đúng kế hoạch đề ra.

Sau cùng, cho phép tôi gửi lời tri ân chân thành đến gia đình, bạn bè yêu quý

của tôi, dù cuộc sống công việc bận rộn nhưng mọi người đã luôn dành cho tôi sự

ưu ái, luôn bên cạnh hỗ trợ và động viên suốt thời gian vừa qua, tạo điều kiện cho

tôi hoàn thành luận văn này.

Tuy nhiên, với những hạn chế về thời gian thực hiện, những kiến thức và

kinh nghiệm nghiên cứu trong lĩnh vực quản trị rủi ro thanh khoản, giới hạn những

tài liệu được tiếp cận thì luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi

rất mong nhận được được những ý kiến đóng góp, bổ sung, hướng dẫn của Hội

đồng khoa học và Quý thầy/ cô để luận văn được hoàn thiện hơn.

Học viên thực hiện

iii

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quản trị rủi ro thanh khoản là yêu cầu bắt buộc và yếu tố quan trọng giúp

Ngân hàng vừa duy trì thanh khoản ở mức phù hợp với hoạt động kinh doanh của

mình, vừa góp phần sử dụng nguồn vốn hiệu quả, tăng lợi nhuận. Trong năm 2014 -

2015, thị trường tài chính đã chứng kiến một số ngân hàng mất thanh khoản hoặc

hoạt động yếu kém đã được Ngân hàng Nhà nước thực hiện các biện pháp sáp nhập,

hoặc buộc bị mua lại với giá 0 đồng. Tuy nhiên, trong giai đoạn nền kinh khó khăn

và thị trường tài chính có nhiều biến động, để có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn

thanh khoản của Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng nhỏ có thể có những động

thái tăng lãi suất huy động trên cả thị trường một và thị trường liên ngân hàng, từ đó

sẽ ảnh hưởng tới mặt bằng lãi suất thị trường và khả năng thanh khoản của các ngân

hàng khác, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của ngân hàng. Hơn nữa, Việt Nam

đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, việc tiến tới áp dụng các tiêu chuẩn

quản trị rủi ro thanh khoản theo Basel II và kế tiếp là Basel III đang dần được đưa

vào quy định mang tính bắt buộc. Vì vậy, vấn đề quản trị rủi ro thanh khoản của

ngân hàng đang trở nên cấp thiết và nhận được sự quan tâm đặc biệt của các ngân

hàng thương mại.

Việc nghiên cứu hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP

Quân Đội (MB) – đơn vị mà tác giả đang công tác, nhằm vận dụng những kiến thức

đã được học áp dụng vào trong thực tiễn để có những nhìn nhận rõ ràng hơn, cụ thể

hơn về “ Sức khỏe” của ngân hàng, từ kết quả nghiên cứu đó, ngoài việc nâng cao

sự hiểu biết bản thân, còn có thể hỗ trợ cho hoạt động quảng bá hình ảnh của MB,

đưa ra một số kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý rủi ro của

ngân hàng nói chung và hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản nói riêng.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu tổng quát: đánh giá thực trạng hoạt động quản trị rủi ro thanh

iv

khoản của Ngân hàng TMCP Quân Đội trong giai đoạn năm 2010- 2015, từ

đó có cái nhìn tổng quát về những kết quả đã đạt được và chỉ ra những điểm

còn hạn chế trong công tác quản trị rủi ro của ngân hàng. Trên cơ sở đó có

những giải pháp đóng góp cho ngân hàng để hoàn thiện hoạt động quản trị

rủi ro thanh khoản.

Mục tiêu cụ thể: dựa trên mục tiêu tổng quát, tác giả cũng đưa ra một số

mục tiêu cụ thể như sau:

- Thứ nhất, tổng hợp và hệ thống hoá lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản

của ngân hàng thương mại, làm cơ sở lý luận khoa học cho việc đánh giá

thực trạng hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản của Ngân hàng TMCP Quân

Đội.

- Thứ hai, đánh giá thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng

TMCP Quân Đội dựa trên những nguyên tắc, tiêu chuẩn, chỉ tiêu được đối

chiếu theo các quy định hiện hành và các khuyến nghị của Ủy ban Basel II,

và nêu lên những điểm đã đạt được và những điểm còn hạn chế.

- Thứ ba, sau khi xem xét đánh giá thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản, tác

giả cần có những giải pháp và kiến nghị đóng góp cho việc hoàn thiện công

tác quản trị rủi ro thanh khoản của ngân hàng.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: là hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản.

- Phạm vi nghiên cứu:

Về không gian: Ngân hàng TMCP Quân Đội.

Về thời gian: Từ năm 2010 đến năm 2015.

4. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp luận để nghiên cứu bao gồm: Phương pháp quy nạp, diễn dịch

trong việc phân tích dữ liệu hoạt động kinh doanh và diễn biến của một số

chỉ số đo lường rủi ro thanh khoản. Bên cạnh đó, tác giả sử dụng phương

pháp luận duy vật biện chứng để nhìn nhận, đánh giá thực trạng hoạt động

quản trị rủi ro thanh khoản của ngân hàng trong mối tương quan với các quy

v

định của NHNN, điều kiện về hạ tầng công nghệ và trình độ quản lý từng

thời kỳ của MB. Từ đó, có các giải pháp để giải quyết vấn đề mang tính chất

kế thừa và phát triển nhưng không phủ nhận hoàn toàn những thành tựu mà

Ngân hàng đã đạt được.

- Phương pháp định tính: phương pháp thống kê, so sánh, tổng hợp và phân

tích số liệu về kết quả hoạt động kinh doanh và hoạt động quản trị rủi ro

thanh khoản của Ngân hàng TMCP Quân Đội. Các số liệu được thu thập từ

Ngân hàng Nhà nước, báo cáo thường niên của Ngân hàng TMCP Quân Đội,

bản công bố thông tin từ cơ quan thống kê, tham khảo những ý kiến của các

chuyên gia thông qua các bài nghiên cứu khoa học từ các Tạp chí,…

5. Đóng góp của nghiên cứu

Trước hết, làm sâu sắc thêm cơ sở lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản

của ngân hàng thương mại.

Thứ hai, phân tích một cách toàn diện thực trạng về quản trị rủi ro thanh

khoản tại ngân hàng TMCP Quân Đội, qua đó rút ra những tồn tại và nguyên nhân

của nó làm cơ sở đề xuất giải pháp.

Thứ ba, đưa ra hệ thống giải pháp để hoàn thiện quản trị rủi ro thanh khoản

tại ngân hàng nghiên cứu.

6. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu

Giai đoạn 2010 – 2014 chứng kiến nhiều sự kiện kinh tế nổi bật, đáng chú ý

nhất là sự biến động của ngành tài chính, ngân hàng và định hướng tái cấu trúc hệ

thống ngân hàng của Chính phủ Việt Nam. Một số ngân hàng đã thực sự bộc lộ rủi

ro có khả năng mất thanh khoản, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của ngân hàng

và niềm tin của người gửi tiền. Nguyên nhân của những hệ quả ấy chính là sự xem

nhẹ vai trò của hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản của mỗi ngân hàng, và đã

được thể hiện trong một số nghiên cứu liên quan. Có thể kể đến một số nghiên cứu

vi

như: (i) Đề tài luận văn thạc sĩ về Quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng thương

mại cổ phần Sài gòn Thương tín (Sacombank) của tác giả Nguyễn Phúc Quý Thạnh

năm 2013; (ii) Đề tài Luận văn thạc sĩ về Quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng

thương mại cổ phần Nam Á của tác giả Phạm Thị Vũ Lí năm 2013; (iii) Đề tài luận

văn thạc sĩ về quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư

và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Hồ Chí Minh của Trần Nguyễn Thị Nguyên

Trâm năm 2012.

Nhìn chung, các bài luận văn đã làm sáng tỏ được một số vấn đề sau: Nêu

được những lý thuyết cơ bản về Quản trị rủi ro thanh khoản và những vấn đề liên

quan, đồng thời, nêu lên một số bài học kinh nghiệm rút ra từ các cuộc khủng hoảng

thanh khoản của các ngân hàng lớn trong nước và quốc tế; trình bày quy trình quản

trị, mô hình quản trị rủi ro thanh khoản mà tại mỗi ngân hàng được nghiên cứu đang

áp dụng, từ đó, các tác giả đã đi sâu phân tích đánh giá được những thành tựu và

hạn chế của mô hình quản trị rủi ro thanh khoản của ngân hàng.

Tuy nhiên, một số vấn đề mà các tác giả chưa đề cập cụ thể như sau:

+ Tác giả Nguyễn Phúc Quý Thạnh chưa nêu được những nền tảng xây dựng

quy trình quản trị rủi ro thanh khoản là dựa trên những nguyên tắc của NHNN hay

theo những tiêu chuẩn nào của Basel; ngoài ra, tác giả chưa phân tích chi tiết toàn

bộ hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản của Sacombank từ khâu nhận diện rủi ro

cho đến việc quản lý và giám sát rủi ro. Các bước trong quy trình đề cập khá chung

chung.

+ Luận văn của Phạm Thị Vũ Lí chưa nêu được một số nội dung quan trọng

của quản trị rủi ro thanh khoản tại ngân hàng nghiên cứu như: khẩu vị rủi ro, chính

sách quản trị rủi ro, phương pháp đo lường và nhận diện rủi ro của ngân hàng cụ thể

như thế nào.

+ Luận văn của Trần Nguyễn Thị Nguyên Trâm đánh giá hoạt động quản trị

vii

rủi ro thanh khoản trong phạm vi một chi nhánh ngân hàng thì khá hẹp, chưa phản

ánh được tổng thể thực trạng và hiệu quả của cả hệ thống Ngân hàng thương mại cổ

phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam.

Nhìn chung, lĩnh vực quản trị rủi ro thanh khoản của Ngân hàng thương mại

đã có khá nhiều công trình nghiên cứu, các đề tài, đề án có giá trị cao. Các nghiên

cứu trên có những cách tiếp cận vấn đề khác nhau, nhưng đã trình bày những lý

luận cơ bản về quản trị rủi ro thanh khoản, phân tích thực trạng hoạt động quản trị

rủi ro thanh khoản tại một số ngân hàng cụ thể.

Tuy nhiên, trên thực tế các Ngân hàng thương mại thường không thực sự

dành sự quan tâm đúng mức đến hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản và thực hiện

nó một cách khoa học, hiệu quả. Đồng thời, mỗi Ngân hàng lại có những chiến

lược, phương pháp riêng về quản trị rủi ro thanh khoản. Vì vậy, việc nghiên cứu tại

một ngân hàng cụ thể là Ngân hàng TMCP Quân Đội sẽ góp phần đa dạng thêm sự

hiểu biết cho tác giả hoặc những người nghiên cứu về thực tế việc vận dụng những

lý luận khoa học vào thực tiễn hoạt động của Ngân hàng. Hơn nữa, Ngân hàng

thương mại cổ phần Quân Đội là một trong những ngân hàng có tốc độ tăng trưởng

tín dụng cao và tình hình thanh khoản khá ổn định. Là cơ sở để đánh giá việc áp

dụng mô hình quản trị rủi ro thanh khoản nào sẽ phù hợp trong môi trường kinh

doanh ngân hàng tại Việt Nam.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn được bố cục thành ba chương:

Chương 1: Cơ sở lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản của ngân hàng

thương mại.

Chương 2: Thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản của ngân hàng TMCP

Quân Đội

Chương 3: Giải pháp hoàn thiện quản trị rủi ro thanh khoản tại ngân hàng

TMCP Quân Đội

viii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN

CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...................................................................1

1.1 Rủi ro thanh khoản của Ngân hàng thương mại ...................................................1

1.1.1 Khái niệm........................................................................................................1

1.1.2 Nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản.........................................................2

1.1.3 Ảnh hưởng của rủi ro thanh khoản đến hoạt động của Ngân hàng thương mại .3

1.1.4 Một số chỉ tiêu đo lường rủi ro thanh khoản.....................................................3

1.2 Quản trị rủi ro thanh khoản của Ngân hàng thương mại.......................................7

1.2.1 Khái niệm........................................................................................................7

1.2.2 Sự cần thiết của quản trị rủi ro thanh khoản .....................................................7

1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản ...................8

1.2.4 Nội dung quản trị rủi ro thanh khoản .............................................................13

1.3 Bài học kinh nghiệm về quản trị rủi ro thanh khoản của một số Ngân hàng thương

mại ....................................................................................................................23

1.3.1 Ngân hàng Lehman Brothers .........................................................................23

1.3.2 Ngân hàng Northern Rock .............................................................................24

1.3.3 Ngân hàng TMCP Á Châu.............................................................................26

1.3.4 Ngân hàng TMCP Đại Dương........................................................................27

1.3.5 Bài học cho ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội....................................27

2 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN CỦA

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUÂN ĐỘI ...................................31

2.1 Khái quát về Ngân hàng TMCP Quân Đội.........................................................31

2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển.....................................................................31

2.1.2 Cơ cấu tổ chức...............................................................................................33

2.1.3 Kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Quân Đội....................34

2.2 Thực trạng thanh khoản của Ngân hàng TMCP Quân Đội trong giai đoạn từ năm

2010 – 2015.......................................................................................................36

2.2.1 Một số chỉ tiêu thanh khoản của MB trong giai đoạn 2010 - 2015..................36

2.2.2 Trạng thái thanh khoản ròng của MB giai đoạn 2010 -2015...........................47

ix

2.3 Thực trạng hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Quân Đội

..........................................................................................................................49

2.3.1 Cơ cấu tổ chức Quản trị rủi ro thanh khoản....................................................49

2.3.2 Một số quy định về quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Quân Đội

......................................................................................................................51

2.3.3 Nguyên tắc quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Quân Đội........53

2.3.4 Quy trình quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Quân Đội...........56

2.4 Đánh giá thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Quân Đội

..........................................................................................................................67

2.4.1 Những thành tựu đã đạt được.........................................................................67

2.4.2 Một số mặt tồn tại, hạn chế trong hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản của

Ngân hàng TMCP Quân Đội..........................................................................70

2.4.3 Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế........................................................73

3 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO THANH

KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG TMCP QUÂN ĐỘI..............................................78

3.1 Quan điểm về hoàn thiện quản trị rủi ro thanh khoản.........................................78

3.1.1 Chiến lược phát triển tổng thể của Ngân hàng TMCP Quân Đội....................78

3.1.2 Chiến lược phát triển kinh doanh của Ngân hàng TMCP Quân Đội giai đoạn

2016 - 2020....................................................................................................79

3.1.3 Quan điểm về hoàn thiện quản trị rủi ro thanh khoản .....................................79

3.2 Giải pháp hoàn thiện quản trị rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Quân Đội

..........................................................................................................................80

3.2.1 Nâng cao hiệu quả của công tác dự báo ảnh hưởng của diễn biến kinh tế vĩ mô

đến hoạt động quản trị rủi ro thanh khoản của ngân hàng...............................80

3.2.2 Hoàn thiện các chính sách, quy định, quy trình và các công cụ đo lường rủi ro

thanh khoản ...................................................................................................81

3.2.3 Tiếp tục hoàn thiện việc xây dựng hệ thống dữ liệu Data Warehouse.............84

3.2.4 Bổ sung nguồn nhân lực chất lượng cao cho hoạt động quản trị rủi ro thanh

khoản.............................................................................................................85

3.2.5 Tăng cường chủ động điều phối bảng cân đối một cách hiệu quả...................86

3.2.6 Một số kiến nghị với Ngân hàng nhà nước.....................................................89

x

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 01

PHỤ LỤC 02

PHỤ LỤC 03

PHỤ LỤC 04

xi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

NHTM Ngân hàng thương mại

TMCP Thương mại cổ phần

TCTD Tổ chức tín dụng

NHNN Ngân hàng Nhà nước

MB Ngân hàng thương mại cổ phần Quân Đội

HĐQT Hội đồng quản trị

QTRR Quản trị rủi ro

QTRRTK Quản trị rủi ro thanh khoản

K.TCKT Khối Tài chính kế toán

P.ALM Phòng Quản lý tài sản – nguồn vốn

ALCO Ủy ban Quản lý tài sản – nguồn vốn

ĐVKD Đơn vị kinh doanh

USD Đồng đô la Mỹ

VND Đồng Việt Nam

JPY Đồng Yên Nhật

LDR Tỷ lệ dư nợ cho vay so với tổng tiền gửi

xii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1 Một số khoản mục tài sản và nguồn vốn giai đoạn 2010 – 2015 của

Ngân hàng TMCP Quân Đội

Bảng 2.2 Chỉ số trạng thái tiền mặt giai đoạn 2010 -2015

Bảng 2.3 Tỷ lệ dư nợ cho vay trên tổng tiền gửi của MB

Bảng 2.4 Tỷ lệ dự trữ thanh khoản giai đoạn năm 2010 – 2015 của MB

Bảng 2.5 Tỷ lệ khả năng chi trả trong 30 ngày của MB qua các năm

Bảng 2.6 Tỷ lệ tiền gửi không kỳ hạn/ tổng huy động thị trường 1 của MB

Bảng 2.7 Khung hạn mức MCO hiện tại của MB

Bảng 2.8 Khung hạn mức các chỉ số thanh khoản hiện tại của MB

Bảng 2.9 Danh sách các báo cáo rủi ro thanh khoản tại MB

Bảng 2.10 Mô tả sơ lược về Ban quản trị khủng hoảng