Quản lý của ngân hàng nhà nước đối với hoạt động rủi ro tác nghiệp tại các Ngân hàng Thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN KHÁNH LINH

QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC

ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG RỦI RO TÁC NGHIỆP TẠI

CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRÊN

ĐỊA BÀN TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN KHÁNH LINH

QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC

ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG RỦI RO TÁC NGHIỆP TẠI

CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRÊN

ĐỊA BÀN TỈNH BẮC KẠN

Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ

THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG YẾN

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn được

thực hiện nghiêm túc, trung thực và mọi số liệu trong này được trích dẫn có nguồn

gốc rõ ràng.

Tác giả

Trần Khánh Linh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận

được sự quan tâm, giúp đỡ tận tình từ phía tập thể và cá nhân:

Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả các thầy, cô giáo trường Đại

học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên, Phòng Đào tạo đã giúp đỡ tôi

trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo người đã tận tình hướng dẫn, giúp

đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ngân hàng nhà nước tỉnh Bắc Kạn, các Ngân

hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn, các phòng ban và cán bộ nhân viên đã

giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài.

Tác giả

Trần Khánh Linh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ.......................................................................x

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3

4. Những đóng góp của luận văn ................................................................................3

5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................4

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CỦA

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CẤP TỈNH ĐỐI VỚI RỦI RO TÁC

NGHIỆP CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.....................................................5

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý của Ngân hàng Nhà nước cấp tỉnh đối với rủi ro

tác nghiệp của Ngân hàng thương mại........................................................................5

1.1.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại.......................5

1.1.2. Quản lý rủi ro tác nghiệp của NHNN đối với NHTM ....................................15

1.1.3. Nội dung quản lý của NHNN đối với hoạt động rủi ro tác nghiệp

của các NHTM .........................................................................................................20

1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý của NHNN đối rủi ro tác nghiệp của

các NHTM.................................................................................................................30

1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác

nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn............................35

1.2.1. Kinh nghiệm thực tiễn quản lý hoạt động rủi ro tác nghiệp của một số

NHNN cấp tỉnh trong nước.......................................................................................35

1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho quản lý hoạt động rủi ro tác nghiệp của

NHNN tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................41

iv

Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................44

2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................44

2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................44

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................44

2.2.2. Phương pháp xử lý và tổng hợp thông tin.......................................................51

2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ....................................................................51

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................54

2.3.1. Các chỉ tiêu phản ánh về kết quả hoạt động kinh doanh của các NHTM

trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn..........................................................................................54

2.3.2. Các chỉ tiêu phản ánh quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác

nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn............................54

Chương 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC

ĐỐI VỚI RỦI RO TÁC NGHIỆP CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC KẠN..............................................................57

3.1. Giới thiệu về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Kạn.........57

3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam -

Chi nhánh tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................57

3.1.2. Vị trí, chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ của Ngân hàng Nhà nước Việt

Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Kạn.................................................................................57

3.1.3. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam -

Chi nhánh tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................59

3.1.4. Kết quả hoạt động NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ....................................65

3.1.5. Thực trạng về rủi ro tác nghiệp của các Ngân hàng thương mại ở tỉnh

Bắc Kạn.....................................................................................................................70

3.2. Thực trạng quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác nghiệp của

các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ..............................................79

3.2.1. Mô hình quản lý RRTN với việc thiết lập cơ cấu tổ chức của các ngân

hàng thương mại........................................................................................................79

3.2.2. Xây dựng hệ thống các chính sách, phương pháp quản lý của ngân hàng

nhà nước đối với rủi ro tác nghiệp của các ngân hàng thương mại ..........................82

v

3.2.3. Tổ chức thực hiện quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác

nghiệp của các ngân hàng thương mại......................................................................84

3.2.4. Giám sát, thanh tra và kiểm tra, kiểm soát rủi ro tác nghiệp của các ngân

hàng thương mại và xử lý vi phạm đối với rủi ro thanh khoản của các NHTM.......91

3.2.5. Công cụ quản lý của NHNN đối rủi ro tác nghiệp của NHTM ......................94

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro

tác nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ......................95

3.3.1. Các yếu tố khách quan ....................................................................................95

3.3.2. Các yếu tố chủ quan ......................................................................................100

3.4. Đánh giá chung công tác quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro

tác nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ....................105

3.4.1. Những kết quả đạt được ................................................................................105

3.4.2. Một số hạn chế ..............................................................................................106

3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế .............................................................................106

Chương 4. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG

NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI RỦI RO TÁC NGHIỆP CỦA CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC KẠN.........................................108

4.1. Quan điểm và định hướng quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro

tác nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ....................108

4.1.1. Quan điểm quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác nghiệp

của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn......................................108

4.1.2. Định hướng quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác nghiệp

của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn......................................109

4.2. Giải pháp tăng cường quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác

nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn..........................109

4.2.1. Nhóm giải pháp về chính sách .....................................................................109

4.2.2. Nhóm giải pháp tác nghiệp tại NHTM..........................................................112

4.2.3. Nhóm giải pháp định hướng công tác quản lý RRTN theo hiệp ước

Basel II ....................................................................................................................115

vi

4.3. Kiến nghị..........................................................................................................116

4.3.1. Đối với Chính phủ.........................................................................................116

4.3.2. Đối với ngân hàng nhà nước Việt Nam ........................................................117

4.3.3. Đối với ngân hàng nhà nước Việt Nam - Chi nhánh Bắc Kạn .....................117

4.3.4. Đối với các Ngân hàng thương mại trên địa bàn Tỉnh Bắc Kạn...................119

KẾT LUẬN............................................................................................................120

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................122

PHỤ LỤC ..............................................................................................................124

vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CBTD : Cán bộ tín dụng

ĐHĐCĐ : Đại hội đồng cổ đông

GĐ, PGĐ : Giám đốc, phó giám đốc

GTCG : Giấy tờ có giá

KD : Kinh doanh

KH : Khách hàng

KHCN : Khách hàng cá nhân

NH : Ngân hàng

NHCT : Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam

NHNN : Ngân hàng Nhà nước

NHTM : Ngân hàng thương mại

QLRRTD : Quản lý rủi ro tín dụng

RRTD : Rủi ro tín dụng

RRTN : Rủi ro tác nghiệp

TCTD : Tổ chức tín dụng

TMCP : Thương mại cổ phần

TSBĐ : Tài sản bảo đảm

UBND : Ủy ban nhân dân

VN : Việt Nam

XHTD : Xếp hạng tín dụng

XLRR : Xử lý rủi ro

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Bảng tổng hợp lỗi sai sót theo nghiệp vụ 6 tháng năm 2018 của

Viettinbank chi nhánh Hà Giang..........................................................37

Bảng 2.1: Phân bổ quy mô mẫu............................................................................45

Bảng 2.2: Thống kê thông tin đối tượng điều tra tại NHNN Việt Nam chi

nhánh tỉnh Bắc Kạn..............................................................................46

Bảng 2.3: Thống kê thông tin đối tượng điều tra tại các NHTM chi nhánh

tỉnh Bắc Kạn.........................................................................................46

Bảng 2.4: Ý nghĩa của điểm số bình quân............................................................47

Bảng 2.5: Nội dung và nguồn phiếu điều tra bảng hỏi dành cho CBNV tại

NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Bắc Kạn...........................................48

Bảng 2.6: Nội dung và nguồn phiếu điều tra bảng hỏi dành cho CBNV tại

NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn........................................................50

Bảng 3.1: Tình hình về các hành vi gian lận và tội phạm nội bộ tại các

NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn........................................................71

Bảng 3.2: Thống kê sai sót trong nghiệp vụ huy động vốn tại NHTM trên

địa bàn tỉnh Bắc Kạn............................................................................73

Bảng 3.3: Thống kê sai sót trong nghiệp vụ chuyển tiền tại NHTM trên địa

bàn tỉnh Bắc Kạn..................................................................................74

Bảng 3.4: Thống kê sai sót trong nghiệp vụ thẻ và máy ATM tại NHTM

trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.....................................................................75

Bảng 3.6: Thống kê sai sót trong nghiệp vụ luân chuyển chứng từ hạch toán

kế toán tại NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ......................................77

Bảng 3.7: Thống kê sai sót trong nghiệp vụ tín dụng tại NHTM trên địa bàn

tỉnh Bắc Kạn.........................................................................................78

Bảng 3.8: Thống kê sai sót trong nghiệp vụ tín dụng tại NHTM trên địa bàn

tỉnh Bắc Kạn.........................................................................................78

Bảng 3.9: Phân tích định lượng các RRTN tại NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc

Kạn trong 3 năm từ 2017 - 2019..........................................................86

ix

Bảng 3.10: Tình hình thanh tra, kiểm tra công tác quản lý rủi ro tác nghiệp

của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn...........................................92

Bảng 3.11: Kết quả đánh giá về năng lực quản lý điều hành, năng lực cạnh

tranh của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn..................................97

Bảng 3.12: Kết quả đánh giá về tình hình đầu tư công nghệ thông tin của các

NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn........................................................99

Bảng 3.13: Kết quả đánh giá về công tác xây dựng chính sách, quy định và

ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của NHNN .....................101

Bảng 3.14: Kết quả đánh giá về hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật, 103công

nghệ của Ngân hàng...........................................................................103

Bảng 3.15: Tình hình năng lực đội ngũ cán bộ NHNN trong việc quản lý

104hoạt động quản lý rủi ro tác nghiệp của NHTM..........................104

x

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1: Phân loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng .......................6

Sơ đồ 1.2: Phân loại rủi ro theo Hiệp ước Basel II.................................................7

Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức NHNN VN Chi nhánh Bắc Kạn.................................59

Sơ đồ 3.2. Quy mô vốn huy động của NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn

giai đoạn 2017 - 2019........................................................................65

Sơ đồ 3.3. Quy mô dư nợ của NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai

đoạn 2017 - 2019 ...............................................................................67

Sơ đồ 3.4. Mô hình quản lý nhà nước về rủi ro tác nghiệp tại NHTM trên

địa bàn tỉnh Bắc Kạn ...........................................................................79

Sơ đồ 3.5: Kết quả khảo sát về công tác xây dựng chính sách, quy định và

ban hành các văn bản pháp quy đối với rủi ro tác nghiệp của các

NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn .......................................................83

Sơ đồ 3.6: Kết quả khảo sát về quản lý các công cụ quản lý rủi ro tác nghiệp

của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ..........................................85

Sơ đồ 3.7: Kết quả khảo sát về công tác thực hiện chính sách đối với rủi ro

tác nghiệp của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.........................89

Sơ đồ 3.8: Kết quả khảo sát về trình độ nhân viên tổ chức thực hiện đối với

rủi ro tác nghiệp của các NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn...............91

Sơ đồ 3.9: Kết quả khảo sát về công tác thanh tra, giám sát và xử lý vi

phạm đối với rủi ro tác nghiệp của các NHTM trên địa bàn

tỉnh Bắc Kạn ................................................................................ 93

Sơ đồ 4.1. Mô hình cấu trúc tổ chức hoạt động quản lý rủi ro tại mỗi

NHTM trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn .....................................................111

Hình 1.1: Bộ máy tổ chức của NHNN chi nhánh Quảng Nam trong quản lý

rủi ro tác nghiệp đối với các NHTM...................................................35

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong bối cảnh cạnh tranh và hội nhập như hiện nay, một trong những vấn

đề đặt ra cho sự tồn tại và phát triển của ngân hàng thương mại (NHTM) là khả

năng quản lý rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng (RRTD) một cách toàn diện và hệ

thống. Phòng ngừa hạn chế RRTD là vấn đề khó khăn, phức tạp. RRTD thường khó

kiểm soát và dẫn đến những thiệt hại, thất thoát về vốn và thu nhập của ngân hàng.

Hoạt động phòng ngừa hạn chế RRTD được thực hiện tốt sẽ đem lại những lợi ích

cho ngân hàng như: (i) Giảm chi phí, nâng cao được thu nhập, bảo toàn vốn cho

NHTM; (ii) Tạo niềm tin cho khách hàng gửi tiền và nhà đầu tư; (iii) Tạo tiền đề để

mở rộng thị trường và tăng uy tín, vị thế, hình ảnh, thị phần cho ngân hàng.Thời

gian qua, ở Việt Nam hệ thống tổ chức tín dụng (TCTD) đã giữ được ổn định một

bước căn bản, năng lực tài chính quản lý của các NHTM, nhất là quản lý rủi ro đã

có chuyển biến mạnh mẽ và tích cực, từng bước đáp ứng được yêu cầu của hội nhập

quốc tế. Khuôn khổ pháp lý về chuẩn mực an toàn lành mạnh, an toàn của các TCTD

được cải thiện, tiến gần hơn tới thông lệ, chuẩn mực ngân hàng quốc tế, tạo nền tảng

cho các TCTD hoạt động an toàn hơn và thúc đẩy cơ cấu lại theo các mục tiêu, định

hướng đã đề ra. Các NHTM Việt Nam từng bước triển khai, áp dụng chuẩn an toàn

vốn Basel II theo đúng lộ trình. Tuy nhiên, quản lý rủi ro trên thị trường tài chính vẫn

là vấn đề cần đặc biệt chú trọng của các NHTM Việt Nam, bởi hệ thống ngân hàng

đang gánh số nợ xấu cao so với chuẩn quốc tế… Theo Báo cáo tài chính của 17

NHTM gồm: Bắc Á, ACB, Kiên Long, LienVietPostBank, Vietcombank, TPBank,

HDBank, MBBank, VietinBank, BIDV, VietBank, Techcombank, Eximbank, VIB,

SHB, Sacombank, VPBank, tính đến ngày 30/6/2018 số tiền cho vay khách hàng của

17 ngân hàng này đạt 4.262 nghìn tỷ đồng, tăng 9,1% so với ngày 31/12/2017.

Cùng với sự tăng lên của số dư cho vay, nợ xấu của các ngân hàng cũng biến động

theo chiều tương xứng với 71,7 nghìn tỷ, tăng 10,4% so với 31/12/2017. Có 14/17

ngân hàng tăng trưởng về số dư nợ xấu và 12/17 ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu cao hơn

cuối năm trước. Trong đó, tổng nợ nhóm 5, tức nợ có khả năng mất vốn tính đến

2

cuối tháng 6/2018 tăng 17,9% so với 31/12/2017, lên mức gần 38,2 nghìn tỷ đồng,

chiếm 54% tổng nợ xấu, trong khi con số này hồi cuối năm 2017 chỉ ở mức 50,2%.

Như vậy, quản lý rủi ro trên thị trường tài chính là vấn đề hết sức cấp bách đối với

Việt Nam. Các loại rủi ro phát sinh đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam là

đối tượng chủ yếu của công tác quản lý rủi ro. Các loại rủi ro có liên quan đến các

ngân hàng thương mại Việt Nam thường là rủi ro nợ xấu, rủi ro thanh khoản, rủi ro

tác nghiệp. Vì vậy, việc quản lý rủi ro tác nghiệp càng trở nên cấp thiết trong điều

kiện hội nhập quốc tế ngày càng tăng của các Ngân hàng thương mại Việt Nam.

Trong thời gian hoạt động gần đấy, hệ thống các ngân hàng thương mại trên địa

bàn tỉnh Bắc Kạn đã thống kê không ít các RRTN xảy ra do nhiều nguyên nhân

khác nhau. Công tác quản lý RRTN nhằm hạn chế ở mức thấp nhất rủi ro và không

gây hậu quả trên toàn hệ thống NHTM là một vấn đề được Ban lãnh đạo tỉnh luôn

đặt lên hàng đầu. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả đã lựa

chọn đề tài nghiên cứu “Quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi ro tác

nghiệp tại các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn

thạc sỹ của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý của Ngân

hàng Nhà nước Việt Nam Chi nhánh tỉnh Bắc Kạn đối với hoạt động rủi ro tác

nghiệp của các Ngân hàng thương mại, góp phần giảm thiểu rủi ro cho ngân hàng

thương mại trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý của NHNN cấp tỉnh đối với hoạt

động rủi ro tác nghiệp của các ngân hàng thương mại.

- Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý của ngân hàng nhà nước đối với rủi

ro tác nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý của ngân hàng nhà

nước đối với rủi ro tác nghiệp của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bắc

Kạn đến năm 2025.