Pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu tài sản trong hợp đồng mua bán hàng hoá, 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO bNGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM 1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN TRƯƠNG VĂN TÀI

PHÁP LUẬT VỀ BẢO LƯU QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN

TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA

Chuyên ngành: LUẬT KINH TẾ

Mã số: 8380107

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐẶNG ANH QUÂN

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số

liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực.

Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình

nào khác.

Tp.HCM, ngày tháng năm 2022

Học viên

ii

LỜI CÁM ƠN

Trong quá trình nghiên cứu đề tài “Pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu tài sản

trong hợp đồng mua bán hàng hóa”, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của nhiều

thầy, cô, cơ quan, bạn bè.

Với sự biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin được gửi lời cảm ơn đặc biệt đến Tiến sĩ Đặng

Anh Quân – Giảng viên Khoa Luật Thương mại, Trường Đại học Luật Tp. HCM, Giảng

viên chính là người đã theo dõi, hướng dẫn sát sao, giúp tôi có những định hướng, kỹ

năng nghiên cứu cần thiết trong quá trình triển khai, hoàn thiện đề tài.

Tôi xin gửi lời tri ân tới quý thầy, cô đã trang bị cho tôi những kiến thức nền tảng

và chuyên sâu trong thời gian học tập vừa qua.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các cơ quan, đơn vị đã cung cấp cho tôi các tài liệu,

báo cáo để tôi được tìm hiểu thực tiễn, qua đó đưa ra các kiến nghị hoàn thiện sự hạn

chế, khó khăn trong quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng khi nghiên cứu đề tài.

Cuối cùng, tôi xin được cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, khích lệ tôi trong

suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này.

iii

TÓM TẮT

Tên đề tài: “Pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu tài sản trong hợp đồng mua

bán hàng hóa”.

Nội dung:

Bảo lưu quyền sở hữu là biện pháp bảo đảm nghĩa vụ dân sự mới được quy định

trong Bộ luật Dân sự năm 2015. Tuy nhiên, các quy định liên quan đến bảo lưu quyền

sở hữu trong Bộ luật Dân sự năm 2015 vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề pháp lý cần phải

được giải quyết. Do đó tác giả chọn nghiên cứu đề tài “Pháp luật về bảo lưu quyền sở

hữu tài sản trong hợp đồng mua bán hàng hóa” làm luận văn thạc sĩ của mình.

Việc nghiên cứu đề tài luận văn, người viết hướng đến mục tiêu làm rõ và hệ

thống hóa các quy định của pháp luật bảo lưu quyền sở hữu trong hợp đồng mua bán

hàng hóa. Trên cơ sở những quy định của pháp luật và lý luận khoa học pháp lý kết hợp

với quan sát thực tiễn việc áp dụng quy định về bảo lưu quyền sở hữu trong thời gian

qua, từ đó đưa ra những kết luận và kiến nghị nhằm mở rộng, chi tiết hơn các quy định

của pháp luật.

Trong từng chương, tác giả sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như: phương

pháp logic, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp,

phương pháp khảo sát, phương pháp diễn giải, bình luận để làm rõ bản chất, sự cần thiết

của bảo lưu quyền sở hữu và các lý thuyết bảo lưu quyền sở hữu. Qua đó cho thấy, bảo

lưu quyền sở hữu là một chế định mới so với các biện pháp bảo đảm khác trong Bộ luật

Dân sự năm 2015. Trên cơ sở phân tích các quy định của pháp luật về bảo lưu quyền sở

hữu, tác giả cũng đã chỉ ra những vấn đề khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng

pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu, từ đó đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy

định của pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu như: hình thức của bảo lưu quyền sở hữu;

các vấn đề liên quan đến việc hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản trong bảo lưu quyền sở

hữu; quy định thủ tục đăng ký giao dịch biện pháp bảo lưu quyền sở hữu trong trường

hợp tranh chấp với người thứ ba; kiến nghị sửa đổi quy định của Bộ luật Dân sự năm

2015 và Luật Thương mại năm 2005 trong trong tương lai.

Từ khóa: bảo lưu quyền sở hữu, quyền hưởng lợi.

iv

ABSTRACT

Topic: “Law on title retention in sale and purchase contracts of goods”

Brief content:

Title retention is a new security measure for fulfillment of civil obligations

recently having stipulated in the 2015 Civil Code. However, the provisions related to

title retention of the 2015 Civil Code still expose many legal issues that need to be

resolved. That is the reason why I choose to study the topic “Law on title retention in

sale and purchase contracts of goods” as my master's thesis.

Researching the topic of the thesis, I aim to clarify and systematize the provisions

of the law on title retention in the sale and purchase contracts of goods. On the basis of

the provisions of laws and legal scientific theories together with practical observations

on the application of title retention in the past, this paper accordingly provides

conclusions and recommendations to expand and make more details of the provisions of

laws.

In each chapter, I use a number of specific research methods such as: logical

method, history, analytical method, comparative method, synthesis method, survey

method, and interpretation and comment method. Thereby, it provides clarification of

the nature and necessity of title retention and its theories. It shows that title retention is

a new institution compared to the other security measures in the 2015 Civil Code. On

the basis of analyzing the provisions of laws on title retention, the study points out the

difficulties and obstacles in the process of applying the law on the title retention, and

recommendation to improve the provisions of the law on the title retention such as: the

form of the title retention of ownership; issues related to the yields and profits from the

property in the title retention; stipulation of the procedure for registration of transaction

of title retention measure in case of disputes with the third party; and proposals for

amendments of provisions of the 2015 Civil Code and the 2005 Commercial Law in the

future.

Key word: title retention, beneficial right.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................. i

LỜI CÁM ƠN................................................................................................................... ii

TÓM TẮT........................................................................................................................ iii

ABSTRACT..................................................................................................................... iv

MỤC LỤC .........................................................................................................................v

PHẦN MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài...............................................................................................1

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................3

2.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................3

2.2. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................3

2.2.1. Phạm vi nội dung ............................................................................................3

2.2.2. Phạm vi không gian ........................................................................................3

2.2.3. Phạm vi thời gian............................................................................................3

3. Mục tiêu của đề tài.......................................................................................................4

4. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................................4

5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................6

6. Đóng góp của đề tài .....................................................................................................7

7. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài...................................................................7

8. Bố cục của đề tài..........................................................................................................9

PHẦN NỘI DUNG..........................................................................................................10

CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA

VÀ BẢO LƯU QUYỀN SỞ HỮU TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA ...10

1.1. Khái quát về hợp đồng mua bán hàng hóa................................................................10

1.1.1. Khái niệm và đặc điểm hợp đồng mua bán hàng hóa ...................................10

1.1.2. Nội dung của hợp đồng mua bán hàng hóa...................................................13

1.2. Khái quát về bảo lưu quyền sở hữu trong hợp đồng mua bán hàng hóa...................14

1.2.1. Khái niệm quyền sở hữu ...............................................................................14

vi

1.2.2. Khái niệm, đặc điểm pháp lý của bảo lưu quyền sở hữu ..............................15

1.2.3. Bản chất pháp lý của bảo lưu quyền sở hữu .................................................23

1.2.4. Sự cần thiết của biện pháp bảo lưu quyền sở hữu.........................................26

1.2.5. Các lý thuyết về bảo lưu quyền sở hữu.........................................................28

Kết luận chương 1............................................................................................................32

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ BẢO LƯU QUYỀN SỞ HỮU TRONG

HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA...........................................................................33

2.1. Đối tượng của bảo lưu quyền sở hữu theo pháp luật việt nam .................................33

2.2. Căn cứ phát sinh (xác lập) biện pháp bảo lưu quyền sở hữu ....................................38

2.3. Thời điểm phát sinh hiệu lực của bảo lưu quyền sở hữu ..........................................38

2.3.1. Các điều kiện có hiệu lực của bảo lưu quyền sở hữu....................................38

2.3.2. Thời điểm phát sinh hiệu lực của bảo lưu quyền sở hữu ..............................39

2.3.3. Hiệu lực đối kháng với người thứ ba của bảo lưu quyền sở hữu..................42

2.4. Hình thức của bảo lưu quyền sở hữu theo pháp luật việt nam..................................48

2.5. Nội dung quyền và nghĩa vụ của các bên trong bảo lưu quyền sở hữu ....................52

2.5.1. Quyền và nghĩa vụ của bên bán tài sản.........................................................52

2.5.2. Quyền và nghĩa vụ của bên mua tài sản........................................................55

2.6. Chấm dứt bảo lưu quyền sở hữu...............................................................................56

2.7. Những ưu điểm, hạn chế của quy định pháp luật Việt Nam về bảo lưu quyền sở hữu

...................................................................................................................................58

2.7.1. Ưu điểm của quy định pháp luật Việt Nam về bảo lưu quyền sở hữu..........58

2.7.2. Những điểm hạn chế quy định pháp luật Việt Nam về bảo lưu quyền sở hữu

................................................................................................................................60

Kết luận chương 2............................................................................................................62

CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN

PHÁP LUẬT VỀ BẢO LƯU QUYỀN SỞ HỮU TÀI SẢN TRONG HỢP ĐỒNG MUA

BÁN HÀNG HÓA...........................................................................................................63

3.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về hình thức của bảo

lưu quyền sở hữu........................................................................................................63

vii

3.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về quyền hưởng lợi từ

tài sản trong bảo lưu quyền sở hữu............................................................................64

3.3. Thực tiễn áp dụng pháp luật và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thủ tục đăng ký giao

dịch bảo bảo đảm lưu quyền sở hữu khi có tranh chấp với người thứ ba..................71

3.4. Kiến nghị mở rộng quy định về bảo lưu quyền sở hữu hàng hóa trong Luật Thương

mại .............................................................................................................................73

3.5. Đánh giá khả năng áp dụng pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu tài sản trong thực tiễn

hợp đồng mua bán hàng hóa nước ta .........................................................................74

3.5.1. Tập quán ký gửi nông sản.............................................................................74

3.5.2. Tại các hợp đồng kinh doanh, thương mại ...................................................76

Kết luận chương 3............................................................................................................79

PHẦN KẾT LUẬN..........................................................................................................80

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................... i

PHỤ LỤC ..........................................................................................................................v

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Pháp luật về hợp đồng ở nước ta có quá trình phát triển qua từng giai đoạn, phù

hợp với hoàn cảnh kinh tế, chính trị, xã hội. Trong đó một trong những mốc lịch sử quan

trọng là Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng năm 1986, đại hội đã thành công

và thổi một làn gió mới vào tư duy kinh tế của chúng ta bằng việc đề ra công cuộc đổi

mới nền kinh tế. Từ đó hàng loạt các văn bản pháp luật mới được ra đời nhằm điều chỉnh

lĩnh vực hợp đồng.

Sự phát triển sôi nổi trong lĩnh vực hợp đồng, trong đó có hợp đồng mua bán

hàng hóa, đa số các bên sẽ thỏa thuận phương thức thanh toán trả chậm, trả nhiều lần

mặc dù bên bán đã giao hàng cho bên mua. Vấn đề đặt ra là làm sao để bảo vệ quyền lợi

của bên bán khi hàng đã giao nhưng vẫn chưa được nhận hoặc chưa nhận đầy đủ tiền

bán hàng?

Để giải quyết vấn đề trên, bảo lưu quyền sở hữu là biện pháp bảo đảm mới, lần

đầu tiên được Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định tại chế định về bảo đảm thực hiện

nghĩa vụ trả nợ của bên mua tài sản. Theo đó bảo lưu quyền sở hữu tài sản được hiểu là

trong hợp đồng mua bán thì bên bán có thể được bảo lưu quyền sở hữu đối với đối tượng

của hợp đồng cho đến khi bên mua thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thanh toán cho bên bán.

Việc bảo lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản riêng hoặc được ghi trong hợp

đồng mua bán và không chỉ có hiệu lực đối với bên bán, bên mua mà còn phát sinh hiệu

lực đối kháng với người thứ ba kể từ thời điểm đăng ký.

Trong trường hợp bên mua không hoàn thành nghĩa vụ thanh toán cho bên bán

theo thỏa thuận thì bên bán có quyền đòi lại tài sản và bên bán hoàn trả cho bên mua số

tiền bên mua đã thanh toán sau khi trừ đi giá trị hao mòn tài sản do sử dụng. Trường hợp

bên mua làm mất, hư hỏng tài sản thì bên bán có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Bảo lưu quyền sở hữu là biện pháp bảo đảm nghĩa vụ dân sự mới được quy định

trong Bộ luật Dân sự năm 2015. Với quy định mới tại Điều 331 Bộ luật Dân sự năm

2015 về bảo lưu quyền sở hữu, khi xác lập quan hệ mua bán, mặc dù các bên đã thực

hiện nghĩa vụ giao tài sản cho bên mua, bên mua đã nhận vật nhưng quyền sở hữu vật

vẫn thuộc về bên bán. Chỉ khi bên mua thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thanh toán thì bên bán

mới thực hiện các thủ tục để chuyển quyền sở hữu cho bên mua. Nếu bên mua không

thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thanh toán thì bên bán vẫn có quyền sở hữu tài sản. Việc quy

định biện pháp bảo bảo đảm lưu quyền sở hữu giúp cho bên mua khi nhận được tài sản

phải sử dụng tài sản đó một cách hiệu quả và có trách nhiệm thanh toán tiền cho bên bán

khi đến hạn. Còn bên bán được bảo đảm quyền lợi được thanh toán đầy đủ giá trị hàng

hóa khi giao hàng hóa cho bên mua.

Với vị trí là một trong những biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, các vấn đề

liên quan đến bảo lưu quyền sở hữu đã được quy định một cách rõ ràng, chi tiết. Đây là

cơ sở quan trọng cho các bên trong hợp đồng mua bán hàng hóa, đặc biệt là bên bán có

2

căn cứ để bảo vệ quyền và lợi ích của mình. Đồng thời, tạo điều kiện cho các cơ quan

nhà nước có thẩm quyền có cơ sở pháp lý cụ thể để có thể giải quyết các tranh chấp phát

sinh trong thực tế. Tuy nhiên, các quy định liên quan đến bảo lưu quyền sở hữu trong

Bộ luật Dân sự năm 2015 lại được ghi nhận trong cả hai chế định (chế định hợp đồng

và chế định bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự), và đặc biệt khi nghiên cứu quy định

này, vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề pháp lý cần phải được giải quyết như sau:

Thứ nhất, theo quy định tại khoản 2 Điều 331 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì “bảo

lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản riêng hoặc được ghi nhận trong hợp đồng

mua bán”, vì thế hình thức bảo lưu quyền sở hữu phải được lập thành văn bản riêng có

ghi nhận điều khoản bảo lưu quyền sở hữu hoặc được ghi nhận là điều khoản trong hợp

đồng mua bán. Tuy nhiên, ở điểm này, luật chưa rõ ràng hợp đồng mua bán hàng hóa

trong trường hợp này có bắt buộc phải bằng văn bản không? Trong khi nếu là một thỏa

thuận riêng thì buộc phải bằng văn bản còn nếu nằm trong hợp đồng mua bán thì không

bắt buộc phải bằng văn bản.

Thứ hai, bảo lưu quyền sở hữu có hiệu lực đối kháng với người thứ ba kể từ thời

điểm đăng ký theo quy định tại khoản 3, Điều 331 Bộ luật Dân sự năm 2015. Trên thực

tế, có thể có bên thứ ba có quyền lợi liên quan đến đối tượng của hợp đồng mua bán khi

hàng hoá này đã được chuyển giao cho bên mua. Như vậy, bên bán phải lưu ý để là bên

có quyền lợi đối với tài sản bảo đảm thì phải tiến hành đăng ký tài sản bảo đảm là đối

tượng của hợp đồng mua bán hàng hoá này.

Thứ ba, trường hợp bên mua không hoàn thành nghĩa vụ thanh toán cho bên bán

theo thỏa thuận, theo quy định tại Điều 322 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì bên bán có

quyền đòi lại tài sản. Bên bán hoàn trả cho bên mua số tiền bên mua đã thanh toán sau

khi trừ giá trị hao mòn do sử dụng. Trường hợp bên mua làm mất, hư hỏng tài sản thì

bên bán có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, pháp luật hiện nay chưa

hướng dẫn rõ cách tính giá trị hao mòn do sử dụng hoặc tính giá trị bồi thường trong các

trường hợp theo quy định tại Điều 322 Bộ luật Dân sự năm 2015.

Thứ tư, về quyền và nghĩa vụ của bên mua tài sản, tại Điều 333 Bộ luật Dân sự

năm 2015 quy định bên mua tài sản có quyền “Sử dụng tài sản và hưởng hoa lợi, lợi tức

từ tài sản trong thời hạn bảo lưu quyền sở hữu có hiệu lực; chịu rủi ro về tài sản trong

thời hạn bảo lưu quyền sở hữu, trừ trường hợp có thỏa thuận khác”. Quy định này cho

thấy bên mua tài sản là bên bảo đảm trong giao dịch bảo bảo đảm lưu quyền sở hữu. Khi

nhận được tài sản mua bán, bên mua tài sản có quyền sử dụng tài sản và hưởng hoa lợi,

lợi tức từ tài sản trong thời hạn bảo lưu quyền sở hữu có hiệu lực. Nếu việc khai thác,

sử dụng tài sản mua bán làm hư hỏng, mất tài sản thì trong trường hợp bên mua không

thực hiện đúng, đầy đủ nghĩa vụ thanh toán thì bên mua phải chịu rủi ro trong thời hạn

bảo lưu quyền sở hữu. Bên mua phải có nghĩa vụ phải bồi thường các thiệt hại nếu xảy

ra thiệt hại đối với tài sản mua bán, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận là bên mua sẽ

không phải chịu trách nhiệm đối với những rủi ro về tài sản mua bán đó.

Thứ năm, theo quy định tại Khoản 8 Điều 3 Luật Thương mại năm 2005 thì “mua

bán hàng hóa là hoạt động thương mại, theo đó bên bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển

3

quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và nhận thanh toán; bên mua có nghĩa vụ thanh

toán cho bên bán, nhận hàng và quyền sở hữu hàng hóa theo thỏa thuận”. Đồng thời,

Điều 62 Luật Thương mại năm 2005 quy định về thời điểm chuyển giao quyền sở hữu

hàng hóa như sau: “Trừ trường hợp pháp luật có quy định khác hoặc các bên có thỏa

thuận khác, quyền sở hữu được chuyển từ bên bán sang bên mua kể từ thời điểm hàng

hóa được chuyển giao”. Như vậy, bên mua và bên bán có thể thỏa thuận về quyền sở

hữu hàng hóa, tuy nhiên Luật Thương mại năm 2005 chưa quy định rõ về việc bảo lưu

quyền sở hữu trong hợp đồng mua bán hàng hóa.

Những vấn đề pháp lý đặt ra ở trên cho thấy quy định của pháp luật về bảo lưu

quyền sở hữu còn nhiều bất cập cần phải hoàn thiện, do đó tác giả chọn nghiên cứu đề

tài “Pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu tài sản trong hợp đồng mua bán hàng hóa” làm

luận văn thạc sĩ của mình.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu các quy định của pháp luật về bảo lưu quyền sở hữu tài sản trong hợp

đồng mua bán hàng hóa theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Thương mại

năm 2005 và những quy định pháp luật khác có liên quan.

Nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật bảo lưu quyền sở hữu tài sản trong hợp

đồng mua bán hàng hóa hiện nay.

2.2. Phạm vi nghiên cứu

2.2.1. Phạm vi nội dung

Luận văn nghiên cứu các quy định về biện pháp bảo lưu quyền sở hữu trong Bộ

luật Dân sự năm 2015, có so sánh đối chiếu với các quy định về biện pháp bảo lưu quyền

sở hữu trong các văn bản trước đó để chỉ ra sự thay đổi phù hợp hay không phù hợp.

Đồng thời, luận văn cũng sẽ nghiên cứu so sánh quy định pháp luật Việt Nam với các

điều ước quốc tế và pháp luật một số quốc gia trên thế giới về bảo lưu quyền sở hữu.

2.2.2. Phạm vi không gian

Luận văn sẽ nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn áp

dụng về bảo lưu quyền sở hữu tại các hợp đồng mua bán hàng hóa và các Cơ quan Nhà

nước có thẩm quyền đăng ký biện pháp bảo đảm trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam.

2.2.3. Phạm vi thời gian

Đề tài phân tích các quy định về bảo lưu quyền sở hữu theo quy định pháp luật

Việt Nam hiện hành.