Quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường Trung học Phổ thông huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐÀM ĐỨC QUẢNG

QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIAO TIẾP VÀ HỢP TÁC

CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

HUYỆN HÀ QUẢNG - TỈNH CAO BẰNG

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Lê Thị Phƣơng Hoa

TS. Đỗ Khắc Thanh

THÁI NGUYÊN - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi.Các số liệu, kết

quả nêu trong luận văn là trung thực, nếu sai tôi hoàn chịu trách nhiệm.

Tác giả luận văn

Đàm Đức Quảng

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài “Quản lý phát triển năng lực giao tiếp

và hợp tác cho học sinh ở các trƣờng trung học phổ thông, huyện Hà

Quảng, tỉnh Cao Bằng”, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, tạo điều kiện

của tập thể Ban giám hiệu, phòng sau Đại học, các thầy cô giảng viên tham gia

giảng dạy, cán bộ các phòng, ban chức năng Trường Đại học Sư phạm - Đại

học Thái Nguyên. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành về sự giúp đỡ đó.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc TS. Lê Thị Phƣơng Hoa

và TS. Đỗ Khắc Thanh, cô giáo Lê Thị Phương Hoa là cô trực tiếp hướng dẫn

khoa học và chỉ bảo cho tôi hoàn thành luận văn này.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong thực hiện đề tài nhưng chắc chắn rằng đề

tài sẽ còn có những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân

thành của quý thầy cô, đồng nghiệp và những người quan tâm đến đề tài này.

Xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận văn

Đàm Đức Quảng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................ii

MỤC LỤC............................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ .................................................................... v

MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1

2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 4

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu................................................................. 4

4. Giả thuyết khoa học......................................................................................... 4

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4

6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 5

7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 5

8. Cấu trúc luận văn............................................................................................. 7

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

GIAO TIẾP VÀ HỢP TÁC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG..... 8

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 8

1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho

học sinh...................................................................................................... 8

1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác

cho học sinh............................................................................................. 12

1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................ 15

1.2.1. Quản lý..................................................................................................... 15

1.2.2. Năng lực, năng lực giao tiếp và hợp tác .................................................. 16

1.2.4. Phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh phổ thông............ 22

1.2.5. Quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Trung

học phổ thông .......................................................................................... 23

iv

1.3. Lý luận về phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trung

học phổ thông .......................................................................................... 24

1.3.1. Đặc điểm tâm lý của học sinh trung học phổ thông ................................ 24

1.3.2. Mục tiêu phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trung

học phổ thông .......................................................................................... 25

1.3.3. Biểu hiện của năng lực giao tiếp và hợp tác ở học sinh trung học phổ thông ..... 26

1.3.4. Nội dung phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trung

học phổ thông .......................................................................................... 28

1.3.5. Hình thức phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho HS THPT ......... 29

1.3.6. Phương pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh

trung học phổ thông................................................................................. 30

1.3.7. Các lực lượng tham gia phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho

học sinh THPT......................................................................................... 31

1.3.8. Kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác

cho học sinh trung học phổ thông ........................................................... 31

1.4. Lý luận về quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học

sinh trung học phổ thông ......................................................................... 33

1.4.1. Quản lý việc thực hiện mục tiêu phát triển năng lực giao tiếp và hợp

tác cho học sinh THPT ............................................................................ 33

1.4.2. Quản lý việc thực hiện nội dung phát triển năng lực giao tiếp và hợp

tác cho học sinh THPT ............................................................................ 34

1.4.3. Quản lý việc sử dụng các phương pháp, hình thức phát triển năng lực

giao tiếp và hợp tác cho học sinh THPT ................................................. 34

1.4.4. Quản lý sự phối hợp của các lực lượng giáo dục tham gia phát triển

năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh THPT ................................. 36

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp

tác cho học sinh trung học phổ thông...................................................... 37

1.5.1. Năng lực của cán bộ quản lý ................................................................... 37

v

1.5.2. Năng lực của giáo viên nhà trường.......................................................... 37

1.5.3. Yếu tố tâm lý của học sinh ...................................................................... 38

1.5.4. Sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục................................................ 38

1.5.5. Yếu tố dân tộc, địa phương, vùng miền .................................................. 39

Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 40

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIAO

TIẾP VÀ HỢP TÁC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG, HUYỆN HÀ QUẢNG, TỈNH CAO BẰNG ............................... 41

2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo của huyện

Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng........................................................................ 41

2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội của huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ............ 41

2.1.2.Tình hình giáo dục và đào tạo của huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ...... 42

2.2. Giới thiệu về quá trình khảo sát.................................................................. 44

2.2.1.Mục đích khảo sát..................................................................................... 44

2.2.2. Nội dung khảo sát.................................................................................... 44

2.2.3. Phương pháp khảo sát.............................................................................. 44

2.2.4. Đối tượng khảo sát................................................................................... 44

2.2.5. Xử lý số liệu khảo sát .............................................................................. 45

2.3. Thực trạng phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các

trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng .............. 46

2.3.1. Thực trạng năng lực giao tiếp và hợp tác của học sinh THPT huyện

Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng........................................................................ 46

2.3.2. Thực trạng nội dung phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho

học sinh ở các trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh

Cao Bằng................................................................................................. 47

2.3.3. Thực trạng hiệu quả sử dụng các phương pháp phát triển năng lực

giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường trung học phổ thông,

huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng............................................................. 49

vi

2.3.4. Thực trạng hiệu quả sử dụng các hình thức phát triển năng lực giao

tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường trung học phổ thông, huyện

Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng........................................................................ 51

2.3.5. Thực trạng công tác phối hợp các lực lượng giáo dục tham gia phát

triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường trung

học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng.................................... 54

2.3.6. Thực trạng quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học

sinh ở các trường THPT huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng..................... 57

2.4. Đánh giá chung việc thực trạng quản lý phát triển năng lực giao tiếp và

hợp tác cho học sinh ở các trường trung học phổ thông, huyện Hà

Quảng, tỉnh Cao Bằng ............................................................................. 72

2.4.1. Đánh giá thực trạng ................................................................................. 72

2.4.2. Nguyên nhân của thực trạng.................................................................... 75

Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 77

Chƣơng 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIAO

TIẾP VÀ HỢP TÁC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG, HUYỆN HÀ QUẢNG, TỈNH CAO BẰNG ............................... 78

3.1. Các nguyên tắc của việc xây dựng các biện pháp ...................................... 78

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 78

3.1.2.Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn........................................................... 78

3.1.3.Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ............................................................ 78

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi............................................................. 79

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 79

3.2. Biện pháp quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học

sinh của các hiệu trưởng trường trung học phổ thông, huyện Hà

Quảng, tỉnh Cao Bằng ............................................................................. 79

3.2.1. Biện pháp1: Tổ chức tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức về

hội nhập quốc tế cho học sinh trung học phổ thông................................ 79

vii

3.2.2. Biện pháp 2: Chỉ đạo đổi mới, đa dạng nội dung và hình thức phát

triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ..................................... 83

3.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục tham gia

vào quá trình phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh,

đặc biệt phát huy vai trò của GVCN lớp................................................. 89

3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá kết quả

phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường

THPT huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng.................................................. 92

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .................................................... 94

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp .......................... 95

Tiểu kết chương 3.............................................................................................. 99

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................ 103

PHỤ LỤC...............................................................................................................

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BGD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo

CBQL Cán bộ quản lý

CBQLGD Cán bộ quản lý giáo dục

ĐTB Điểm trung bình

GS.TS Giáo sư, Tiến sĩ

GT Giao tiếp

GVCN Giáo viên chủ nhiệm

HS Học sinh

HVGT Năng lực giao tiếp

NLGT&HT Năng lực giao tiếp và hợp tác

NXB Nhà xuất bản

QLGD Quản lý giáo dục

TĐ Tổng điểm

THPT Trung học phổ thông

v

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng 2.1. Ý nghĩa thang đo 4 mức độ ...........................................................46

Bảng 2.2: Đánh giá của CBQL, GV về hiệu quả sử dụng các phương

pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở

các trường THPT, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ....................50

Bảng 2.3: Đánh giá của CBQL, GV về hiệu quả sử dụng các hình thức

phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các

trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ....52

Bảng 2.4: Đánh giá của CBQL, GV về hiệu quả phối hợp các lực lượng

giáo dục tham gia phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho

học sinh ở các trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng,

tỉnh Cao Bằng................................................................................54

Bảng 2.5: Đánh giá của CBQL, GV về quản lý thực hiện mục tiêu phát

triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường

trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng đáp ứng

chương trình giáo dục phổ thông 2018 ...........................................57

Bảng 2.6: Đánh giá của CBQL, GV về quản lý nội dung phát triển năng

lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường trung học

phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ................................61

Bảng 2.7: Đánh giá của CBQL, GV về quản lý phương pháp và hình thức

phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các

trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ....63

Bảng 2.8: Đánh giá của CBQL, GV về kiểm tra, đánh giá kết quả phát

triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các trường

trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng................66

Bảng 2.9: Đánh giá của CBQL, GV về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố

đến quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học

sinh ở các trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh

Cao Bằng .......................................................................................69

vi

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp đề xuất ....96

Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất.......97

Biểu đồ 2.1. Đánh giá của CBQL, GV về chất lượng thực hiện nội dung

phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh ở các

trường trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng ..47

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục và Đào tạo có vị trí, vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát

triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Nghị quyết TW 2 khoá VIII đã khẳng định:

“Phát triển GD&ĐT là nền tảng, động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội

trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá hiện nay”.

Sự nghiệp đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo, hội nhập Quốc

tế và trước bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, đòi hỏi phải đổi mới tư duy,

cách tổ chức, quản lýphát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh của

đội ngũ cán bộ quản lý. Yêu cầu này được đặt ra như một vấn đề quan trọng.

Đó cũng chính là đòi hỏi đối với công tác quản lý.

Trong những thập kỷ qua, nền giáo dục Việt Nam có những bước phát

triển, đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, góp phần quan trọng vào nâng

cao dân trí, đào tạo nhân lực cho công cuộc xây dựng, bảo vệ và đổi mới đất

nước. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, nền giáo dục vẫn tiềm

ẩn một số tồn tại xảy ra trong môi trường học đường như: Năng lực giao tiếp

còn yếu, khả năng hợp tác không hiệu quả, bạo lực học đường, ma túy học

đường, sự đảo lộn các mối quan hệ trong trường học, học sinh chán học, nghiện

trò chơi điện tử, có hành vi chống đối, trầm cảm, thậm chí tự tử vì thiếu năng

lực giao tiếp và hợp tác... Một trong những nguyên nhân của thực trạng trên là

do sự hạn chế về năng lực giao tiếp và hợp tác của bản thân học sinh;Sự thiếu

kịp thời trong công tác hỗ trợ, tư vấn, giúp các em giải quyết những vướng

mắc; sự thiếu chặt chẽ trong công tác quản lý của đội ngũ cán bộ quản lý.

Giao tiếp và hợp tác là một nhu cầu cơ bản của con người, có vai trò quan

trọng trong các hoạt động của con người. Sự phát triển của xã hội hiện đại đòi

hỏi con người phải có những năng lực giao tiếp cần thiết, khả năng hợp tác chặt

chẽ. Những năng lực này có thể được hình thành một cách tự giác hoặc tự phát

trong cuộc sống, trong những năng lực của mỗi người. Tuy nhiên, con người

2

chỉ được trang bị một cách có hiệu quả những năng lực trên nếu được sống

trong môi trường giáo dục, với những tác động giáo dục phù hợp và mang tính

khoa học.

Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 đã đưa ra những yêu cầu cần

đạt về phẩm chất và năng lực của học sinh phổ thông. Theo đó hình thành và

phát triển cho học sinh 5 phẩm chất chủ yếu là yêu nước, nhân ái, chăm chỉ,

trung thực, trách nhiệm. Ngoài ra chương trình giáo dục phổ thông cũng hình

thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi gồm những năng lực

chung như năng lực tự chủ và tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo....

Năng lực chuyên môn như năng lực ngôn ngữ, tính toán, thẩm mỹ, thể chất....

Năng lực giao tiếp và hợp tác là một trong ba năng lực chung được hình thành,

phát triển thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục.

Năng lực giao tiếp và hợp tác (NLGT&HT) được xem là một trong những

năng lực quan trọng của con người trong xã hội hiện đại. Tương tác với người

khác sẽ tạo cơ hội trao đổi và phản ánh về ý tưởng. Hành động xây dựng ý

tưởng để chia sẻ thông tin hoặc lập luận để thuyết phục người khác là một phần

quan trọng trong học tập. Nếu ý tưởng được đưa ra trao đổi và chịu sự phản

biện cẩn thận thì chúng thường được sàng lọc và cải tiến. Trong quá trình này,

học sinh (HS) làm sâu sắc thêm các năng lực của mình thông qua sự phản biện

và theo logic của người khác.

Đối với lứa tuổi học sinh Trung học phổ thông (THPT), năng lực giao tiếp

và hợp tác có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự hình thành và phát triển nhân cách

của các em. Việc hình thành và phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học

sinh THPT đang là vấn đề cần được quan tâm trong các nhà trường hiện nay,

bởi lẽ, nó góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông

2018 là hình thành nhân cách toàn diện cho học sinh.

Thực tế cho thấy, học sinh THPT tỉnh Cao Bằng nói chung, học sinh

THPT ở các trường THPT huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng nói riêng, sự hạn

3

chế về điều kiện sống, môi trường giao tiếp đã hình thành ở đa số các em tâm

lý tự ti, thiếu chủ động trong giao tiếp và hợp tác; năng lực diễn đạt, năng lực

sử dụng phương tiện giao tiếp, năng lực làm chủ quá trình giao tiếp còn bộc lộ

nhiều hạn chế. Trong khi đó, công tác phát triển năng lực giao tiếp và khả năng

hợp tác cho học sinh trong nhà trường còn gặp nhiều khó khăn, kết quả giáo

dục chưa cao. Việc tổ chức các hoạt động nhằm phát triển năng lực GT-HT

chưa thực sự hiệu quả và thu hút được đông đảo các em tham gia. Bên cạnh đó

là yếu tố về trình độ nhận thức, đặc điểm dân cư cũng như quan niệm của đại

bộ phận phụ huynh khi cho rằng nhiệm vụ giáo dục học sinh chủ yếu phó mặc

vào giáo dục nhà trường…Từ những hạn chế đó cho thấy để phát triển toàn

diện năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh cần có sự phối hợp tham gia

của các lực lượng giáo dục (gia đình, nhà trường và xã hội), trong đó, giáo dục

nhà trường giữ vai trò chủ đạo. Điều này cần được thể hiện rõ trong chính

chương trình dạy học; lồng ghép, tích hợp trong tất cả các môn học thuộc

chương trình học tập chính khóa và ngoại khóa. Việc gắn kết nội dung phát

triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh THPT do nhà trường tổ chức

vừa thể hiện cách tiếp cận mới trong giáo dục phổ thông, sẽ hứa hẹn đem lại

những thay đổi thực sự trong việc phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho

học sinh THPT.

Hiện nay, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách sâu sắc và toàn

diện về năng lực giao tiếp và hợp tác cũng nhưbiện pháp phát triển năng lực

giao tiếp và hợp tác cho học sinh THPT khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam,

đặc biệt là vấn đề phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh THPT

trong chiến lược phát triển con người ở miền núi. Có thể nói, đây là mảng đề

tài cần được nghiên cứu đầy đủ và có hệ thống. Xuất phát từ những lý do trên

tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý phát triển năng lực giao tiếp và hợp

tác cho học sinh ở các trƣờng trung học phổ thông, huyện Hà Quảng, tỉnh

Cao Bằng”.