Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀO THẾ HIỂN

PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN

TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ BÌNH,

TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN – 2021

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀO THẾ HIỂN

PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN

TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ BÌNH,

TỈNH THÁI NGUYÊN

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.01.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hằngguyễn

Thị Hằng

THÁI NGUYÊN - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi. Số liệu và

kết quả nghiên cứu là trung thực xuất phát từ thực tiễn tại địa bàn huyện Phú

Bình, cơ quan Bảo hiểm xã huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên và chưa từng

được sử dụng trong bất cứ luận văn, luận án nào.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đ cho việc thực hiện luận văn này

đã được cảm ơn và mọi thông tin trong luận văn đã được chỉ r ngu n gốc.

Tác giả

Đào Thế Hiển

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian năm học tập, nghiên cứu chương trình Thạc sỹ Kinh tế tại

Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên. Tôi đã được

nhà trường trang bị những kiến thức tổng hợp và hệ thống. Đến nay tôi đã kết

thúc khóa học và hoàn thành bài luận văn tốt nghiệp của mình.

Tôi xin chân thành bày tỏ lời cảm ơn đến tập thể giáo viên và cán bộ

trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên. Và đặc biệt là

TS. Nguyễn Thị Hằng - người đã hướng dẫn tôi trong quá trình làm luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, các bộ phận nghiệp vụ tại cơ

quan Bảo hiểm xã hội huyện Phú Bình. Lãnh đạo các Phòng, ban trong

UBND huyện Phú Bình đã giúp đ tôi trong quá trình thu thập tài liệu thực

hiện luận văn.

Mặc dù có nhiều cố gắng nhưng do còn hạn chế về thời gian và nhận

thức nên luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết, tôi mong nhận được

sự phê bình, góp ý của độc giả, của các anh chị học viên trong trường và sự

chỉ bảo, hướng dẫn của các thầy, các cô để bổ sung hoàn thiện trong quá trình

nghiên cứu tiếp vấn đề này.

Xin chân thành cảm ơn !

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2021

Tác giả luận văn

Đào Thế Hiển

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................ vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU................................................................................... vii

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ........................................................................viii

LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................3

4. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ..........................................4

5. Kết cấu của luận văn ......................................................................................4

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO

HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN.............................................................................. 5

1.1. Cơ sở lý luận về phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện..............................5

1.1.1. Các khái niệm cơ bản............................................................................... 5

Khái niệm BHXH được hiểu theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp:............................. 5

1.1.2. Bản chất, vai trò và nguyên tắc hoạt động của bảo hiểm xã hội tự

nguyện ................................................................................................................ 6

1.1.3. Nội dung phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện.................................... 16

1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXH tự nguyện........................ 24

1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển BHXH tự nguyện........................................30

1.2.1. Kinh nghiệm về phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự

nguyện ở một số địa phương............................................................................ 30

.......................................................................................................................... 33

1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho việc phát triển bảo hiểm xã hội tự

nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên................................. 34

CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................... 36

iv

2.1. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................36

2.2. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................36

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................. 36

2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin.................................................................. 42

2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ........................................................... 42

2.2.4. Công cụ xử lý thông tin.......................................................................... 43

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ....................................................................43

2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá sự phát triển BHXH tự nguyện theo quy mô . 44

2.3.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá sự phát triển về chất lượng BHXH tự nguyện 46

2.3.3. Nhóm chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý và tổ chức thực hiện về BHXH

tự nguyện.......................................................................................................... 46

CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ

NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN48

3.1. Giới thiệu chung về huyện Phú Bình và Bảo hiểm xã hội huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên..............................................................................................48

3.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, phát triển kinh tế - xã hội huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên.................................................................................... 48

3.1.2. Giới thiệu chung về Bảo hiểm xã hội huyện Phú Bình, tỉnh Thái

Nguyên ............................................................................................................. 51

3.1.3. Cơ cấu tổ chức, chức năng nhiệm vụ của BHXH huyện Phú Bình....... 52

3.2. Thực trạng phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Phú

Bình ..................................................................................................................56

3.2.1. Thực trạng về quy mô, số lượng ............................................................ 56

3.2.2. Thực trạng phát triển về chất lượng....................................................... 66

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

bàn huyện Phú Bình .........................................................................................81

3.3.1. Yếu tố khách quan.................................................................................. 81

3.3.2. Yếu tố chủ quan ..................................................................................... 85

3.4. Đánh giá chung công tác phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên..................................................................98

v

3.4.1. Những kết quả đạt được ......................................................................... 98

3.4.2. Những mặt t n tại, hạn chế .................................................................... 99

3.4.3. Nguyên nhân các hạn chế..................................................................... 100

CHƢƠNG 4 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ

NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ BÌNH......................................... 102

4.1. Định hướng phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện của huyện Phú Bình102

4.2. Mục tiêu phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyên trên địa bàn huyện Phú

Bình ................................................................................................................103

4.2.1. Mục tiêu chung..................................................................................... 103

4.2.2. Mục tiêu cụ thể..................................................................................... 103

4.3. Một số giải pháp phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện

Phú Bình.........................................................................................................104

4.3.1. Các giải pháp phát triển về quy mô, số lượng đối tượng tham gia Bảo

hiểm xã hội tự nguyện.................................................................................... 104

4.4. Một số kiến nghị......................................................................................121

4.4.1. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ........................................... 121

4.4.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên............................... 122

KẾT LUẬN........................................................................................................... 124

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................... 126

PHỤ LỤC.............................................................................................................. 128

PHỤ LỤC 1........................................................................................................... 128

PHỤ LỤC SỐ II................................................................................................... 136

vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Tên đầy đủ

ASXH An sinh xã hội

BHXH Bảo hiểm xã hội

BHYT Bảo hiểm y tế

GPD Tổng sản phẩm quốc nội

HĐND Hội đ ng nhân dân

ILO Tổ chức Lao động Quốc tế

NLĐ Người lao động

NSNN Ngân sách nhà nước

WTO Tổ chức thương mại quốc tế

KCB Khám chữa bệnh

BH Bảo hiểm

SDLD Sử dụng lao động

TTĐT Thông tin điện tử

HGĐ Hộ gia đình

TN Tự nguyện

HĐND Hội đ ng nhân dân

TNLĐ - BNN Tai nạn lao động – Bệnh nghề nghiệp

vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Số lượng mẫu thu thập số liệu trên địa bàn huyện Phú Bình ......... 40

Bảng 2.2: Thang điểm khảo sát....................................................................... 40

Bảng 2.3. Một số đặc điểm cơ bản của chủ hộ phỏng vấn ............................. 41

Bảng 3.1. Số người tham gia BHXH tự nguyện trong tổng số người tham gia

BHXH tại huyện Phú Bình giai đoạn 2018 – 2020 ........................ 57

Bảng 3.2. Tình hình thực hiện kế hoạch thu BHXH tự nguyện của BHXH

huyện Phú Bình giai đoạn 2018 - 2020 .......................................... 59

Bảng 3.3. Tổng hợp hoạt động tuyên truyền BHXH tự nguyện trên địa bàn

huyện Phú Bình từ năm 2018 - 2020 .............................................. 63

Bảng 3.4. Ảnh hưởng của mức đóng, mức hưởng và kết quả thực hiện BHXH

tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình.......................................... 71

Bảng 3.5. Ảnh hưởng của mức độ hiểu biết về chính sách BHXH tự nguyện đến

kết quả thực hiện BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình.... 76

Bảng 3.6. Đánh giá khó khăn vướng mắc của cán bộ BHXH trong phát triển

BHXH tự nguyện ............................................................................ 79

Bảng 3.8. Bảng tổng hợp đánh giá thủ tục hành chính về BHXH tự nguyện. 83

Bảng 3.9. Ảnh hưởng của trình độ học vấn và quyết định tham gia BHXH tự

nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình.............................................. 86

Bảng 3.10. Bảng tổng hợp đánh giá công tác phục vụ của cơ quan Bảo hiểm

xã hội huyện Phú Bình.................................................................... 89

Bảng 3.11. Ảnh hưởng của thu nhập bình quân hàng tháng và quyết định tham

gia BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình ....................... 93

Bảng 3.12. Tỷ lệ hoa h ng chi cho đại lý thu BHXH tự nguyện.................... 96

Bảng 3.13: Bảng tổng hợp mức chi thù lao đại lý thu BHXH tự nguyện giai

đoạn 2018 - 2020 ............................................................................ 96

viii

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Sơ đ 3.1. Sơ đ tổ chức bộ máy của BHXH huyện Phú Bình ............................ 54

Biểu đ 3.1. Biểu đ so sánh số người tham gia BHXH tự nguyện và BHXH bắt

buộc từ năm 2018 - 2020 ....................................................................... 58

Biểu đ 3.2. Kết quả thực hiện thu BHXH tự nguyện so với kế hoạch thu BHXH

tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình giai đoạn 2018 – 2020.......... 60

Biểu đ 3.3. Nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người được điều tra ........ 61

Biểu đ 3.4. Tỷ lệ tham gia bảo hiểm xã hội của người được điều tra................. 62

Biểu đ 3.5. Ngu n thông tin về BHXH tự nguyện mà người dân có được........ 73

Biểu đ 3.6. Mức độ hiểu biết về chính sách BHXH tự nguyện .......................... 74

Biểu đ 3.7. Ảnh hưởng của Đại dịch Covid – 19 tới số người tham gia BHXH

tự nguyện................................................................................................. 98

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã luôn quan tâm lãnh

đạo, chỉ đạo xây dựng và thực hiện chính sách BHXH, BHYT và coi đó là

động lực phát triển bền vững đất nước, thể hiện tính ưu việt, bản chất tốt đẹp

của chế độ ta. Tại Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần

thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII đã chỉ r : “BHXH là một trụ

cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa, góp phần quan trọng thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội,

bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất

nước.”; đ ng thời đã đặt ra mục tiêu cụ thể: “đến năm 2021 đạt khoảng 35%

lực lượng lao động trong độ tuổi lao động tham gia BHXH (trong đó nông

dân và lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm

khoảng 1%), đến năm 2025 đạt khoảng 45% (trong đó nông dân và lao động

khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 2,5%), đến

năm 2030 đạt khoảng 60% (trong đó nông dân và lao động khu vực phi chính

thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 5%)”.

Như vậy, có thể thấy Đảng, Nhà nước hết sức quan tâm đến chính sách

BHXH, BHYT, coi đây là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội; Chung

tay phát triển BHXH là trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn

thể, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và của mỗi người dân.

Phú Bình là huyện trung du của tỉnh Thái Nguyên là điểm đến của

nhiều nhà đầu tư, có khu công nghiệp Điềm Thụy một trong những cụm

công nghiệp lớn nhất tỉnh, có hạ tầng đ ng bộ, hiện đại. Dân số huyện

khoảng 140 nghìn người, trong đó có khoảng 21 nghìn người lao động tham

gia BHXH bắt buộc tại các doanh nghiệp. Trong khi số người tham gia

BHXH tự nguyện chỉ đạt khoảng 1,3 nghìn người (Số liệu tại Báo cáo tổng

kết công tác thu BHXH năm 2020 tại BHXH huyện Phú Bình). Mặc dù

2

chính sách BHXH tự nguyện đã có nhiều ưu việt so với trước, nhưng số

người tham gia BHXH tự nguyện còn rất thấp, chưa tương xứng với tiềm

năng. Nguyên nhân chính dẫn đến số lượng người tham gia BHXH tự

nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình còn thấp là do trình độ học vấn và nhận

thức xã hội còn nhiều hạn chế, lao động phần lớn chưa qua đào tạo, việc làm

bấp bênh, thu nhập thấp,... Bên cạnh đó, do chịu ảnh hưởng của đại dịch

COVID - 19, dẫn đến nhiều doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, thậm chí có doanh

nghiệp bị phá sản, đời sống an sinh xã hội của người lao động gặp nhiều khó

khăn. Người lao động phải đối mặt nhiều khoản cần chi trước mắt, chưa tính

được để dành cho tương lai. Mặt khác, người dân hầu như chưa hiểu về

chính sách BHXH tự nguyện trong khi công tác tuyên truyền, vận động các

đối tượng tham gia chưa hiệu quả, chưa tạo được sự chuyển biến về nhận

thức, người dân chưa thấy được quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia chính

sách BHXH tự nguyện. Ngoài ra, một số thủ tục tham gia BHXH tự nguyện

còn phức tạp, chất lượng cung cấp dịch vụ công tại địa phương chưa được

tốt. Vấn đề cần đặt ra là làm thế nào để người lao động nhận thức được sự

cần thiết khi tham gia BHXH; giải pháp nào giải quyết việc tham gia BHXH

của người lao động khi thu nhập bấp bênh; vấn đề về thể chế và tổ chức thực

hiện, đội ngũ cán bộ quản lý như thế nào.... Với kiến thức tiếp thu được

trong thời gian học tập, cùng với thực tiễn trong quá trình triển khai chính

sách BHXH tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình, tôi lựa chọn đề tài:

"Phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên" làm đề tài chuyên ngành Quản lý kinh tế. Kết quả của

đề tài sẽ làm rõ những điểm còn hạn chế và từ đó đề xuất những giải pháp để

phát triển BHXH tự nguyện, nâng cao ý thức, trách nhiệm của người lao

động đối với việc tự bảo đảm an sinh cho bản thân, hướng tới mục tiêu

BHXH toàn dân, phát triển đối tượng tham gia bền vững, hiệu quả.

3

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Nghiên cứu thực trạng công tác phát triển BHXH tự nguyện tại địa bàn

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm phát

triển BHXH tự nguyện trong thời gian tới.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển BHXH tự

nguyện.

- Đánh giá kết quả thực hiện, xem xét các yếu tố ảnh hưởng và làm rõ

những vấn đề còn t n tại trong quá trình phát triển BHXH tự nguyện trên địa

bàn huyện Phú Bình giai đoạn 2018-2020.

- Đề xuất giải pháp phát triển BHXH tự nguyện tại địa bàn huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên thời gian tới đến năm 2025.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Thực trạng tham gia BHXH tự nguyện của

người lao động và công tác triển khai phát triển BHXH tự nguyện tại địa

bàn huyện Phú Bình.

- Đối tượng điều tra: Cán bộ chuyên môn về BHXH tự nguyện tại

BHXH huyện Phú Bình, người lao động trên địa bàn huyện Phú Bình.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu hai nội dung chính: (1) Phát

triển BHXH tự nguyện về số lượng, bao g m các nội dung: Công tác mở rộng

và phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện; Đa dạng các

điểm thu BHXH, (2) Phát triển chất lượng BHXH tự nguyện, bao g m các nội

dung: Quyền lợi khi tham gia BHXH tự nguyện; Khả năng tiếp cận và thụ

hưởng các chế độ BHXH; Thể chế tổ chức bộ máy và cán bộ BHXH.

- Về thời gian: Các số liệu nghiên cứu được sử dụng từ năm 2018 đến

năm 2020.

4

- Về không gian: Luận văn thực hiện trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh

Thái Nguyên.

4. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

- Ý nghĩ khoa học: Đề tài của luận văn nghiên cứu về nhiệm vụ

thường xuyên và cơ bản của ngành về phát triển BHXH tự nguyện, đã và

đang có những vấn đề đặt ra và cần phải tìm lời giải đáp, phương án thực

hiện nhằm tháo g khó khăn, góp phần phát triển bền vững BHXH tự

nguyện, đáp ứng đc yêu cầu hiện tại cũng như thực hiện mục tiêu của

ngành đề ra “BHXH toàn dân”.

- Ý nghĩa thực tiễn: Những giải pháp được đề xuất và kiến nghị với

các cấp có thẩm quyền có thể tham khảo, vận dụng thực tế vào công tác

phát triển BHXH tự nguyện, là tài liệu tham mưu, đóng góp với Bảo hiểm xã

hội huyện Phú Bình và các cơ quan Bảo hiểm xã hội khác cũng như đối với

các địa phương có điều kiện tương tự.

5. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo,

danh mục bảng, luận văn được kết cấu theo 4 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển Bảo hiểm xã hội

tự nguyện.

Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.

Chương 3: Thực trạng phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Chương 4: Giải pháp phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.