Pháp luật về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HỒ CHÍ MINH

TP.HỒ CHÍ MINH - 2013

NGUYỄN THỊ HOA TÂM CHUYÊN NGÀNH :LUẬT KINH TẾ KHÓA: 2009

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HỒ CHÍ MINH

CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ

MÃ SỐ: 62.38.01.07

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐÀO THỊ HẰNG

TS. ĐỖ NGÂN BÌNH

TP.HỒ CHÍ MINH - 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và tôi xin chịu trách nhiệm về tất cả những số

liệu và kết quả nghiên cứu đó. Luận án này chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 9 tháng 9 năm 2013

NGUYỄN THỊ HOA TÂM

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

 Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội: Bộ LĐ-TB&XH

 Bộ luật Lao động năm 1994 sửa đổi, bổ sung năm 2002,2006,2007: BLLĐ

 Bộ luật Lao động năm 2012: BLLĐ 2012

 Bộ luật Lao động Liên bang Nga: BLLĐ Nga

 Bộ luật Lao động của Cộng hòa Pháp: BLLĐ Pháp

 Doanh nghiệp: DN

 Hợp đồng lao động: HĐLĐ

 Luật bảo vệ chống bị đơn phương chấm dứt HĐLĐ của Cộng hòa Liên bang

Đức: Luật bảo vệ chống bị đơn phương chấm dứt HĐLĐ Đức

 Luật Quy chế xí nghiệp của Cộng hòa Liên bang Đức (BetrVG): Luật Quy

chế xí nghiệp Đức (BetrVG)

 Người lao động: NLĐ

 Người sử dụng lao động: NSDLĐ

 Quan hệ lao động: QHLĐ

 Thành phố Hồ Chí Minh: TP. HCM

 Tổ chức Lao động Quốc tế: ILO

 Tòa án nhân dân tối cao: TANDTC

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................2

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án..................................................3

PHẦN TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..............................................4

1. Tình hình nghiên cứu.....................................................................................4

1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước .................................................... 4

1.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước.................................................. 10

1.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................... 11

2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu.............................................12

2.1. Cơ sở lý thuyết ............................................................................... 13

2.2. Phương pháp nghiên cứu............................................................... 14

3. Kết cấu của luận án......................................................................................15

PHẦN NỘI DUNG................................................................................................17

Chương 1 ...............................................................................................................17

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG

LAO ĐỘNG VÀ PHÁP LUẬT ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO

ĐỘNG................................................................................................................................17

1.1. Những vấn đề lý luận về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ...17

1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của hợp đồng lao động ......................... 17

1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động

.......................................................................................................................... 21

1.1.3. Ý nghĩa của việc đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động đối với các

bên trong quan hệ lao động ............................................................................. 27

1.2. Điều chỉnh bằng pháp luật về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao

động ..............................................................................................................................30

1.2.1. Sự cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật về đơn phương chấm dứt

hợp đồng lao động ........................................................................................... 30

1.2.2. Nội dung điều chỉnh bằng pháp luật về đơn phương chấm dứt hợp

đồng lao động .................................................................................................. 34

1.3. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật Việt Nam về

đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động................................................................50

1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1954 ....................................... 51

1.3.2. Giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1985 ....................................... 52

1.3.3. Giai đoạn từ năm 1985 đến năm 1994 ....................................... 53

1.3.4. Giai đoạn từ năm 1994 đến năm 2002 ....................................... 55

1.3.5. Giai đoạn từ năm 2002 đến năm 2012 ...................................... 55

Chương 2 ...............................................................................................................58

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ ĐƠN PHƯƠNG

CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG ..........................................................................58

2.1. Quy định về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người lao

động và thực tiễn thực hiện ........................................................................................58

2.1.1. Người lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động đúng pháp

luật ................................................................................................................... 58

2.1.2. Người lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp

luật ................................................................................................................... 65

2.2. Quy định về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người sử

dụng lao động và thực tiễn thực hiện ........................................................................69

2.2.1. Người sử dụng lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động

đúng pháp luật ................................................................................................. 69

2.2.2. Người sử dụng lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái

pháp luật .......................................................................................................... 82

2.3. Quy định giải quyết quyền lợi và nghĩa vụ của các bên về đơn phương

chấm dứt hợp đồng lao động và thực tiễn thực hiện ...............................................88

2.3.1. Giải quyết quyền lợi và nghĩa vụ của các bên về đơn phương chấm dứt

hợp đồng lao động đúng pháp luật.................................................................. 88

2.3.2. Giải quyết quyền lợi và nghĩa vụ của các bên về đơn phương chấm dứt

hợp đồng lao động trái pháp luật .................................................................... 94

2.4. Quy định giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao

động và thực tiễn thực hiện ......................................................................................107

2.4.1. Giải quyết các tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động

theo thủ tục khiếu nại trong lao động ............................................................ 108

2.4.2. Giải quyết các tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động

theo thủ tục tố tụng lao động ......................................................................... 110

Chương 3 .............................................................................................................114

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG

LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM ............................................................................................114

3.1. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam về đơn phương chấm

dứt hợp đồng lao động ..............................................................................................114

3.2. Một số giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện các quy định về đơn

phương chấm dứt hợp đồng lao động trong Bộ luật Lao động 2012....................118

3.2.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật về đơn phương chấm dứt hợp

đồng lao động ................................................................................................ 118

3.2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật lao

động về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ....................................... 137

KẾT LUẬN ..........................................................................................................144

NHỮNG CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Khi xã hội có nhu cầu sử dụng sức lao động thì sẽ tạo nên QHLĐ. Ở đó, các bên

thực hiện một giao dịch đặc biệt không như những quan hệ dân sự “mua đứt bán đoạn”

khác, mà diễn ra trong quá trình sức lao động của NLĐ được đưa vào sử dụng. QHLĐ

giữa NLĐ làm công với NSDLĐ được hình thành trên cơ sở HĐLĐ và vì vậy quan hệ

này sẽ chấm dứt khi HĐLĐ chấm dứt.

Thực tiễn đã chứng minh HĐLĐ tạo thuận lợi cho các bên trong QHLĐ khi giao kết,

thực hiện công việc th o th a thuận. Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ

thể khi một bên không còn muốn tiếp tục thực hiện HĐLĐ do ý chí của họ đòi h i pháp

luật phải có những uy định chặt chẽ, cụ thể về việc này, bởi hệ uả của nó đối với các

bên và xã hội là không nh . Hành vi đơn phương chấm dứt HĐLĐ sẽ giải phóng các chủ

thể kh i những uyền và ngh a vụ đã từng ràng buộc họ trước đó. à hành vi này được

coi là biện pháp hữu hiệu bảo vệ các bên của QHLĐ khi có sự vi phạm cam kết trong hợp

đồng, vi phạm pháp luật lao động từ phía bên kia hay các trường hợp pháp luật uy định.

Bảo vệ NLĐ chống lại tình trạng bị chấm dứt HĐLĐ một cách t y tiện và đảm bảo lợi

ích hợp pháp của NSDLĐ trong các chuẩn mực, hành lang pháp lý do nhà nước ban hành

là mối uan tâm hàng đầu của pháp luật lao động các nước trên thế giới, trong đó có iệt

Nam. Đảm bảo quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ còn là yếu tố quan trọng góp phần

cân bằng mức độ linh hoạt, năng động của thị trường lao động.

Đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các chủ thể trong QHLĐ là uyền được pháp luật

nước ta ghi nhận từ Sắc lệnh 29/SL năm 1947 và được đưa vào BLLĐ 1994, Luật sửa đổi,

bổ sung một số điều của BLLĐ năm 2002, 2006, 2007 và các văn bản liên quan. Trong

quá trình thực hiện, các văn bản này đã bộc lộ những bất cập, thiếu hiệu quả thực tế.

BLLĐ vừa được Quốc hội thông ua ngày 18/6/2012 đã có những sửa đổi, bổ sung đối

với nội dung này. Tuy nhiên, sau khi được ban hành, BLLĐ mới vẫn bộc lộ không ít các

vấn đề cần nghiên cứu, tiếp tục sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện uy định về đơn

phương chấm dứt HĐLĐ trong BLLĐ 2012 và đưa vào các văn bản hướng dẫn thi hành

trong thời gian tới.

So với pháp luật đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các quốc gia trên thế giới (Đức,

Nga, Trung Quốc…), các Công ước quốc tế có liên quan của ILO (Công ước số 158,

135…), uy định của hệ thống pháp luật Việt Nam về đơn phương chấm dứt HĐLĐ vẫn

còn nhiều điểm chưa tương đồng. Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng

vào các thể chế kinh tế quốc tế, đòi h i cần phải có sự cải cách nhanh chóng, phù hợp,

hiệu quả của pháp luật, đặc biệt là pháp luật về HĐLĐ và đơn phương chấm dứt HĐLĐ

th o hướng tiếp thu có chọn lọc những điểm tiến bộ trong pháp luật lao động của các

nước và của ILO.

Từ những lý do trên, nghiên cứu sinh quyết định chọn đề tài “Pháp luật về đơn

phương chấm dứt hợp đồng lao động - những vấn đề lý luận và thực tiễn” để làm luận án

2

tiến s với mục đích làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về đơn phương chấm dứt

HĐLĐ ở Việt Nam hiện nay.

(Những nội dung tô đậm, in nghiêng trong luận án do tác giả muốn nhấn mạnh)

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của luận án là làm sáng t một số vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp

luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ. Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp hoàn thiện

pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn khách

uan trong điều kiện kinh tế thị trường và xu hướng hội nhập của nước ta hiện nay. Qua

đó, nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật lao động Việt Nam về đơn phương chấm

dứt HĐLĐ.

Với mục đích nêu trên, luận án đặt ra những nhiệm vụ chủ yếu sau đây:

1. Nghiên cứu một số vấn đề lý luận như khái niệm, đặc điểm của đơn phương

chấm dứt HĐLĐ, ý ngh a và hệ quả pháp lý của việc đơn phương chấm dứt HĐLĐ đối

với các bên trong QHLĐ;

2. Nghiên cứu sự cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật và nội dung điều chỉnh

bằng pháp luật đối với việc đơn phương chấm dứt HĐLĐ để làm cơ sở đánh giá tính hợp

lý của pháp luật hiện hành về đơn phương chấm dứt HĐLĐ;

3. Nghiên cứu thực trạng pháp luật nước ta về đơn phương chấm dứt HĐLĐ và

thực tiễn thực hiện các uy định này nhằm tìm ra những điểm bất cập, chưa hợp lý của

các uy định hiện hành về đơn phương chấm dứt HĐLĐ, tạo tiền đề cho việc đưa ra kiến

nghị hoàn thiện pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ;

4. Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về đơn phương chấm dứt

HĐLĐ ở Việt Nam.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án

Là các văn bản pháp luật về HĐLĐ nói chung, chấm dứt HĐLĐ và đơn phương

chấm dứt HĐLĐ nói riêng;

Thực trạng pháp luật Việt Nam về đơn phương chấm dứt HĐLĐ và một số văn

bản pháp luật mới được ban hành về nội dung này.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận án

Chấm dứt HĐLĐ là một trong những nội dung cơ bản của chế định HĐLĐ và có

mối quan hệ với rất nhiều các uy định trong BLLĐ nên là vấn đề khá rộng có thể nghiên

cứu, tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, trong phạm vi của luận án này, tác

giả chỉ tập trung nghiên cứu khía cạnh pháp lý của vấn đề đơn phương chấm dứt HĐLĐ -

là một trong những trường hợp chấm dứt HĐLĐ, nhằm tìm hiểu một cách có hệ thống

những vấn đề lý luận cơ bản của pháp luật đơn phương chấm dứt HĐLĐ. Luận án đánh

giá thực trạng pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ ở Việt Nam, từ đó nêu những

kiến nghị hoàn thiện pháp luật đối với đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong điều kiện của

nước ta hiện nay.

Vấn đề đơn phương chấm dứt HĐLĐ chủ yếu gắn với điều kiện kinh tế thị trường

3

và là hiện tượng khách uan phát sinh trong uá trình lao động, do đó luận án tập trung

nghiên cứu vấn đề điều chỉnh pháp luật đối với việc đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong

bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam. Việc viện dẫn pháp luật một số quốc gia có tính chất

tham khảo.

Đơn phương chấm dứt HĐLĐ là một vấn đề khá phức tạp, có thể liên uan đến

nhiều ngành luật như: Luật Tố tụng Dân sự, Luật Hành chính, Luật Hình sự... Trong

phạm vi nghiên cứu của luận án, tác giả chưa có điều kiện nghiên cứu việc điều chỉnh

pháp luật đối với đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các ngành luật khác mà chỉ tập trung

nghiên cứu pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ với tư cách là một bộ phận của chế

định HĐLĐ trong pháp luật lao động.

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

Về phương diện lý luận, luận án góp phần củng cố và hoàn thiện cơ sở lý luận về

đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong pháp luật Việt Nam để các nhà lập pháp, các cơ uan

có thẩm quyền, các cán bộ nghiên cứu, NSDLĐ và NLĐ tham khảo, vận dụng trong quá

trình thực hiện, giải quyết tranh chấp hay xây dựng và hoàn thiện pháp luật về đơn

phương chấm dứt HĐLĐ.

Về phương diện thực tiễn, luận án góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả thực hiện

hành vi đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các bên trong QHLĐ, cũng như hiệu quả quản

lý của cơ uan uản lý nhà nước về lao động. Đồng thời, kết quả nghiên cứu mà luận án

đưa ra có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu và giảng

dạy chuyên ngành luật lao động trong các trường đào tạo về luật hay sử dụng trong công

tác thực tiễn của ngành Tòa án, ngành LĐ-TB&XH để giải quyết các vụ việc cụ thể liên

quan tới đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Việt Nam.

5. Tính mới của luận án

Một là, luận án là công trình đầu tiên ở Việt Nam hiện nay nghiên cứu có hệ thống

và toàn diện cơ sở lý luận về đơn phương chấm dứt HĐLĐ và pháp luật đơn phương

chấm dứt HĐLĐ.

Hai là, luật án đã làm rõ sự cần thiết phải điều chỉnh về đơn phương chấm dứt

HĐLĐ trên các phương diện kinh tế, xã hội và đặc biệt là điều chỉnh bằng pháp luật để

thực hiện quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các bên trong QHLĐ. Luận án đã pháp

điển hóa pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ ở Việt Nam thông qua lịch sử hình

thành và phát triển của pháp luật về vấn đề này.

Ba là, luận án đã phân tích, bình luận, đánh giá một cách toàn diện và khách quan

về thực trạng pháp luật đơn phương chấm dứt HĐLĐ ở Việt Nam. Qua đó tìm ra những

điểm hợp lý và chưa hợp lý, xác định tính khả thi của các quy phạm pháp luật về đơn

phương chấm dứt HĐLĐ hiện hành.

Bốn là, phân tích, đối chiếu nội dung tương ứng trong pháp luật của các nước và

của Công ước quốc tế về đơn phương chấm dứt HĐLĐ nhằm đưa ra kiến nghị để sửa đổi,

bổ sung, ban hành uy định mới về nội dung, hình thức các uy định của pháp luật về

đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong BLLĐ 2012 và văn bản hướng dẫn thi hành trong

4

thời gian tới.

Luận án là đề tài nghiên cứu có hệ thống các vấn đề pháp lý liên uan đến đơn

phương chấm dứt HĐLĐ. Những kiến nghị cụ thể của tác giả sẽ là cơ sở khoa học cho

việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ, góp phần

tăng cường hiệu quả điều chỉnh của pháp luật lao động trong điều kiện kinh tế thị trường

ở Việt Nam. Luận án góp phần hoàn thiện pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ

cũng là góp phần vào việc bảo đảm cho các QHLĐ ở nước ta ngày càng ổn định, hài hòa

và tăng tính an toàn pháp lý. Từ đó, sẽ giảm thiểu được rủi ro cho các bên khi đơn

phương chấm dứt HĐLĐ và bảo đảm quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các chủ

thể được pháp luật bảo vệ th o uy định.

PHẦN TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

Việc đơn phương chấm dứt HĐLĐ luôn mang đến những ảnh hưởng nhất định về

quyền lợi và ngh a vụ đối với các bên trong QHLĐ. Chính vì vậy, nội dung này được các

nhà lập pháp, các nhà quản lý lao động, các nhà nghiên cứu và kể cả các bên trong

QHLĐ trong và ngoài nước đánh giá là vấn đề quan trọng và cơ bản, luôn uan tâm để

tìm ra phương hướng hoàn thiện.

1. Tình hình nghiên cứu

1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước

Chấm dứt HĐLĐ nói chung và đơn phương chấm dứt HĐLĐ là vấn đề được đề cập

trong khá nhiều khóa luận, luận văn, luận án, tài liệu, bài viết nghiên cứu ở những góc độ

khác nhau về vấn đề liên quan. Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam vẫn chưa có nhiều đề tài,

công trình nghiên cứu khoa học pháp lý chuyên sâu về nội dung này.

Các tài liệu là giáo trình, bài giảng Luật Lao động của các trường đại học có viết về

vấn đề đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong nội dung “chấm dứt HĐLĐ” của phần HĐLĐ.

Đó là các giáo trình như: “Giáo trình Luật Lao động” của Trường Đại học Luật TP.HCM,

Nxb. Đại học Quốc gia TP.HCM xuất bản năm 2011 do PGS.TS Trần Hoàng Hải chủ

biên; “Giáo trình Luật Lao động” của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb. Công an nhân

dân phát hành 2008 do tác giả Chu Thanh Hưởng chủ biên; “Giáo trình Luật Lao động

Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội ấn hành, Nxb. Công an nhân dân 2009 do

tác giả Lưu Bình Nhưỡng chủ biên; “Giáo trình Luật Lao động” của Trường Đại học Lao

động - Xã hội do Nxb. Lao động - Xã hội (2009); “Giáo trình Luật Lao động Việt Nam”

của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (1999), do tác giả Phạm Công Trứ

chủ biên, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội. Những tài liệu này đã cung cấp các khái niệm

về HĐLĐ, một số đặc điểm cơ bản của HĐLĐ và các uy định hiện hành về việc chấm

dứt HĐLĐ trong chế định HĐLĐ. Bởi vì, đơn phương chấm dứt HĐLĐ chỉ là một hành

vi pháp lý của một bên trong quan hệ HĐLĐ nhằm kết thúc QHLĐ nên các tài liệu trên

không đi sâu phân tích cụ thể về lý luận, lịch sử hình thành hay điều chỉnh bằng pháp luật

về vấn đề này trong thực tiễn…

5

Hàng năm, tại các trường đào tạo ngành luật có nhiều các khóa luận cử nhân viết về

đề tài liên quan, có thể kể đến đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường “Quyền đơn

phương chấm dứt HĐLĐ của NLĐ: Thực trạng áp dụng tại một số DN và hướng hoàn

thiện” của Nguyễn Thanh Hiệp (2007) Đại học Luật TP. HCM; Khóa luận cử nhân luật

về “Quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ của NSDLĐ - Những vấn đề trong thực tiễn áp

dụng và hướng hoàn thiện”, tác giả Võ Ngọc Phương Chi (2009) Đại học Luật TP.

HCM… Các khóa luận này trình bày về khái niệm HĐLĐ, chấm dứt HĐLĐ, ý ngh a của

việc chấm dứt HĐLĐ. Các tác giả phân tích uy định pháp luật còn hiệu lực trong thời

điểm đó về quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ của NLĐ, NSDLĐ. Bên cạnh đó, đưa ra

ví dụ minh họa cho thực trạng áp dụng và định hướng hoàn thiện về nội dung này. Như

vậy, đến thời điểm hiện nay cần phải nghiên cứu bổ sung thêm nhiều vấn đề, cả về lý

luận và thực tiễn.

Luận văn của thạc sỹ Trần Thị Lượng “Pháp luật về chấm dứt HĐLĐ qua thực tiễn

ở các DN trên địa bàn TP.HCM” năm (2006). Tác giả phân tích về các căn cứ, thủ tục

khi chấm dứt HĐLĐ và dành phần đáng kể khảo sát thực trạng chấm dứt HĐLĐ diễn ra

trên địa bàn TP.HCM, tìm những nguyên nhân và nội dung bất cập để đưa ra định hướng

hoàn thiện. Luận văn dừng lại ở việc nêu các uy định hiện hành về các trường hợp chấm

dứt HĐLĐ và một số ví dụ minh họa, chúng tôi sẽ tiếp thu và có sự phân tích, so sánh với

pháp luật các nước về vấn đề này để tìm ra sự tương đồng, khác biệt về cùng một nội

dung điều chỉnh giữa pháp luật các quốc gia khác.

Đề tài “Pháp luật về chấm dứt HĐLĐ” của ương Thị Thái, Hà Nội (2008). Luận

văn nghiên cứu mối quan hệ cơ bản của cơ chế thị trường và pháp luật lao động, các đặc

trưng của QHLĐ. Những nội dung được phân tích dựa trên cơ sở các báo cáo tổng kết

thực tiễn của ngành tòa án. Tác giả có điều kiện tiếp cận với nhiều bản án lao động của

TANDTC và các tài liệu pháp lý liên quan nên các dẫn chứng phong phú và khá thuyết

phục. Một số nội dung là các số liệu thống kê trong báo cáo tổng kết (2.3.2, tr.37), các

nhận định của tác giả tiếp tục được phân tích, đánh giá thêm (tr.38: “Pháp luật chấm dứt

HĐLĐ được đánh giá là có nhiều nội dung tiến bộ, mang tính xã hội cao nhưng còn kém

khả thi. Thực trạng áp dụng, thực hiện cho thấy nhiều uy định về chấm dứt HĐLĐ chưa

phù hợp với nền kinh tế thị trường đang trong uá trình chuyển đổi các DN chủ yếu là

vừa và nh nên chưa đạt được hiệu quả như mong muốn’’).

Luận văn về “Chấm dứt HĐLĐ và hậu quả pháp lý” của tác giả Lê Thị Ngọc, Khoa

Luật, ĐH Quốc Gia Hà Nội, 2007 đã nêu khái niệm, dấu hiệu và phân loại chấm dứt

HĐLĐ trái pháp luật cũng như trình bày các đặc điểm đặc thù của QHLĐ làm công và sự

ảnh hưởng của nó trong việc chấm dứt HĐLĐ đúng, trái pháp luật. Phần thực trạng chấm

dứt HĐLĐ trái pháp luật, tác giả đưa ra số liệu tình hình vi phạm pháp luật khi chấm dứt

HĐLĐ của các bên nhất là vi phạm về các khoản phải thanh toán cho chủ thể kia... Qua

nội dung luận văn, nghiên cứu sinh tiếp tục bổ sung thêm các phân tích thấu đáo về hậu

quả pháp lý cũng như các hậu quả về mặt kinh tế, xã hội đối với NLĐ, NSDLĐ khi chấm

dứt HĐLĐ trái pháp luật. Thực trạng về giải quyết tranh chấp đối với chấm dứt HĐLĐ

6

trái pháp luật được trình bày một cách logích, từ việc áp dụng pháp luật trong thực tiễn

đến các bất cập, vướng mắc nảy sinh để làm chất liệu cần thiết cho kiến nghị, hoàn thiện

các uy định về chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật.

Đề tài luận văn thạc s “Giải quyết tranh chấp lao động theo pháp luật Singapore và

Malaysia – Bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào điều kiện thực tiễn ở Việt

Nam” của Trần Ngọc Thích (2010), đã cung cấp khá nhiều thông tin về cơ chế giải quyết

tranh chấp lao động theo quy định của pháp luật Singapore và Malaysia, bao gồm: nhận

dạng tranh chấp lao động, các loại tranh chấp, cơ uan có thẩm quyền giải quyết, trình tự

thủ tục giải quyết, kết quả giải quyết tranh chấp lao động cá nhân do đơn phương chấm

dứt HĐLĐ.

Luận văn thạc s của tác giả Phạm Thị Thúy Nga: “Một số vấn đề lý luận và thực

tiễn về HĐLĐ (2001) và sau này là luận án tiến s “HĐLĐ vô hiệu theo pháp luật lao

động Việt Nam hiện nay” (2009) đề cập khá nhiều cách hiểu mở về cơ sở khoa học khi

xây dựng quan niệm về HĐLĐ vô hiệu; thực trạng quan niệm về HĐLĐ vô hiệu trong

pháp luật Việt Nam; nguyên tắc thiện chí trong xử lý HĐLĐ vô hiệu. Tiểu mục 2.2.2 có

một số nội dung rất đáng uan tâm khi tác giả cho rằng việc NLĐ cung cấp thông tin sai

sự thật mà thông tin đó chính là điều kiện quan trọng, quyết định NLĐ có được tuyển

dụng hay không thì x m như đó là căn cứ dẫn đến sự vô hiệu của HĐLĐ. iệc phân tích,

đánh giá các uy định của BLLĐ được tác giả so sánh, đối chiếu với các uy định của

BLDS hiện hành tạo nên sự gắn kết có hệ thống giữa các văn bản quy phạm pháp luật.

Đây là nguồn tài liệu uý để tham khảo đối với tác giả luận án này.

Luận án tiến s “HĐLĐ trong cơ chế thị trường ở Việt Nam” (2002) của tác giả

Nguyễn Hữu Chí là công trình nghiên cứu có hệ thống và khá toàn diện về HĐLĐ. Tác

giả phân tích cơ sở lý luận đối với việc xây dựng, ban hành, thực hiện pháp luật HĐLĐ

như: đặc trưng của sức lao động với tư cách là hàng hóa, đặc th của QHLĐ trong thị

trường lao động iệt Nam, từ đó đưa ra khái niệm HĐLĐ và các đặc trưng của nó... Luận

án đánh giá về thực trạng uy định và áp dụng pháp luật HĐLĐ về giao kết, thực hiện,

thay đổi, tạm hoãn, chấm dứt HĐLĐ. Tuy nhiên, do đề tài rộng nên nội dung về đơn

phương chấm dứt HĐLĐ không nhiều, chủ yếu thông ua một số bản án của tòa để xác

định tính hợp pháp của nó và giải uyết một số vấn đề khác liên uan như trợ cấp, bồi

thường do vi phạm pháp luật... Luận án đã đề xuất những định hướng và giải pháp nhằm

hoàn thiện pháp luật về HĐLĐ trên cơ sở tôn trọng uyền tự do HĐLĐ, đảm bảo uyền

và lợi ích các bên trong QHLĐ. ề thực tiễn, những nghiên cứu của luận án có ý ngh a

góp phần hoàn thiện pháp luật về HĐLĐ nhằm nâng cao hiệu uả điều chỉnh của HĐLĐ

đối với QHLĐ trong cơ chế thị trường iệt Nam. Thời gian luận án hoàn thành khá lâu

(2002) nên một số nội dung pháp luật thực định đã có sự thay đổi, phần những vấn đề lý

luận cơ bản về HĐLĐ trong cơ chế thị trường đến nay vẫn có giá trị cao. Nội dung trình

bày về vai trò uản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường (tr.48, 52) đã thực sự gợi

mở nhiều vấn đề nghiên cứu cho chúng tôi. Luận án là một trong những nguồn tài liệu rất

hữu ích đối với nghiên cứu sinh, đặc biệt là phần khái niệm HĐLĐ (tr.38).

7

Cuốn chuyên khảo “Pháp luật an sinh xã hội - Kinh nghiệm của một số nước với

Việt Nam” của tác giả Trần Hoàng Hải và Lê Thị Thúy Hương, Nxb. Chính trị Quốc gia,

Hà Nội (2011). Trong nội dung tài liệu, phần “các chế độ trợ cấp” có đề cập đến một

nguồn đóng góp uan trọng của NLĐ, NSDLĐ để hình thành nguồn chi trả khi NLĐ ốm

đau, thai sản, hưu trí hay mất thu nhập do bị chấm dứt HĐLĐ…(tr.51 - 57). Tác giả có sự

so sánh, đối chiếu nội dung tương tự trong pháp luật an sinh của Hoa Kỳ, Liên bang Đức,

Liên bang Nga. Từ những luận giải này, gợi mở cho chúng tôi định hướng nghiên cứu về

một trong những hậu uả của đơn phương chấm dứt HĐLĐ là gia tăng số đối tượng cần

được hưởng trợ cấp như: trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất việc làm (đơn

phương chấm dứt HĐLĐ th o Điều 37, 38, 44, 45... BLLĐ 2012), hưởng bảo hiểm xã hội

(chấm dứt HĐLĐ th o Điều 36 khoản 4, Điều 157 BLLĐ 2012...). Các nguồn uỹ này,

ngoài phần đóng góp của các bên trong QHLĐ th o tỷ lệ uy định thì nhà nước cũng phải

luôn đảm bảo đủ tiền để chi trả như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp... Như vậy,

nếu tỷ lệ đơn phương chấm dứt HĐLĐ tăng đột biến thì không chỉ ảnh hưởng uyền lợi

chính đáng của các bên (nhất là đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật) mà cả xã hội

c ng chịu tác động từ hành vi pháp lý này.

Các công trình nghiên cứu nói trên của các tác giả đã tiếp cận HĐLĐ và một số vấn

đề liên uan đến chấm dứt HĐLĐ, đơn phương chấm dứt HĐLĐ từ nhiều góc độ khác

nhau, là những tài liệu vô cùng quý giá cho nghiên cứu sinh trong quá trình nghiên cứu

đề tài của mình. Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu một cách có hệ thống về

lý luận và đánh giá toàn diện thực trạng của các uy định cũng như áp dụng pháp luật

HĐLĐ hiện hành ở nước ta, để trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị phù hợp nhằm tiếp

tục hoàn thiện pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ.

Bên cạnh các luận văn, luận án, sách, giáo trình, còn có một số bài viết mang tính

nghiên cứu, trao đổi, đưa lại nhiều góc nhìn khác nhau về vấn đề mà đề tài lựa chọn, thực

sự hữu ích cho công tác hoàn thiện pháp luật về chấm dứt HĐLĐ ở Việt Nam, như: Bài

“Quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ” của tác giả Đào Thị Hằng đăng ở Tạp chí Luật

học, số 4/2001. Trong bài viết, phân tích của tác giả về các trường hợp chấm dứt HĐLĐ,

quyền chấm dứt HĐLĐ rất sâu sắc và khái niệm “đơn phương chấm dứt HĐLĐ” đã được

nhiều nhà nghiên cứu pháp luật đồng tình, là nguồn tư liệu để tác giả luận án vận dụng,

phát triển thêm. Bài “Một số kiến nghị sửa đổi những quy định về kỷ luật lao động” của

tác giả Đỗ Ngân Bình, Tạp chí Lao động và Xã hội (10/2001); Bài “Quá trình duy trì và

chấm dứt HĐLĐ” của tác giả Lưu Bình Nhưỡng, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật

(11/2002 số 175); Bài “Đặc trưng của HĐLĐ” của tác giả Nguyễn Hữu Chí, Tạp chí

Nghiên cứu Lập pháp (10/2002) và bài “Chấm dứt HĐLĐ” đăng trên Tạp chí Nhà nước

và Pháp luật (9/2002); Bài “Về phương hướng hoàn thiện chế độ HĐLĐ ở Việt Nam” của

tác giả Lê Thị Hoài Thu, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật (4/2003 – Số 180); Bài “Một số

vấn đề về chế độ HĐLĐ theo quy định của BLLĐ và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều

của BLLĐ” của tác giả Nguyễn Hữu Chí, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật (4/2003); Bài

8

“HĐLĐ và các tranh chấp phát sinh từ HĐLĐ” của tác giả Nguyễn Việt Cường, Tạp chí

Nhà nước và Pháp luật (4/2003).

Bài “Bàn về chế độ trợ cấp thôi việc” của tác giả Nguyễn Thị Kim Phụng, Tạp chí

Luật học (2003) tr.37. Bài viết trình bày sự bất hợp lý khi loại trừ lao động về hưu không

được hưởng trợ cấp thôi việc; NLĐ vi phạm kỷ luật lao động khi tự ý nghỉ việc th o Điều

85 BLLĐ. Quan điểm này được chúng tôi ủng hộ và trong luận án có sự tiếp nhận, đi sâu

phân tích cụ thể hơn.

Bài “Những vấn đề cần sửa đổi về HĐLĐ trong BLLĐ” của tác giả Trần Thị Thúy

Lâm, Tạp chí Luật học (9/2009). Nội dung chính: (i) Nêu các uan điểm khác nhau về

chấm dứt HĐLĐ (Điều 36 BLLĐ) và tác giả bài viết đồng tình với trường hợp chấm dứt

HĐLĐ th o điều khoản mà hai bên đã th a thuận trong hợp đồng, miễn là không trái luật;

(ii) Tác giả cũng phân tích để đi đến nhận xét về tính không khả thi ngh a vụ đóng bảo

hiểm thất nghiệp, chi trả trợ cấp thôi việc và mất việc làm của NSDLĐ; (iii) Khẳng định

sa thải thực chất chính là đơn phương chấm dứt HĐLĐ đặc biệt, các nước đều gọi chung

là sa thải hoặc chấm dứt HĐLĐ; (iv) Kiến nghị không buộc DN phải đào tạo lại tất cả

những trường hợp bị thôi việc th o Điều 17 mà trả một khoản tiền để NLĐ tự học nghề.

Bài “Một số nội dung cơ bản của pháp luật lao động CHLB Đức” của tác giả Đào

Thị Hằng, Tạp chí Luật học, số 9/2011. Ở góc độ chung nhất, tác giả trình bày tổng thể

các uy định pháp luật điều chỉnh mối uan hệ giữa NLĐ, NSDLĐ và uan hệ của các tổ

chức liên kết trong lao động. Bài viết này ưu tiên chú trọng pháp luật lao động cá nhân

(hoặc pháp luật HĐLĐ) về: (i) Chuẩn bị tuyển dụng của NSDLĐ; (ii) Chuẩn bị của

QHLĐ; (iii) Thiết lập QHLĐ; (iv) Nội dung QHLĐ; (v) Chấm dứt QHLĐ. Cả NLĐ và

NSDLĐ đều có thể đơn phương chấm dứt HĐLĐ th o hai loại: có báo trước và không

báo trước, ngoài ra NSDLĐ còn có thể “chấm dứt HĐLĐ có sự thay đổi”. Tài liệu cung

cấp rất nhiều tư liệu uý về pháp luật HĐLĐ của CHLB Đức, nhất là về phần chấm dứt

QHLĐ. Chúng tôi sử dụng một số nội dung của tài liệu như những căn cứ để so sánh,

phân tích, đối chiếu với pháp luật về chấm dứt HĐLĐ của iệt Nam trong uá trình

nghiên cứu luận án.

Bài báo “Hoàn thiện quy định về trách nhiệm của NSDLĐ đơn phương chấm dứt

HĐLĐ trái luật” của tác giả Trần Hoàng Hải, Đỗ Hải Hà đăng trong tạp chí Nghiên cứu

lập pháp, số 8 (193) 2011. Tài liệu phân tích những bất cập trong uy định hiện hành về

trách nhiệm của NSDLÐ đơn phương chấm dứt HÐLÐ trái pháp luật th o Điều 41 BLLĐ

1994 đã được sửa đổi, bổ sung 2002, 2006 và 2007: (i) NSDLÐ đơn phương chấm dứt

HÐLÐ trái pháp luật phải chịu những trách nhiệm pháp lý th o uy định, bên cạnh đó,

nhiều trường hợp khi phải nhận NLÐ trở lại làm việc theo hợp đồng đã ký là không thể

thực hiện được hoặc sẽ gây một số hệ quả bất lợi cho NLĐ và NSDLĐ; (ii) Quy định về

NSDLÐ phải bồi thường một khoản tiền tương ứng với tiền lương và phụ cấp lương (nếu

có) trong những ngày NLÐ không được làm việc chưa ph hợp; (iii) Quy định về tiền

lương làm cơ sở xác định mức bồi thường có thể không bảo đảm b đắp các thiệt hại thực

tế của NLÐ; (iv) Quy định về trách nhiệm của NSDLÐ vi phạm thời hạn báo trước khi