Quản lý chất lượng toàn diện (TQM) và kết quả chất lượng: vai trò trung gian của năng lực hấp thụ công nghệ và văn hóa sáng tạo

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

NGUYỄN TẤN TRUNG

QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TOÀN DIỆN (TQM) VÀ

KẾT QUẢ CHẤT LƯỢNG: VAI TRÒ TRUNG GIAN CỦA

NĂNG LỰC HẤP THỤ CÔNG NGHỆ VÀ VĂN HÓA SÁNG TẠO

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

NGUYỄN TẤN TRUNG

QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TOÀN DIỆN (TQM) VÀ

KẾT QUẢ CHẤT LƯỢNG: VAI TRÒ TRUNG GIAN CỦA

NĂNG LỰC HẤP THỤ CÔNG NGHỆ VÀ VĂN HÓA SÁNG TẠO

Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh

Mã số: 9340101

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NHDKH: PGS.TS NGUYỄN QUANG THU

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án “Quản lý chất lượng toàn diện (TQM) và kết

quả chất lượng: vai trò trung gian của năng lực hấp thụ công nghệ và văn

hóa sáng tạo” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được thực hiện dưới sự

hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học.

Những nội dung trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được ai

nghiên cứu trước đây.

Tôi xin cam đoan chịu mọi trách nhiệm đối với luận án của mình về tính pháp lý.

TP.HCM, ngày……. tháng……. năm 2021

Nghiên cứu sinh

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận án này là kết quả của quá trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi dưới sự

hướng dẫn tận tình, chu đáo từ người hướng dẫn khoa học. Để có được kết quả này,

tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến người hướng dẫn khoa học cho tôi là Cô

PGS.TS. Nguyễn Quang Thu. Cô đã luôn tận tình hướng dẫn, cung cấp những ý

kiến góp ý bổ ích để tôi có thể thực hiện và hoàn thành luận án trong suốt khoảng

thời gian qua.

Bên cạnh, tôi cảm ơn Quý Thầy, Cô khoa Quản trị, Trường Đại học Kinh tế

TP. Hồ Chí Minh đã giảng dạy, chia sẻ và hướng dẫn tôi để tôi có thể đáp ứng các

học phần theo yêu cầu trong chương trình đào tạo.

Tôi trân trọng cảm ơn Quý Thầy, Cô và Anh, Chị ở Viện Đào tạo sau đại học,

Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh đã động viên, hướng dẫn, hỗ trợ tôi hoàn

thành các hồ sơ để bảo vệ ở từng giai đoạn.

Và sau cùng, tôi gửi lời biết ơn đến gia đình, những người thân, đồng nghiệp,

bạn bè đã luôn hỗ trợ, động viên để tôi hoàn thành một cách tốt nhất luận án này.

Trân trọng cảm ơn!

TP.HCM, ngày……. tháng ……. năm 2021

Nghiên cứu sinh

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan................................................................................................................i

Lời cảm ơn ..................................................................................................................ii

Mục lục...................................................................................................................... iii

Danh mục từ viết tắt...................................................................................................vi

Danh mục các bảng ................................................................................................. viii

Danh mục các hình vẽ ...............................................................................................xii

Tóm tắt luận án........................................................................................................ xiii

Abstract of the dissertation........................................................................................xv

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...............................1

1.1 Sự cần thiết của đề tài ...........................................................................................1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................12

1.3 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu....................................................12

1.4 Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................13

1.5 Điểm mới của luận án .........................................................................................15

1.6 Ý nghĩa của nghiên cứu.......................................................................................15

1.6.1 Ý nghĩa về mặt thực tiễn...............................................................................15

1.6.2 Ý nghĩa về mặt lý thuyết...............................................................................15

1.7 Kết cấu luận án .....................................................................................................16

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU.................18

2.1. Lý thuyết về chất lượng và quản lý chất lượng toàn diện - TQM......................18

2.1.1 Tổng quan về chất lượng .............................................................................18

2.1.2 Tổng quan về quản lý chất lượng toàn diện ................................................22

2.2 Lý thuyết về văn hóa tổ chức ..............................................................................28

2.2.1 Khái niệm và nguồn gốc của văn hóa và văn hóa tổ chức ..........................28

iv

2.2.2 Một số quan điểm nghiên cứu về văn hóa tổ chức.......................................29

2.2.3 Văn hóa sáng tạo .........................................................................................31

2.3 Lý thuyết về nguồn lực ......................................................................................32

2.4 Lý thuyết năng lực hấp thụ..................................................................................35

2.5 Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết ................................................................37

2.5.1 Các khái niệm nghiên cứu............................................................................37

2.5.2 Phát triển các giả thuyết nghiên cứu ...........................................................48

2.5.3 Mô hình nghiên cứu đề xuất.........................................................................56

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................57

3.1 Quy trình nghiên cứu ..........................................................................................57

3.2 Phương pháp nghiên cứu định tính .....................................................................60

3.2.1 Quy trình nghiên cứu định tính....................................................................60

3.2.2 Kết quả nghiên cứu định tính.......................................................................61

3.3 Phương pháp nghiên cứu định lượng ..................................................................70

3.3.1 Phương pháp thu thập dữ liệu .....................................................................70

3.3.2 Phương pháp chọn mẫu ...............................................................................71

3.3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu....................................................................71

3.4 Đánh giá sơ bộ thang đo......................................................................................74

3.4.1 Mô tả mẫu khảo sát......................................................................................74

3.4.2 Kết quả kiểm định thang đo .........................................................................75

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..............................84

4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu.........................................................................................84

4.2 Kết quả kiểm định thang đo ................................................................................86

4.2.1 Kiểm định độ tin cậy của các thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s

Alpha ......................................................................................................................... 86

4.2.2 Phân tích yếu tố khám phá EFA ..................................................................91

4.3 Đánh giá mô hình đo lường ................................................................................ 93

v

4.4 Đánh giá mô hình cấu trúc ................................................................................. 95

4.4.1 Đánh giá hệ số xác định có điều chỉnh (R2adj) ..........................................95

4.4.2 Đánh giá hiện tượng đa cộng tuyến.............................................................96

4.4.3 Đánh giá mức độ ảnh hưởng .......................................................................96

4.4.4 Ước lượng hệ số đường dẫn và khoảng tin cậy ...........................................97

4.4.5 Dự đoán mức độ phù hợp Q2

sử dụng Blindfolding ....................................97

4.4.6 Kiểm định giả thuyết và mô hình lý thuyết...................................................97

4.4.7 Mức độ tác động giữa các khái niệm nghiên cứu ......................................102

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ..........................................114

5.1 Kết luận nghiên cứu ..........................................................................................114

5.1.1 Kết quả thực hiện các mục tiêu nghiên cứu của luận án ...........................114

5.1.2 Kết quả nghiên cứu ....................................................................................115

5.1.3 Những đóng góp mới của nghiên cứu........................................................116

5.2 Hàm ý quản trị...................................................................................................116

5.2.1 Triển khai áp dụng quản lý chất lượng toàn diện tại doanh nghiệp...........116

5.2.2 Xây dựng môi trường văn hóa sáng tạo trong doanh nghiệp ....................120

5.2.3 Nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ ......................................................122

5.3 Những hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................123

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ

CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN...................................................124

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................125

PHỤ LỤC 1:...........................................................................................................xvii

PHỤ LỤC 2:...........................................................................................................xxii

PHỤ LỤC 3:..........................................................................................................xxxi

PHỤ LỤC 4:........................................................................................................xxxiv

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

TỪ

VIẾT

TẮT

TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT

AEC ASEAN Economic Community Cộng đồng kinh tế ASEAN

AFTA ASEAN Free Trade Area Khu vực thương mại tự do ASEAN

AVE Average Variance Extracted Phương sai trích

CF Customer Focus Hướng vào khách hàng

CR Composite Reliability Độ tin cậy tổng hợp

DOD United States Department of Defense Bộ Quốc phòng Mỹ

EFA Exploratory Factor Analysis Phân tích nhân tố khám phá

EQA European Quality Award Giải thưởng Chất lượng Châu Âu

EVFTA

European-Vietnam Free Trade

Agreement

Hiệp định thương mại tự do Việt

Nam và Liên minh châu Âu

HACCP

Hazard Analysis and Critical Control

Points

Các điểm kiểm soát tới hạn - phân

tích mối nguy

IA Informations and Analysis Thông tin và phân tích

IC Innovative Culture Văn hóa sáng tạo

ISO

International Organization for

Standardization

Tổ chức tiêu chuẩn hoá quốc tế

LEAD Leadership Sự lãnh đạo

PLS Partial Least Squares Phương pháp bình phương tối thiểu

vii

từng phần

PM Process Management Quản lý quá trình

QCC Quality Control Circle Nhóm kiểm soát chất lượng

QP Quality Performance Kết quả chất lượng

RBV Resource Basiced View Lý thuyết nguồn lực

R&D Research and Development Nghiên cứu và phát triển

RM Resource Management Quản lý nhân lực

SEM Structural Equation Modeling Mô hình cấu trúc tuyến tính

SP Strategic Planning Hoạch định chiến lược

SRMR

Standardized root mean square

residual

Sự khác biệt giữa phần data thực tế

và phần mô hình dự đoán

TAC Technology Absorption Capacity Năng lực hấp thụ công nghệ

TPP

Trans-Pacific Partnership

Agreement

Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình

Dương

TQM Total Quality Management Quản lý chất lượng toàn diện

VIF Variance inflation factor Hệ số phóng đại phương sai

WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Chất lượng theo quan điểm truyền thống và chất lượng toàn diện ..........20

Bảng 2.2. Một số yếu tố thành công quan trọng của TQM...................................... 27

Bảng 2.3. Kết quả đánh giá trước và sau khi áp dụng TQM tại Công ty Cổ Phần

Chế biến thực phẩm Kinh Đô, Công ty Cổ Phần Trường Sơn................................. 47

Bảng 3.1. Các giai đoạn nghiên cứu ........................................................................ 58

Bảng 3.2. Thang đo quản lý quá trình...................................................................... 63

Bảng 3.3. Thang đo sự lãnh đạo............................................................................... 63

Bảng 3.4. Thang đo hướng vào khách hàng............................................................. 64

Bảng 3.5. Thang đo hoạch định chất lượng ..............................................................65

Bảng 3.6. Thang đo thông tin và phân tích .............................................................. 66

Bảng 3.7. Thang đo quản lý nhân lực ...................................................................... 67

Bảng 3.8. Thang đo năng lực hấp thụ công nghệ..................................................... 68

Bảng 3.9. Thang đo văn hóa sáng tạo .......................................................................69

Bảng 3.10. Thang đo kết quả chất lượng ..................................................................70

Bảng 3.11. Quy trình phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng sơ bộ ........... 71

Bảng 3.12. Đặc điểm mẫu nghiên cứu sơ bộ ........................................................... 75

Bảng 3.13. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo

quản lý quá trình....................................................................................................... 76

Bảng 3.14. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo sự

lãnh đạo .................................................................................................................... 77

Bảng 3.15. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo

hướng vào khách hàng ..............................................................................................77

Bảng 3.16. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo

hoạch định chiến lược .............................................................................................. 78

ix

Bảng 3.17. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo

thông tin và phân tích............................................................................................... 78

Bảng 3.18. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo

quản lý nhân lực ........................................................................................................79

Bảng 3.19. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo

năng lực hấp thụ công nghệ ......................................................................................79

Bảng 3.20. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo văn

hóa sáng tạo...............................................................................................................80

Bảng 3.21. Kiểm định sơ bộ độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo kết

quả chất lượng.......................................................................................................... 80

Bảng 3.22. Kết quả EFA của thang đo TQM........................................................... 81

Bảng 3.23. Kết quả EFA của thang đo TAC, IC, QP............................................... 82

Bảng 4.1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu ....................................................................... 85

Bảng 4.2. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo quản lý quá

trình ...........................................................................................................................87

Bảng 4.3. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo sự lãnh đạo .........87

Bảng 4.4. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo hướng vào

khách hàng................................................................................................................ 88

Bảng 4.5. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo hoạch định

chiến lược ..................................................................................................................88

Bảng 4.6. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo thông tin

và phân tích ....................................................................................................…….. 89

Bảng 4.7. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo quản lý

nhân lực .......................................................................................................... ……..89

Bảng 4.8. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo năng lực

hấp thụ công nghệ……… ........................................................................................ 90

Bảng 4.9. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo văn hóa

sáng tạo......................................................................................................................90

Bảng 4.10. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha của thang đo kết quả

chất lượng..................................................................................................................91

x

Bảng 4.11. Kết quả EFA của thang đo TQM............................................................92

Bảng 4.12. Kết quả EFA của thang đo TAC, IC, QP................................................93

Bảng 4.13. Kết quả đánh giá độ tin cậy và giá trị hội tụ...........................................94

Bảng 4.14. Kiểm định giá trị phân biệt (Fornell – Larcker) .....................................94

Bảng 4.15. Đánh giá mức độ phù hợp mô hình ........................................................95

Bảng 4.16. Đánh giá mức độ phù hợp mô hình ........................................................95

Bảng 4.17. Kết quả ước lượng mô hình cấu trúc ......................................................96

Bảng 4.18. Ước lượng hệ số đường dẫn và khoảng tin cậy......................................97

Bảng 4.19. Kết quả mức độ dự đoán liên quan.........................................................97

Bảng 4.20. Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu.............................................100

Bảng 4.21. Tác động trực tiếp, gián tiếp và tổng tác động .....................................103

Bảng 4.22. Tác động trung gian (Gián tiếp) ...........................................................104

Bảng 4.23. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

lĩnh vực hoạt động là sản xuất.................................................................................105

Bảng 4.24. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

lĩnh vực hoạt động là dịch vụ..................................................................................106

Bảng 4.25. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

lĩnh vực hoạt động là thương mại ...........................................................................107

Bảng 4.26. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

loại hình hoạt động là doanh nghiệp tư nhân ..........................................................108

Bảng 4.27. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

loại hình hoạt động là công ty cổ phần ...................................................................109

Bảng 4.28. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

loại hình hoạt động là công ty TNHH.....................................................................109

Bảng 4.29. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

loại hình hoạt động thuộc loại hình khác ................................................................110

Bảng 4.30. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

số lượng lao động dưới 50 người ............................................................................111

xi

Bảng 4.31. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

số lượng lao động từ 50 đến 100 người ..................................................................112

Bảng 4.32. Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo

số lượng lao động trên 100 người ...........................................................................113

xii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 1.1. Khung nghiên cứu tổng quát.................................................................... 14

Hình 2.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất..................................................................... 56

Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................... 59

Hình 3.2. Quy trình nghiên cứu định tính ................................................................ 60

Hình 3.3. Mô hình có biến trung gian ...................................................................... 73

Hình 3.4. Các kết quả của phân tích mô hình có biến trung gian ............................ 74

Hình 4.1. Kết quả kiểm định mô hình đo lường bằng PLS-SEM ...........................101

Hình 4.2. Kết quả kiểm định mô hình lý thuyết......................................................102

xiii

TÓM TẮT LUẬN ÁN

Đề tài: Quản lý chất lượng toàn diện (TQM) và kết quả chất lượng: vai trò

trung gian của năng lực hấp thụ công nghệ và văn hóa sáng tạo

Với xu hướng hội nhập vào nền kinh tế khu vực và toàn cầu, doanh nghiệp cần

phải có những giải pháp đồng bộ, toàn diện (đặc biệt là quản lý chất lượng toàn

diện) để cải thiện, nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ và kết quả chất lượng nói

riêng, hiệu quả tổ chức nói chung từ đó giúp gia tăng năng lực cạnh tranh của doanh

nghiệp. Do vậy, luận án này được thực hiện với mục tiêu chính là kiểm định mối

quan hệ giữa TQM với kết quả chất lượng cũng như vai trò trung gian của năng lực

hấp thụ công nghệ và văn hóa sáng tạo trong mối quan hệ trên. Từ đó, đưa ra những

hàm ý quản trị cho các cấp lãnh đạo (từ cấp trung trở lên) nhằm nâng cao kết quả

chất lượng thông qua việc tăng cường triển khai áp dụng quản lý chất lượng toàn

diện, gia tăng năng lực hấp thụ công nghệ và thiết lập môi trường văn hóa sáng tạo.

Luận án đã vận dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp (nghiên cứu định tính

và nghiên cứu định lượng). Bằng phương pháp chuyên gia (phỏng vấn tay đôi

chuyên gia), kết quả nghiên cứu định tính đã bổ sung, điều chỉnh thang đo. Thực

hiện nghiên cứu định lượng sơ bộ để kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha và

phân tích EFA. Kết quả cho thấy các thang đo đạt yêu cầu đưa vào nghiên cứu.

Nghiên cứu định lượng chính thức: mô hình đo lường, mô hình cấu trúc và các giả

thuyết nghiên cứu được đánh giá bằng phương pháp PLS - SEM thông qua việc sử

dụng công cụ SmartPLS.

Qua kết quả nghên cứu của luận án cho thấy rằng TQM, năng lực hấp thụ công

nghệ và văn hóa sáng tạo đều có mối quan hệ dương với kết quả chất lượng của

doanh nghiệp. Ngoài ra, luận án cũng kết luận rằng năng lực hấp thụ công nghệ và

văn hóa sáng tạo có vai trò trung gian (trung gian bổ sung) trong mối quan hệ giữa

TQM với kết quả chất lượng. Nghiên cứu đã bổ sung vào khoảng trống lý thuyết về

mối quan hệ giữa quản lý chất lượng toàn diện với kết quả chất lượng thông qua vai

trò trung gian của năng lực hấp thụ công nghệ và văn hóa sáng tạo, các yêu tố chưa