Pháp luật về xử lý tài sản đảm bảo là quyền đòi nợ trong hoạt động cho vay tại các ngân hàng thương mại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THÀNH LUÂN

PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ TÀI SẢN ĐẢM BẢO LÀ

QUYỀN ĐÒI NỢ TRONG HOẠT ĐỘNG CHO

VAY TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THÀNH LUÂN

PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ TÀI SẢN ĐẢM BẢO LÀ

QUYỀN ĐÒI NỢ TRONG HOẠT ĐỘNG CHO

VAY TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Kinh tế - Mã số 60380107

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Vân

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả i L g h ghi h h ủ

i g h giả, i h g h h ủ PGS TS Ng ễ V V

N i g L giả ghi hả h , h g

h u n án, l h i ả g h M i h

hả i i ủ giả h giả ghi h h ủ C

dữ i h g i g L h g h

Tác giả i h h h hi ủ h

TÁC GIẢ

Nguyễn Thành Luân

MỤC LỤC

Trang

LỜI NÓI ĐẦU……………………………………………………………… 01

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XỬ LÝ TÀI SẢN BẢO ĐẢM LÀ

QUYỀN ĐÒI NỢ TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI CÁC NGÂN

HÀNG THƢƠNG MẠI…………………… ……………………………… 09

1.1 Khái ni , ặ iểm và phân lo i quy òi …………………… 09

1.1.1 Khái ni m quy òi …………………………………………… 09

1.1.2 Đặ iểm của quy òi ……………………………………… 11

1.1.3 Phân lo i quy òi …………………………………………… 21

1.2 Ph g h c xử lý tài sản bả ảm là quy òi ……………… 23

1.2.1 Nguồn lu i u chỉnh quá trình xử lý tài sản bả ảm là quy n òi

n ……………………………………………… ………………… 23

1.2.2 Nguyên tắc xử lý tài sản bả ảm là quy òi ………………… 27

1.2.2.1 Đặ iểm của tài sản bả ảm và vi c xử lý tài sản bả ảm là

quy òi ……………………………………………………… 27

1.2.2.2 Nguyên tắc xử lý tài sản bả ảm là quy òi ………………... 29

1.2.3 Ph g h c xử lý tài sản bả ảm là quy òi trong ho t

ng cho vay t i g h g h g i………… ................... 32

1.2.3.1 Bán quy òi ………………………………………………… 35

1.2.3.2 Ng h g h g i nh n chính quy òi ể thay thế cho

vi c th c hi ghĩ ụ của bên thế ch p quy òi …………... 37

1.2.3.3 Ng h g h g i nh n các khoản ti n hoặc tài sản khác từ

g ời th ba……………………………………………………… 38

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ TÀI SẢN BẢO

ĐẢM LÀ QUYỀN ĐÒI NỢ VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN…………… 43

2.1 Th c tr ng áp dụng pháp lu t v xử lý tài sản bảo ảm là quy n

òi ………………………………………………………………. 43

2.1.1 Q nh của pháp lu t v xử lý tài sản bả ảm là quy òi

trong ho ng cho vay t i g h g h g i…………… 44

2.1.2 Nh n di n rủi ro khi xử lý tài sản bả ảm là quy òi trong

ho ng cho vay t i g h g h g i………………… 54

2.1.3 Th c tiễn ho ng xử lý tài sản bả ảm là quy òi trong

ho ng cho vay t i g h g h g i………………… 65

2.2 Giải pháp hoàn thi ……………………………………………… 75

2.2.1 S c n thiết phải hoàn thi q nh của pháp lu t v xử lý tài

sản bảo ảm là quy òi ……………………………………… 75

2.2.2 Giải pháp v hoàn thi n q nh của pháp lu t ........................ 76

KẾT LUẬN…………………………………………………………………… 80

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quy n tài sản là m t lo i tài sả c pháp lu t Vi t Nam ghi nh n và có thể

chuyể gi g gi The q nh của B lu t Dân s 2005 h

quy n tài sả c xem là tài sản vô hình và r ng, bao gồm: quy n tài sản

phát sinh từ quy n tác giả, quy n sở hữu công nghi p, quy ối v i giống cây

trồng, quy òi n , quy c nh n số ti n bảo hiể ối v i v t bả ảm, quy n

tài sả ối v i ph n vốn góp trong doanh nghi p, quy n tài sản phát sinh từ h p

ồng, quy n sử dụ g t, quy n khai thác tài nguyên thiên nhiên và các quy n tài

sản khác.

Tuy nhiên, hi n nay, vi c nh n th c v quy n tài sản của các tổ ch c, cá nhân

còn r t h n chế. M t ph n là do phong tục, t q ã h ý h g

ồng nh t khái ni “tài sản” i khái ni “v t hữu hình” Mặ h , ờ g h

lu t h c và kinh tế h c Vi t Nam hi n nay còn ng n ng i tranh lu n v pháp lu t tài

sản, các lo i hình sở hữ Đi u này d n t i h quả là pháp lu t Vi t Nam v quy n

tài sản còn mang nặng tính nguyên tắ , h ụ thể, không phù h p v i th c tiễn

giao d ch và không theo k p v i pháp lu t v quy n tài sản củ c phát triển

trên thế gi i.

T g hi ó, quy n tài sả c sử dụng trong th c tiễn giao d ch dân s hi n

nay ngày càng nhi u, ặc bi t là quy òi . Th c tiễn ho ng ngân hàng

h g i hi n nay cho th y g ời i ó h u giao kết h ồng tín dụng

v i bi n pháp bả ảm là thế ch p quy n òi n T hi , g h g h g

m i còn r t th n tr ng khi nh n thế ch p quy òi Đặc bi t, các ngân hàng

h g i khác nhau có cách hiểu, cách v n dụng pháp lu t khác nhau khi so n

thảo h ồng thế ch p quy òi nhằm bảo v quy n l i h p pháp của mình

he q nh của pháp lu t. Tâm lý th n tr ng này là h p lý bởi vì hi n nay, quy

nh của pháp lu t v xử lý tài sản bả ảm là quy òi chỉ mang tính nguyên

tắc, ch ử ý ờng h p phát sinh trên th c tế. Vì v y, khi ngân hàng

xử lý tài sản bả ảm là quy òi thì rủi ro không thu hồi c n càng l n.

T t nhiên, v mặt lý thuyế , g h g h g i có thể khắc phục các

thiếu hụt của pháp lu t bằng các thỏa thu n của mình. Song trên th c tế không phải

g h g ũ g ó i gũ h hế ủ m nh nhằm so n thảo các h ồng

2

hoàn chỉnh. Mặ h , h ù g h g h g i có so n thảo h ồng thế

ch p quy òi hoàn chỉ h h ũ g h hẳn là thuyết phụ c các thẩm phán

ra các bản án t i u ki n cho ngân hàng thu hồi n . Sở ĩ ó i u này là vì quy

nh của pháp lu h ủ, chỉ ó q i h g h g ắc nên thẩm

phán sẽ xét xử theo nh nh chủ quan của mình.

Hi n nay, Vi N g g g h i nh p vào n n kinh tế thế gi i, pháp

lu ũ g hải phù h p v i h ng phát triển của pháp lu t thế gi i. Mà chế nh

thế ch p, xử lý tài sản bả ảm là quy òi g g c nhi c thừa

nh n và các giao d ch có liê q ến quy òi ngày càng nhi u.

Vì v y, vi c hoàn thi n chế nh pháp lu t v quy òi nói chung và xử

lý tài sản bả ảm là quy òi nói riêng có cả ý ghĩ mặt lý lu n và th c

tiễ D ó, giả ch i “Pháp luật về xử lý tài sản đảm bảo là quyền đòi nợ

trong hoạt động cho vay tại các ngân hàng thương mại” tài lu

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Xử lý tài sản bả ảm là v không m i và ã c nhi u tác giả nghiên

c u ở nhi h h h h hó n cử nhân lu t, lu h c sỹ, các

bài viết trên các t p chí kinh tế, g h g…

Theo tìm hiểu của tác giả, các bài viết này t g c he h i h ng

chính. Th nh t, bàn v giải pháp xử lý tài sản bả ả i gó tổng quan, khái

quát. Th hai, nghiên c u sâu v m t lo i tài sản bả ảm cụ thể ó g

lo i tài sả gi ch bả ảm.

Thứ nhất, iể h h h h ng này là các tài lu h c sỹ lu t h c

i C tài này t p trung phân tích nhữ g h g h c xử lý tài sả ảm

bảo mà các chủ thể có thể l a ch n khi xử lý tài sản bả ảm. N i dung mang tính

chung nh , h g i h h m t lo i tài sản bả ảm cụ thể. Cụ thể, các

i h h h g h c xử lý tài sản bả ả he q nh t i Ngh

nh số 163/2006/NĐ-CP g 29 h g 12 2006 giao d ch bả ảm.

Lu h c sỹ lu t h “Pháp luật về xử lý tài sản bảo đảm tiền vay tại các

tổ chức tín dụng - Thực trạng và hướng hoàn thiện” của Tr n Th Thụy Anh th c

hi 2006 i Đ i h c Lu t Thành phố Hồ Chí Minh C ở h ý tài

này nghiên c u là Ngh nh số 178/1999/NĐ-CP, Ngh nh số 165/1999/NĐ-CP,

Th g số 02/2002/TTLT/NHNN-BTP, Quyế nh số 149/2001/QĐ-TTg, Chỉ th

số 01/2002/CT-NHNN. Hi , ản pháp lu t này ã hết hi u l c pháp

lu t. Tuy nhiên, nhữ g ng mắc trong th c tiễn xử lý tài sản bả ảm t i các Tổ

3

ch c tín dụ g i c ến v n còn mang tính thời s Điển hình là thủ

tụ u giá tài sản mà chỉ có m g ời h gi ó c xem là h p l hay

không, nh n chính tài sản bả ảm là quy n sử dụ g ể c n trừ n là không h p

pháp, bán tài sả u giá qua thi hành án m t nhi u thời gian, chi phí, Công ty quản

lý n và khai thác tài sản từ u giá tài sản bả ảm còn gặp nhi hó h từ

q h c…

Lu h c sỹ lu t học “Cơ sở pháp lý để xử lý tài sản bảo đảm nhằm thu

hồi nợ cho các ngân hàng thương mại” củ Vũ Th Kim Oanh, bảo v 2009 i

T ờ g Đ i h c Lu t Thành phố Hồ Chí Minh. Theo tác giả, thành công củ tài

này là phân tích sâu v quy n xử lý tài sản bả ả i gó ở lý lu n.

Quy n xử lý tài sản bả ả e i gó kinh tế, c kinh

h, h ý Đ tài còn i phân tích v ở phát sinh quy n xử lý tài sản

bả ảm là hiến pháp, pháp lu t; s thỏa thu n của các bên; bản án củ Tò ã ó

hi u l c thi hành. Tuy nhiên, ph n còn l i củ tài chỉ nghiên c u v các nguyên

tắ , h g h ử lý tài sản bả ả i gó chung nh t, chủ yếu là phân

h he q nh của Ngh nh số 163/2006/NĐ-CP T g tài này, tác giả ã

không phân tích v cách th c xử lý m t lo i tài sản bả ảm cụ thể.

Thứ hai, iể h h h h ng này là tài lu h c sỹ lu t h c “Pháp

luật về xử lý tài sản bảo đảm tiền vay là quyền sử dụng đất tại các tổ chức tín dụng”

của tác giả Đỗ V Nghĩ th c hi 2013. Các bài viết v lo i tài sản là quy n

òi h tài lu h c sỹ 2010 “Pháp luật về hoạt động mua bán nợ

của các ngân hàng thương mại ở Việt Nam và thực tiễn áp dụng” ủa Nguyễn Th

Bích Mai. N i g tài xoay quanh những v lý lu n v mua bán n . Tài sản

c mua bán ở h ản n hay còn g i là quy n tài sản. Khi th c hi n

ho ng mua bán n , quy n tài sản là m t lo i tài sả h ổi chủ sở hữu khi

giao d ch mua bán có hi u l c pháp lu t.

Bên cạnh đó, vi c nghiên c u v quy òi , m t lo i tài sản vô hình, còn có

m t số công trình nghiên c u khác, ví dụ h :

Bài viết “Đi tìm triết lý thế chấp quyền tài sản trong pháp luật Việt Nam”của

tác giả Nguyễ T ờ g Gi g, Bùi Đ Gi g g T p chí Ngân hàng, số 7

2012 Theo tác giả, bài viế h h ặ iểm của từng lo i quy n tài sản

cụ thể và chỉ ra s thiếu hụt của pháp lu t v h quả pháp lý của từng lo i hình thế

ch p quy n tài sản. Kết lu n của tác giả bài viết này là: sẽ r hó t lo i

hình thế ch p quy n tài sản chung cho t t cả các quy n tài sản. Thiế ghĩ, i vi c

4

sử ổi B lu t Dân s , nhà làm lu t nên xây d ng những nguyên tắ ản cho

bi n pháp thế ch p quy n tài sản và có nhữ g q nh riêng cho từng lo i quy n tài

sản hoặc ít ra có nhữ g h h ng c n thiết cho vi c áp dụ g q nh liên

q C ản pháp lu h g h ũ g c sử ổi he h ng ghi

nh n vi c thế ch p quy n tài sản của B lu t Dân s q nh chi tiết vi c xác

l p và h quả pháp lý của từng lo i hình thế ch p quy n tài sả ản này

i u chỉnh. Trong bài viết này, tác giả ó c ến vi c thế ch p quy òi và

chỉ ra rằng: pháp lu h q nh rõ h quả pháp lý của vi c cung c p thông tin

v vi c thế ch p quy òi từ bên nh n thế ch h ó ghĩ ụ trả n ,

pháp lu h ử lý thỏ g ối quan h giữa vi ến h n củ ghĩ ụ c

bả ảm và vi ến h n của quy òi .

Bài viết “Một số hạn chế của chế định thế chấp quyền đòi nợ theo quy định

hiện hành” của tác giả Bùi Đ Gi g, g T p chí Ngân hàng, số 21

2011. Trong bài viết này, tác giả ã h h ừ khái ni m quy òi , quy

nh v thế ch p quy òi , hình th c h p ồng thế ch p quy òi , hi u l c

h ồng thế ch p quy òi ối v i h ối kháng v i g ời th ba,

h ối kháng v i ó ghĩ ụ trả n ; ph m vi và tính ch t của quy òi

c thế ch ghĩ ụ c bả ảm; thời h n h ồng; mô tả khoản n ; h

quả pháp lý của vi c thế ch p quy òi ; nguyên tắc chung v xử lý tài sản bảo

ảm là quy òi ; quy òi c thế ch ến h ghĩ ụ c bảo

ảm; xử lý lãi phát sinh từ quy òi c thế ch p; quy òi ến h n sau

ghĩ ụ c bả ảm. Từ nhữ g h h ó, giả i ến kết lu n rằng thế

ch p quy òi chỉ dừng l i ở những nguyên tắc chung, h giải quyết tri ể

các khía c nh khác nhau của chế nh này. Nhìn r ng ra có thể dễ th y rằng v n còn

nhi u khoảng trống trong pháp lu t v thế ch p quy n tài sản mặc dù trong nhi u

ờng h p quy n tài sản chiếm m t tỷ tr g g ể trong tổng số tài sản của

doanh nghi p. Nế ó hế giao d ch bả ảm hi u quả ó ối ng là quy n

tài sản sẽ giúp doanh nghi p tham gia vào nhi u quan h kinh tế h ữa góp ph n

h ẩ g ởng doanh nghi p. Tóm l i, bài viết này m i chỉ ra các thiếu hụt v

pháp lu t th h ối v i chế nh thế ch p tài sản bả ảm là quy òi , mà

h xu ể hoàn thi n chế nh này.

Bài viế “Tính đối kháng của các phương tiện phòng vệ của bên có nghĩa vụ

trả nợ trong giao dịch thế chấp quyền đòi nợ” ủa tác giả Vũ Th Hồng Yến, Bùi

Đ Gi g g T p chí Ngân hang số 15 2013 Th g q i iết này,

5

tác giả ã hỉ h g i n phòng v ó ghĩ ụ trả n có thể

ể từ chối thanh toán hoặc chỉ thanh toán m t ph n khoản n cho bên nh n thế ch p

quy òi Ph g i n phòng v có thể gắn li n v i quy òi h ó

ghĩ ụ trả n vi n d ế ể tuyên bố hủy bỏ, h g h m d t

th c hi n h ồng, yêu c u tuyên bố h ồng vô hi ối v i h ồng giữa bên

ó ghĩ ụ trả n và bên thế ch p quy òi . Hoặ h g i n phòng v ó

không gắn li n v i quy òi h ó ghĩ ụ trả n và bên thế ch p quy n

òi thỏa thu n bù trừ ghĩ ụ, thay thế ghĩ ụ, ch m d t th c hi ghĩ ụ.

Khi ó, i ản bả ảm là quy òi sẽ không còn tồn t i.

Bài viế “So sánh nợ xấu, phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro tín dụng

của Việt Nam và thông lệ quốc tế” ủa tác giả Đi h Th Th h V g T p

chí Ngân hàng, số 19 2012 Th g q i iết này, chúng ta th c mối

quan h giữ “ giá tài sản bả ả ” “ghi h ồng bả ả ” ẽ

c ể tính số ti n d phòng cụ thể cho ph n l n các lo i tài sản bả ảm (v ản

trừ vàng và các lo i ch ng khoán). Mà chi phí d phòng sẽ c trừ khi tính thuế

thu nh p doanh nghi p d n t i giảm số thuế mà ngân hàng phải n , ồng thời ảnh

h ởng tiêu c ến l i nhu n của ngân hàng và cổ t c của cổ g T g hi ó,

vi nh giá tài sản bả ảm là quy òi h c pháp lu q nh nên các

ngân hàng l i dụng kẽ hở này mà có thể g h ặc giảm trích l p d phòng nhằm

t mụ h g i h anh của mình.

Ngoài ra, còn có các tài khác nghiên c u v thế ch p tài sản bả ảm.

Trong n i dung các tài này, vi c xử lý tài sản bả ả c h g

ph n không chính yếu. Có thể ví dụ h khóa lu n tốt nghi p v i “Pháp luật

về thế chấp tài sản trong hoạt động tín dụng ngân hàng” của h c viên Lê Hoàng

Ph g Thủy, tốt nghi 2008 i T ờ g Đ i h c Lu t Tp Hồ Chí Minh. N i

g tài nghiên c u chung chung v thế ch h g i ghi u

m t lo i tài sản thế ch p cụ thể. Cụ thể, tài nói v tài sản thế ch p của doanh

nghi h c, tài sản thế ch p là nhà ở, tài sản thế ch p là tài sản hình thành

g g i, nh giá tài sản; công ch g, g ý gi ch bả ảm; hi u l c

của h ồng thế ch p tài sản; xử lý tài sản thế ch p là quy n sử dụ g t, tài sản

gắn li n v i t; xử lý tài sản thế ch p của doanh nghi h c; xử lý tài sản thế

ch ối v i tài sả h Nh , i c p từ v thế ch ến xử lý tài

sản bả ả h g h g i t lo i tài sản thế ch h g h c xử lý

m t lo i tài sản thế ch ặc thù.

6

Vì v , tài mà tác giả ch n hoàn toàn có tính m i. Tác giả hy v ng rằng,

vi c nghiên c h h g tài này sẽ là tài li u tham khảo phục vụ cho vi c

nghiên c u v xử lý tài sản bả ảm là quy òi .

Để có cái nhìn tổng quát và hoàn thành lu , giả ã h hảo các

bài viết của các nhà nghiên c u khác v h ồng, v quy n tài sả D i ,

giả nêu m t vài tác phẩm và bài viết trong số ó

Li q ến h p ồng, tác giả có tham khảo tác phẩ “Bình luận các hợp

đồng thông dụng trong luật dân sự Việt Nam” ủa nhà nghiên c u Nguyễn Ng c

Đi , c Nhà xu t bản Trẻ h h 2001 T g hẩm này, nhà nghiên

c u Nguyễn Ng Đi ã hỉ iểm h p lý, b t h p lý g q nh của

pháp lu t Vi t Nam v h ồng và nhà nghiên c u có s so sánh v i q nh

của pháp lu t dân s c Pháp. Tác phẩ “Tìm hiểu pháp luật Hoa Kỳ trong điều

kiện Việt Nam hội nhập kinh tế khu vực và thế giới” ủa nhà nghiên c u Ph m Duy

Nghĩ c Nhà xu t bản Chính tr quốc gia Hà N i h h 2001 T g

phẩm này, nhà nghiên c u Ph D Nghĩ ã gi giả hiể õ h khác bi t

trong chế nh h ồng của Hoa K so v i pháp lu t Vi t Nam và từ ó h n ra

c cá iểm h ý, h h p lý của pháp lu t dân s Vi t Nam.

Li q ến quy n tài sản, tác giả ã h hảo bài viế “Lợi ích của việc

xây dựng chế định vật quyền đối với việc hoàn thiện hệ thống pháp luật tài sản” ủa

nhà nghiên c u Nguyễn Ng Đi c g T p chí nghiên c u l p pháp số

06 2006; i iế “Tổng quan về luật tài sản” ủa nhà nghiên c u Ngô Huy

C g g T p chí Khoa h c số 03 2003. Trong hai bài viết này, hai tác

giả ã c ến chế nh v t quy n, phân lo i v t quy n trong s so sánh v i pháp

lu t củ c thu c h thống pháp lu t civil law. Bài viế “Hoàn thiện quy định

về giao dịch bảo đảm bằng tài khoản ngân hàng” ủa nhà nghiên c Bùi Đ c

Giang, Lê Quố Kh h g T p chí Ngân hàng số 13 2014. Thông qua

bài viết này, hai nhà nghiên c ã hỉ ra rằng: t thân tài khoản không phải là m t

lo i tài sản, mà tài sản bả ảm ở q c hoàn l i số ti n có trên tài

khoản của chủ tài khoả ối v i g h g i ở tài khoản.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

L ế q h hi h h ủ h Vi N ử ý

i ả ả ả ể h hồi h g h g h g i hi hả

g h h h ả i T hi , h g ế i

pháp thu hồi h h h ể h h h ố gó , … T ở