Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh Bắc Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ THU HIỀN

PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN

TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ THU HIỀN

PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN

TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ THANH HÀ

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi. Số liệu và kết quả

nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, xuất phát từ thực tiễn tại địa

bàn tỉnh Bắc Giang, cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Giang và chưa từng được sử

dụng hoặc công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đều đã được cám ơn và các

thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày …… tháng …….. năm 2020

Học viên thực hiện

Nguyễn Thị Thu Hiền

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận

được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể trong và

ngoài nhà trường.

Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới toàn thể các thầy, các cô

đang công tác, giảng dạy tại Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại

học Thái Nguyên đã tận tình truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong quá

trình học tập tại trường.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Thanh Hà đã dành nhiều

thời gian và công sức trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc

Giang cùng các cán bộ, công chức, viên chức trong cơ quan đã tạo điều kiện giúp đỡ

tôi trong suốt thời gian thực tập tại cơ quan.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và những

người thân đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn

thành luận văn này.

Thái Nguyên, ngày …… tháng …….. năm 2020

Học viên thực hiện

Nguyễn Thị Thu Hiền

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………………...i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................ iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.........................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ......................................................................... vii

DANH MỤC CÁC HÌNH..................................................................................... viii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3

4. Ý nghĩa khoa học, đóng góp của luận văn ..............................................................4

5. Bố cục của luận văn ................................................................................................4

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO

HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN.................................................................................6

1.1. Cơ sở lý luận về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện .......................................6

1.1.1. Lý luận chung về bảo hiểm xã hội tự nguyện ...................................................6

1.1.2. Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện..............................................................20

1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện.................20

1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ..................................24

1.2.1. Kinh nghiệm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ở tỉnh Hải Dương ..........25

1.2.2. Kinh nghiệm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ở tỉnh Quảng Bình.........27

1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

bàn tỉnh Bắc Giang....................................................................................................31

CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................30

2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................30

2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................30

2.2.1. Phương pháp tổng hợp thông tin.....................................................................30

2.2.2. Phương pháp chọn điểm và chọn mẫu nghiên cứu .........................................30

iv

2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ....................................................................32

2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................................34

2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh đặc điểm kinh tế xã hội............................................34

2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ................34

2.3.3. Nhóm chỉ tiêu về ý kiến đánh giá người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện

...................................................................................................................................35

CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ

NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG ................................................36

3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.............................................................................36

3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên của tỉnh Bắc Giang ...........................................36

3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Giang ................................................37

3.1.3. Thuận lợi và khó khăn về điều kiện kinh tế xã hội của tỉnh Bắc Giang đối với

việc phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ................................................................41

3.1.4. Khái quát về bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Giang ................................................41

3.2. Thực trạng phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.49

3.2.1. Phát triển vể cơ chế, chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện ..........................49

3.2.2. Phát triển hệ thống cung ứng dịch vụ bảo hiểm xã hội tự nguyện..................49

3.2.3. Phát triển về quy mô và cơ cấu đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện

...................................................................................................................................55

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh

Bắc Giang..................................................................................................................62

3.3.1. Tình hình phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Bắc Giang ..................................62

3.3.2. Nhóm các nhân tố về chính sách pháp luật.....................................................62

3.3.3. Nhóm các nhân tố về cơ quan quản lý bảo hiểm xã hội .................................66

3.3.4. Nhóm các nhân tố về người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện..................70

3.4. Đánh giá chung về công tác phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn

tỉnh Bắc Giang...........................................................................................................73

3.4.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................73

3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân......................................................................74

CHƯƠNG 4 : CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ

v

NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG ................................................77

4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

bàn tỉnh Bắc Giang....................................................................................................77

4.1.1. Quan điểm, định hướng bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh Bắc Giang

trong thời gian tới......................................................................................................77

4.1.2. Mục tiêu của phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh Bắc Giang

...................................................................................................................................78

4.2. Một số giải pháp nhằm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh

Bắc Giang..................................................................................................................78

4.2.1. Nhóm giải pháp về chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện ............................78

4.2.2. Nhóm giải pháp cho cơ quan bảo hiểm xã hội................................................80

4.2.3. Nhóm giải pháp cho người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ....85

4.3. Khuyến nghị.......................................................................................................88

KẾT LUẬN..............................................................................................................89

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................91

PHỤ LỤC.................................................................................................................98

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ASXH An sinh xã hội

BHTN Bảo hiểm thất nghiệp

BHXH Bảo hiểm xã hội

BHXHTN Bảo hiểm xã hội tự nguyện

BHXHVN Bảo hiểm xã hội Việt Nam

BHYT Bảo hiểm y tế

CBCC Cán bộ công chức

CNTT Công nghệ thông tin

CHXHCNVN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

DN Doanh nghiệp

GRDP Tổng sản phẩm quốc nội tỉnh

HĐND Hội đồng nhân dân

KTXH Kinh tế - xã hội

LĐTB&XH Lao động thương binh và xã hội

MTTQ Mặt trận tổ quốc

NLĐ Người lao động

NSNN Ngân sách nhà nước

PTBQ Phát triển bình quân

QLNN Quản lý nhà nước

SXKD Sản xuất kinh doanh

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

UBND Ủy ban nhân dân

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

Bảng 2.1: Tổng hợp số người tham BHXH tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2016 - 2018.31

Bảng 2.2. Cơ cấu mẫu điều tra ..................................................................................32

Bảng 3.1. Quy mô và cơ cấu dân số tỉnh Bắc Giang (2016 – 2018).........................38

Bảng 3.2. Quy mô lực lượng lao động tỉnh Bắc Giang (2016 – 2018).....................38

Bảng 3.3. Số lượng cán bộ, viên chức cơ quan BHXH tỉnh Bắc Giang (2016 - 2018)

.................................................................................................................50

Bảng 3.4. Các hoạt động tuyên truyền của BHXH tỉnh Bắc Giang (2016 - 2018)...52

Bảng 3.5. Số lượng người tham gia BHXHTN toàn tỉnh (2016 - 2018) ..................56

Bảng 3.6. Tình hình hoàn thành kế hoạch về số lượng người tham gia BHXHTN toàn

tỉnh (2016 – 2018) ...................................................................................56

Bảng 3.7. Thu nhập bình quân đầu người và số lượng lao động tự do toàn tỉnh (2016

- 2018)......................................................................................................57

Bảng 3.8. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXHTN theo ngành nghề (2016 - 2018) ...55

Bảng 3.9. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXHTN theo khu vực (2016 – 2018) ........56

Bảng 3.10. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXHTN theo thời gian (2016-2018)........57

Bảng 3.11. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXHTN theo phương thức đóng (2016 –

2018)........................................................................................................58

Bảng 3.12. Cơ cấu đối tượng tham gia BHXHTN theo mức phí (2016-2018).........59

Bảng 3.13. Số thu BHXHTN (2016 – 2018).............................................................60

Bảng 3.14. Tình hình hoàn thành kế hoạch thu BHXHTN (2016 – 2018)...............61

Bảng 3.15. Chi BHXHTN từ quỹ BHXH (2016 – 2018) .........................................61

Bảng 3.16. Ý kiến đánh giá của NLĐ về chính sách BHXHTN hiện nay................67

Bảng 3.17. Đánh giá của người tham gia BHXHTN về thủ tục đăng ký tham gia/ giải

quyết các chế độ BHXHTN.....................................................................67

Bảng 3.18. Đánh giá của người tham gia BHXHTN về công tác phục vụ và dịch vụ

BHXHTN của cơ quan BHXH................................................................67

Bảng 3.19. Nguồn thông tin về chính sách BHXHTN..............................................69

Bảng 3.20. Lựa chọn của người tham gia BHXHTN về hình thức truyền thông .....69

Bảng 3.21. Đặc điểm của đối tượng điều tra.............................................................74

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Bản đồ hành chính tỉnh Bắc Giang (Galaxyland, 2019) ...........................36

Hình 3.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy – BHXH tỉnh Bắc Giang.....................................46

Hình 3.3. Cơ cấu tỷ lệ tham gia BHXHTN theo thời gian (2016 – 2018)................57

Hình 3.4. Cơ cấu tỷ lệ đóng BHXHTN theo phương thức đóng năm 2018 .............58