Quản lí hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh ở các trường THPT huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN XUÂN HÙNG

QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC

BẢN SẮC VĂN HÓA DÂN TỘC

CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT

HUYỆN SA PA, TỈNH LÀO CAI

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN ANH TUẤN

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn

này là hoàn toàn trung thực, khách quan, không trùng lặp với các luận văn

khác. Thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi

xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Tác giả luận văn

Nguyễn Xuân Hùng

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và nghiên cứu thực hiện luận văn này, tác giả đã

luôn nhận được sự giúp đỡ, tạo điều kiện của các cơ quan, sự chỉ bảo nhiệt tình

của các thầy, cô giáo, sự quan tâm của các đồng nghiệp và bạn bè, người thân.

Với tình cảm chân thành, em bày tỏ lòng biết ơn đối với Ban giám hiệu,

phòng Sau Đại học, Khoa QLGD - Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các

thầy giáo, cô giáo đã tham gia quản lý, giảng dạy và giúp đỡ chúng em trong

suốt quá trình đào tạo của khóa học.

Em xin bày tỏ sự biết ơn đặc biệt đến TS. Trần Anh Tuấn - Trường Đại

học Giáo dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn,

giúp đỡ về khoa học để bản luận văn này được hoàn thành.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến Ban giám hiệu, các giáo viên, phụ

huynh học sinh và học sinh Trường PTDT Nội trú THCS&THPT huyện Sa Pa;

Trường THPT số 2 huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai; đến gia đình, bạn bè, đồng

nghiệp đã động viên, cổ vũ, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong suốt quá trình thực hiện đề tài, song có

thể còn có những mặt hạn chế, thiếu sót. Tác giả luận văn này rất mong nhận

được ý kiến đóng góp, sự chỉ dẫn của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

TÁC GIẢ

Nguyễn Xuân Hùng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT........................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH.....................................................................ix

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................3

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu.................................................................3

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

6. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................4

7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................4

8. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO

DỤC BẢN SẮC VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG ..................................................................................6

1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................6

1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài....................................................................6

1.1.1. Các nghiên cứu ở trong nước ....................................................................7

1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu .......................10

1.2.1. Quản lý hoạt động giáo dục....................................................................10

1.2.3. Giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc ...........................................................13

1.2.4. Học sinh trung học phổ thông .................................................................14

1.2.5. Quản lý hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh trung

học phổ thông .............................................................................................15

1.3. Một số vấn đề cơ bản về hoạt động giáo dục BSVHDT ở các trường THPT..15

1.3.1. Mục tiêu và nội dung giáo dục giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho

học sinh trung học phổ thông khu vực miền núi phía Bắc........................15

iv

1.3.2. Phương pháp giáo dục giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh

trung học phổ thông...................................................................................16

1.3.3. Hình thức giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh trung học

phổ thông ...................................................................................................19

1.4. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học

sinh trung học phổ thông ...........................................................................22

1.4.1. Lập kế hoạch hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho học

sinh trung học phổ thông ...........................................................................22

1.4.2. Tổ chức các hoạt động thực hiện giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc

cho học sinh trung học phổ thông .............................................................24

1.4.3. Chỉ đạo các hoạt động thực hiện giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc

cho học sinh trung học phổ thông .............................................................26

1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động thực hiện giáo dục bản sắc văn hóa dân

tộc cho học sinh trung học phổ thông........................................................28

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa

dân tộc cho học sinh trung học phổ thông.................................................30

1.5.1. Các yếu tố chủ quan.................................................................................30

1.5.2. Các yếu tố khách quan.............................................................................32

Kết luận chương 1..............................................................................................35

Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC

BẢN SẮC VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC CHO HỌC SINH Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ SA PA, TỈNH

LÀO CAI..................................................................................................36

2.1. Tình hình kinh tế - xã hội, giáo dục trên địa bàn thị xã Sa Pa ...................36

2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội của thị xã Sa Pa..............................................36

2.1.2. Tình hình giáo dục trên địa bàn thị xã Sa Pa...........................................37

2.1.3. Đặc điểm học sinh THPT trên địa bàn huyện Sa Pa ...............................40

2.2. Tổ chức thực hiện khảo sát.........................................................................42

2.2.1. Mục đích khảo sát....................................................................................42

2.2.2. Nội dung khảo sát....................................................................................42

v

2.2.3. Mẫu nghiên cứu .......................................................................................42

2.2.4. Quy trình tổ chức khảo sát.......................................................................43

2.2.5. Xử lý kết quả khảo sát .............................................................................43

2.3. Thực trạng quản lý giáo dục BSVHDT cho học sinh ở các trường

THPT thị xã Sa Pa .....................................................................................44

2.3.1. Tình hình giáo dục BSVHDT ở các trường THPT thị xã Sa Pa .............44

2.3.2. Đánh giá thực trạng quản lý giáo dục BSVHDT ở các trường THPT

thị xã Sa Pa ................................................................................................57

2.3.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động giáo dục

BSVHDT cho học sinh ở các trường THPT thị xã Sa Pa .........................66

2.4. Đánh giá chung về quản lý hoạt động giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc

cho học sinh ở các trường THPT thị xã Sa Pa ..........................................67

2.4.1. Các kết quả đạt được ...............................................................................67

2.4.2. Những điểm còn tồn tại ...........................................................................68

2.4.3. Nguyên nhân............................................................................................69

Kết luận chương 2..............................................................................................70

Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC BẢN

SẮC VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG

THPT THỊ XÃ SA PA, TỈNH LÀO CAI..............................................71

3.1. Một số nguyên tắc đề xuất biện pháp .........................................................71

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu, yêu cầu giáo dục BSVHDT cho học

sinh THPT thống nhất với mục tiêu giáo dục THPT hiện hành................71

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu, yêu cầu giáo dục dân tộc và giáo dục

miền núi .....................................................................................................71

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển.......................................72

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, tính thực tiễn và hiệu quả giáo dục ...72

3.2. Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục BSVHDT cho học sinh ở các

trường THPT thị xã Sa Pa .........................................................................73

3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng ý thức và năng lực giáo dục BSVHDT cho các

đối tượng tham gia.....................................................................................73

vi

3.2.2. Kết hợp nội dung, chương trình giáo dục BSVHDT trong các trường

THPT với các hoạt động kinh tế - văn hóa du lịch trên địa bàn thị xã

Sa Pa ..........................................................................................................77

3.2.3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động BSVHDT ở các

trường THPT phù hợp đặc điểm, điều kiện địa phương thị xã Sa Pa...........78

3.2.4. Tổ chức huy động, phối hợp với các lực lượng tham gia giáo dục

BSVHDT cho học sinh THPT trên địa bàn thị xã Sa Pa...........................83

3.2.5. Chỉ đạo đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá giáo dục BSVHDT

ở các trường THPT thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai..........................................85

3.2.6. Đầu tư hợp lý cơ sở vật chất và tài chính cho các trường THPT thị xã

Sa Pa đảm bảo chất lượng, hiệu quả cho các hoạt động giáo dục

BSVHDT cho học sinh THPT...................................................................88

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp.................................................................90

3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp ........90

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................90

3.4.2. Nội dung khảo nghiệm ............................................................................90

3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm......................................................................91

3.4.4. Kết quả khảo nghiệm và nhận định .........................................................91

Kết luận chương 3..............................................................................................95

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................96

1.Kết luận...........................................................................................................96

2. Khuyến nghị...................................................................................................97

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................98

PHỤ LỤC

vii

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

BCH Ban chấp hành

BCH TƯ Ban chấp hành trung ương

BGH Ban Giám hiệu

BSVH Bản sắc văn hóa

BSVHDT Bản sắc văn hóa dân tộc

CBQL Cán bộ quản lý

CMHS Cha mẹ học sinh

CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

CSVC Cơ sở vật chất

CT Cần thiết

ĐTBC Điểm trung bình chung

ĐTN Đoàn thanh niên

GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

GDCD Giáo dục công dân

GV Giáo viên

HĐGD Hoạt động giáo dục

HĐND Hội đồng nhân dân

HS Học sinh

KCT Không cần thiết

KKT Không khả thi

KT Khả thi

NGLL Ngoài giờ lên lớp

NXB Nhà xuất bản

THPT Trung học phổ thông

PTDTNT Phổ thông dân tộc nội trú

RCT Rất cần thiết

RKT Rất khả thi

TB Trung bình

viii

TCM Tổ chuyên môn

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

TTVH Truyền thống văn hóa

UBND Ủy ban nhân dân

XHCN Xã hội chủ nghĩa

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH

Bảng:

Bảng 2.1. Quy mô trường THPT tại địa bàn huyện Sa Pa năm học 2019-2020..39

Bảng 2.2. Thang đánh giá Likert ...................................................................44

Bảng 2.3. Ý kiến đánh giá về thực trạng phương pháp giáo dục BSVHDT .49

Bảng 2.4. Ý kiến đánh giá về thực trạng hình thức giáo dục BSVHDT .......52

Bảng 2.5. Ý kiến đánh giá về thực trạng các lực lượng tham gia hoạt

động giáo dục BSVHDT ở các trường THPT thị xã Sa Pa...........55

Bảng 2.6. Đánh giá về thực trạng lập kế hoạch hoạt động giáo dục

BSVHDT.......................................................................................57

Bảng 2.7. Đánh giá về thực trạng tổ chức hoạt động giáo dục BSVHDT.....59

Bảng 2.8. Đánh giá về chỉ đạo hoạt động giáo dục BSVHDT......................61

Bảng 2.9. Đánh giá về kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục BSVHDT.....64

Bảng 2.10. Ý kiến đánh giá về kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục

BSVHDT.......................................................................................66

Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp quản lý giáo dục

BSVHDT ở các trường THPT thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai ............92

Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục

BSVHDT ở các trường THPT thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai ............93

Hình:

Hình 2.1. Biểu đồ cơ cấu kinh tế tại thị xã Sa Pa giai đoạn 2017-2019 .......37

Hình 2.2. Biểu đồ về quy mô CBQL và GV THPT năm học 2019-2020.....39

Hình 2.3. Biểu đồ về ý kiến đánh giá của CBQL, GV và HS về tầm quan

trọng của hoạt động giáo dục BSVHDT ở các trường THPT thị

xã Sa Pa .........................................................................................44

Hình 2.4. Biểu đồ về ý kiến đánh giá về nội dung giáo dục BSVHDT ........46

Hình 3.1. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi các biện pháp đề xuất ......94

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Việt Nam là một quốc gia có 54 dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó

các dân tộc thiểu số chiếm 14,6% tổng số dân cư cả nước. Mỗi dân tộc có một nét

đặc trưng văn hóa riêng, vì vậy bản sắc văn hóa dân tộc (BSVHDT) ở nước ta rất

phong phú, mà không phải quốc gia nào cũng có được.

Văn hóa là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần của mỗi dân tộc.

Trong quá trình sinh tồn và phát triển, mỗi dân tộc đều có một nền văn hoá

riêng. Bản sắc văn hóa là đặc thù, là những giá trị gốc, căn bản, cốt lõi, những

giá trị đặc trưng riêng của dân tộc. Việt Nam đang trên con đường hội nhập và

phát triển, việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa là một vấn đề

mang tính cấp thiết, cần có sự quan tâm vào cuộc của các cấp, các ngành và

toàn xã hội, bởi trong những năm qua, kinh tế hội nhập đã làm cho nước ta có

những bước phát triển vượt bậc cả về kinh tế, văn hóa, xã hội… song cũng

đem lại không ít thách thức cho nhiều lĩnh vực, đặc biệt là giáo dục bản sắc

văn hóa. Bên cạnh những yếu tố tích cực trong việc tiếp thu tinh hoa văn hóa

nhân loại, một số nét văn hóa cổ truyền dường như đang bị mai một dần. Văn

hóa của các dân tộc thiểu số trong quá trình hội nhập cũng đang bị mất dần

đi một số nét đẹp truyền thống.

Chính vì vậy, Nghị quyết Trung ương 5 - Khóa VIII từ 1998 về “Xây

dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” đã khẳng định vài trò của

phát triển văn hóa trong tiến trình lịch sử dân tộc, tương lai đất nước: “Văn hóa

là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự

phát triển kinh tế - xã hội”. Đến Đại hội lần thứ XI (2011- 2016), Đảng ta tiếp

tục nhấn mạnh quan điểm, khẳng định đường lối phát triển văn hóa trong sự

nghiệp xây dựng xã hội phát triển bền vững ở Việt Nam: “Xây dựng nền văn hóa

tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng,

thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn

2

kết chặt chẽ và thấm sâu vào đời sống xã hội, trở thành sức mạnh nội sinh quan

trọng của phát triển. Kế thừa, phát huy những truyền thống văn hóa tốt đẹp của

cộng đồng các dân tộc Việt Nam”. Nghị quyết số 33, ngày 9/6/2014 của BCH

T.Ư khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng

yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Đại hội Đảng bộ các cấp đều đánh giá, xác

định mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp về lĩnh vực văn hóa, nhất là văn hóa dân tộc

thiểu số nét đặc sắc riêng tại các vùng miền.

Việc giữ gìn bản sắc văn hóa nói chung, BSVHDT nói riêng là bổn phận của

mỗi cá nhân, gia đình và cả xã hội. Trong đó môi trường giáo dục nhà trường,

đặc biệt là nhà trường phổ thông, giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và

phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Sa Pa là một huyện vùng cao của tỉnh Lào Cai (Từ 01/9/2020 trở thành thị

xã Sa Pa), nằm ở phía Tây Bắc của Việt Nam, là nơi sinh sống chủ yếu của các

dân tộc H’Mông, Dao, Tày, Giáy, Xa Phó, Hoa… Các trường THPT huyện Sa

Pa đều có trên 60% học sinh thuộc các dân tộc ít người và đa số ở bán trú tại

trường. Thuộc vùng kinh tế phát triển của huyện, nơi mà các hoạt động văn hóa

du lịch- dịch vụ được coi là mục tiêu trọng điểm của phát triển kinh tế- xã hội

của địa phương nên học sinh THPT huyện Sa Pa có điều kiện tiếp xúc với nhiều

luồng văn hóa xã hội cả tích cực và tiêu cực, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay.

Vì thế việc giáo dục BSVHDT cho học sinh các trường phổ thông huyện Sa Pa

là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của các nhà trường và là mục tiêu quan

trọng được đặt ra đối với các cấp, các ngành trong đó có hệ thống giáo dục của

tỉnh. Tỉnh Lào Cai đã triển khai một số đề án nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc

văn hóa dân tộc như đề án số 13-ĐA/TU của Tỉnh ủy về “Phát triển thiết chế văn

hóa, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Lào Cai giai đoạn 2011-2015”

và đề án số 08-ĐA/TU ngày 27/11/2015 về “Phát triển văn hóa, thể thao tỉnh

Lào Cai giai đoạn 2016-2020”.

Như vậy, việc giáo dục bảo tồn, phát huy BSVHDT cho học sinh trong

các trường THPT đã được chú trọng nhiều năm qua nhưng chưa thực sự đáp