Quản lí hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tại các trường trung học phổ thông thành phố đà nẵng

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN ĐÌNH HÙNG

QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN

THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ

NĂNG LỰC HỌC SINH TẠI CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Đà Nẵng - Năm 2023

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN ĐÌNH HÙNG

QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN

THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ

NĂNG LỰC HỌC SINH TẠI CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Trần Xuân Bách

Đà Nẵng - Năm 2023

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

TRANG THÔNG TIN LUẬN VĂN THẠC SĨ.......................................................... ii

INFORMATION PAGE OF MASTER THESIS..................................................... iii

DANH MỤC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT......................................................... viii

DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................ix

DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................................x

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................2

3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu .................................................2

4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................2

5. Nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................................3

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu.........................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................3

8. Đóng góp của đề tài ............................................................................................4

9. Cấu trúc luận văn ................................................................................................4

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY MÔN TOÁN

THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH TẠI

CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..........................................................5

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề dạy học môn Toán và quản lí hoạt động dạy học

theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực tại trường trung học phổ thông ...............5

1.1.1. Trên thế giới..................................................................................................5

1.1.2. Ở Việt Nam...................................................................................................5

1.2. Các khái niệm chính của đề tài.................................................................................7

1.2.1. Quản lí, quản lí giáo dục và quản lí nhà trường ...........................................7

1.2.2. Hoạt động dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.9

1.2.3. Hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực

học sinh............................................................................................................................9

1.2.4. Hoạt động học môn Toán của học sinh theo hướng phát triển phẩm chất,

năng lực .........................................................................................................................11

1.3. Lí luận về hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng

lực học sinh tại trường trung học phổ thông .................................................................12

1.3.1. Mục tiêu môn Toán trung học phổ thông theo hướng phát triển phẩm chất,

năng lực học sinh...........................................................................................................12

v

1.3.2. Nội dung môn Toán trung học phổ thông theo hướng phát triển phẩm chất,

năng lực học sinh...........................................................................................................13

1.3.3. Phương pháp dạy học môn Toán trung học phổ thông theo hướng phát

triển phẩm chất, năng lực học sinh................................................................................15

1.3.4. Hình thức tổ chức dạy học môn Toán trung học phổ thông theo hướng phát

triển năng lục học sinh...................................................................................................18

1.3.5. Điều kiện tổ chức dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất,

năng lực học sinh...........................................................................................................19

1.3.6. Kiểm tra, đánh giá môn Toán trung học phổ thông theo hướng phát triển

phẩm chất, năng lực học sinh ........................................................................................20

1.3.7. Đặc điểm học sinh trường trung học phổ thông .........................................21

1.3.8. Quan điểm dạy học tương tác .....................................................................24

1.4. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực

học sinh tại các trường trung học phổ thông .................................................................28

1.4.1. Quản lí hoạt động dạy của giáo viên ..........................................................28

1.4.2. Quản lí hoạt động học của học sinh............................................................32

1.4.3. Quản lí môi trường dạy học môn Toán.......................................................34

1.4.4. Quản lí hoạt động kiểm tra, đánh giá dạy học môn Toán...........................35

Tiểu kết chương 1..........................................................................................................37

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG DẠY HỌC MÔN TOÁN VÀ QUẢN LÍ HOẠT

ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ

THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ...........................................................................38

2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ............................................................................38

2.1.1. Mục tiêu khảo sát........................................................................................38

2.1.2. Đối tượng khảo sát......................................................................................38

2.1.3. Nội dung khảo sát .......................................................................................39

2.1.4. Phương pháp khảo sát.................................................................................39

2.1.5. Tổ chức khảo sát .........................................................................................39

2.1.6. Xử lý kết quả khảo sát ................................................................................40

2.2. Khái quát tình hình kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục của thành phố Đà Nẵng ...41

2.2.1. Vị trí địa lí, dân số thành phố Đà Nẵng ......................................................41

2.2.2. Tình hình kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục thành phố Đà Nẵng .............41

2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng

lực học sinh tại các trường trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng...........................43

2.3.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên dạy môn Toán trung học phổ thông ..43

vi

2.3.2. Thực trạng mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất

và năng lực học sinh ......................................................................................................46

2.3.3. Thực trạng nội dung dạy học môn Toán.....................................................47

2.3.4. Thực trạng hình thức, phương pháp dạy học môn Toán.............................49

2.3.5. Thực trạng môi trường, điều kiện dạy học môn Toán ................................50

2.3.6. Thực trạng hoạt động kiểm tra, đánh giá môn Toán theo hướng phát triển

phẩm chất và năng lực học sinh.....................................................................................53

2.4. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất

và năng lực học sinh tại các trường trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng .............54

2.4.1. Thực trạng quản lí hoạt động dạy môn Toán theo hướng phát triển phẩm

chất và năng lực học sinh ..............................................................................................54

2.4.2. Thực trạng quản lí hoạt động học môn Toán theo hướng phát triển phẩm

chất và năng lực học sinh ..............................................................................................58

2.4.3. Thực trạng quản lí môi trường, điều kiện dạy học môn Toán ....................62

2.4.4. Thực trạng quản lí hoạt động kiểm tra, đánh giá môn Toán theo hướng phát

triển phẩm chất và năng lực học sinh ............................................................................64

2.5. Đánh giá chung về thực trạng.................................................................................65

2.5.1. Kết quả đạt được.........................................................................................65

2.5.2. Hạn chế .......................................................................................................66

2.5.3. Nguyên nhân...............................................................................................67

Tiểu kết chương 2..........................................................................................................68

CHƯƠNG 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN

TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC CHO

HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ

NẴNG ...........................................................................................................................69

3.1. Các nguyên tắc xây dựng các biện pháp ................................................................69

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp lí ................................................................69

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ...............................................................69

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .............................................................69

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .............................................................70

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính phát triển............................................................70

3.2. Các biện pháp quản lí hoạt động hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát

triển cho học sinh ở các trường trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng....................70

3.2.1. Nhóm biện pháp tổ chức nâng cao nhận thức cho tổ trưởng chuyên môn,

giáo viên dạy bộ môn Toán về dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực

học sinh..........................................................................................................................70

vii

3.2.2. Nhóm biện pháp quản lí hoạt động dạy môn Toán của giáo viên ..............72

3.2.3. Nhóm biện pháp quản lí hoạt động học môn Toán của học sinh................85

3.2.4. Nhóm biện pháp quản lí môi trường dạy học môn Toán............................89

3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..................92

3.3.1. Mô tả quá trình khảo nghiệm......................................................................92

3.3.2. Kết quả khảo nghiệm..................................................................................92

Tiểu kết chương 3..........................................................................................................98

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................99

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................101

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (Bản sao)

viii

DANH MỤC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Giải nghĩa

CBQL Cán bộ quản lí

CNTT Công nghệ thông tin

CSVC Cơ sở vật chất

ĐLC Độ lệch chuẩn

ĐTB Điểm trung bình

GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

GV Giáo viên

GVBM Giáo viên bộ môn

GVCN Giáo viên chủ nhiệm

HĐDH Hoạt động dạy học

HS Học sinh

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phương pháp dạy học

QLGD Quản lí giáo dục

TB Thứ bậc

THPT Trung học phổ thông

Tr. Trang

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

2.1.

Số lượng và thành phần mẫu trưng cầu ý kiến của các trường THPT

thành phố Đà Nẵng 38

2.2.

Kết quả thực trạng nhận thức của thầy giáo, cô giáo dạy học môn

Toán theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trung học

phổ thông

43

2.3.

Kết quả thực trạng nhận thức của học sinh về hoạt động học tập môn

Toán

44

2.4.

Thực trạng hiệu quả đạt được mục tiêu dạy học môn Toán theo

hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh tại các trường trung

học phổ thông thành phố Đà Nẵng

46

2.5.

Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Toán theo hướng phát

triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường THPT Thành

phố Đà Nẵng

47

2.6.

Đổi mới hình thức tổ chức, phương pháp tổ chức dạy học môn

Toán

49

2.7. Đánh giá môi trường dạy học môn Toán 50

2.8. Học sinh đánh giá môi trường dạy học môn Toán 52

2.9.

Hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán của học

sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh 53

2.10. Quản lí kế hoạch dạy học môn Toán 54

2.11. Quản lí đổi mới phương pháp dạy, hình thức dạy học của giáo viên 57

2.12. Quản lí giáo dục mục đích, động cơ học môn Toán cho học sinh 58

2.13. Quản lí hoạt động học môn Toán trên lớp của học sinh 59

2.14. Quản lí hoạt động tự học môn Toán của học sinh 61

2.15. Hoạt động tự học môn Toán của học sinh 62

3.1. Đánh giá tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất 93

3.2. Đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất 95

x

DANH MỤC CÁC HÌNH

Số hiệu

hình

Tên hình Trang

1.1. Mô hình dạy học phát triển năng lực 9

1.2. Vai trò của môi trường dạy học 27

1.3. Sơ đồ mối liên hệ giữa người học – người dạy – môi trường 28

3.1. Qui trình xây dựng kế hoạch tổ chuyên môn. 76

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Ban chấp hành

Trung ương Đảng: “ Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những

vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung,

phương pháp, cơ chế, chính sách”. Quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết là Giáo dục và

đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu

tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế

hoạch phát triển kinh tế-xã hội.

Nghị quyết số 29-NQ/TW về việc thực hiện mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn

diện giáo dục và đào tạo đang tạo nên bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận

nội dung sang tiếp cận năng lực cho HS. Để thực hiện nội dung đó, mỗi giáo viên phải

chuyển đổi PPDH theo lối truyền thụ một chiều sang dạy cách học, cách vận dụng kiến

thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực và phẩm chất HS. Công tác quản lí hoạt

động dạy và học tại các cơ sở giáo dục nói chung và tại các trường trung học phổ

thông nói riêng có vị trí quan trọng trong việc tạo động lực và kích thích tinh thần lao

động sáng tạo của đội ngũ giáo viên, đảm bảo chất lượng dạy học một cách bền vững.

Chất lượng giáo dục phổ thông nói chung, chất lượng dạy học trong các trường

trung học phổ thông nói riêng phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng quản lí hoạt động

dạy học các bộ môn, trong đó dạy học môn Toán có vai trò quan trọng trong bối cảnh

đổi mới giáo dục theo hướng chuẩn hóa và hội nhập quốc tế. Môn Toán ở trường phổ

thông góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và

năng lực toán học cho HS; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để HS

được trải nghiệm, vận dụng toán học vào thực tiễn; tạo lập sự kết nối giữa các ý tưởng

toán học, giữa toán học với thực tiễn, giữa toán học với các môn học và hoạt động giáo

dục khác, đặc biệt với các môn Khoa học, Khoa học tự nhiên, Vật lí, Hoá học, Sinh

học, Công nghệ, Tin học để thực hiện giáo dục STEM.

Chương trình tổng thể Ban hành theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ngày

26/12/2018 nêu rõ “Giáo dục toán học hình thành và phát triển cho HS những phẩm

chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học với các thành tố cốt lõi: Năng lực

tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình học toán học, năng lực giải quyết vấn đề

toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng các công cụ và phương tiện

học toán; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để HS được trải nghiệm,

áp dụng toán học vào đời sống thực tiễn, giáo dục toán học tạo dựng sự kết nối giữa

2

các ý tưởng toán học, giữa toán học với các môn học khác và giữa toán học với đời

sống thực tiễn’’.

Thực tiễn công tác quản lí hoạt động dạy học môn Toán ở trường trung học phổ

thông đã có những chuyển biến nhất định, song nhìn chung chất lượng và hiệu quả

công tác quản lí chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục hướng tới phát

triển phẩm chất và năng lực và phẩm chất HS.

Dưới sự chỉ đạo và điều hành của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Đà Nẵng,

chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng dạy học môn Toán cấp trung học phổ

thông ngày càng nâng cao. Tuy vậy, trước yêu cầu giáo dục toán học phải hình thành

và phát triển cho HS những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học

thì các trường trung học phổ thông đánh giá thực trạng dạy học môn Toán theo hướng

tiếp cận nội dung và xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học môn Toán đáp

ứng yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Để tìm những biện pháp phù

hợp, khả thi, khắc phục những khó khăn, hạn chế, đảm bảo nâng cao chất lượng dạy

học, đáp ứng với yêu cầu đổi mới hiện nay trong dạy học bộ môn Toán tác giả chọn đề

tài nghiên cứu: "Quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm

chất và năng lực học sinh tại các trường trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng”.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn quản lí hoạt động dạy học môn Toán ở

các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Đề tài đề xuất Các

biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và

năng lực HS ở các trường trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng.

3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu

Hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở

các trường trung học phổ thông.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực

HS ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

4. Giả thuyết khoa học

Công tác quản lí hoạt động dạy học môn Toán ở các trường trung học phổ thông

trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã đạt được những kết quả nhất định, song bên cạnh đó

còn có nhiều khó khăn, bất cập, hạn chế, chưa phát triển tốt năng lực HS. Chất lượng dạy

học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực ở các trường trung học phổ

thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng sẽ được nâng cao nếu áp dụng các biện pháp quản

lí hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS một