Phân tích tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Trần Thị Thanh Tâm; Nguyễn Minh Sáng người hướng dẫn khoa học

BỘGIÁO DUC̣ VÀ ĐÀO TAỌ NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIÊṬ NAM

TRƯỜNG ĐAỊ HOC̣ NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍMINH

TRẦN THỊ THANH TÂM

PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP

NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA

CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍMINH – NĂM 2019

1

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

Gia tăng hiệu quả hoạt động luôn là đề tài quan tâm hàng đầu của nhiều nghiên cứu

khoa học và các nhà quản trị ngân hàng. Bên cạnh nguồn thu từ hoạt động tín dụng,

hoạt động thu nhập ngoài lãi đang được các nhà nghiên cứu chú ý hơn trong khoảng

thời gian gần đây, đặc biệt là chiều hướng tác động của chúng đến sự tăng trưởng hiệu

quả hoạt động của các ngân hàng thương mại. Môi trường kinh doanh cạnh tranh gay

gắt đòi hỏi các nhà quản trị ngân hàng cần phải có những xu hướng kinh doanh mới

nhằm tìm kiếm lợi nhuận, gia tăng hiệu quả hoạt động của mình.

Hiện nay đã có nhiều nghiên cứu đề cập đến chiều hướng tác động của nguồn thu

ngoài lãi đến khả năng sinh lời cũng như hiệu quả hoạt động của các ngân hàng

thương mại trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng, đồng thời cũng đưa ra

nhiều kết luận khác nhau. Bài nghiên cứu của tác giả sẽ tập trung phân tích chiều

hướng tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động của 26 ngân hàng

thương mại Việt Nam trong gian đoạn từ 2008 đến 2017 bằng phương pháp hồi quy

dữ liệu bảng thông qua mô hình GMM và đưa ra kết quả nghiên cứu. Để đảm bảo

thêm tính xác thực thì nghiên cứu sẽ tiếp tục hồi quy dữ liệu dựa trên Mô hình tác

động cố định (Fixed effects model) và Mô hình tác động ngẫu nhiên (Random effects

model) sau đó sử dụng các kiểm định để lựa chọn ra mô hình phù hợp nhất, từ đó so

sánh và rút ra kết luận về chiều hướng tác động của các hoạt động thu ngoài lãi đến

hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại.

Kết quả nghiên cứu của bài viết chỉ rõ rằng thu nhập ngoài lãi có tác động tích cực

đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam trong giai đoạn

nghiên cứu, đồng gia tăng tỷ lệ dư nợ tín dụng sẽ giúp khả năng sinh lời của các ngân

hàng thương mại được cải thiện. Dựa vào kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất ra các

khuyến nghị nhằm giúp ngành ngân hàng Việt Nam được cải thiện, đẩy mạnh khả

năng cạnh tranh, gia tăng hiệu quả hoạt động trong tương lai.

2

MỤC LỤC

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ ............................................................ 1

MỤC LỤC .................................................................................................. 2

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT............................................................ 6

DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................... 9

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................ 10

CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU CHUNG ĐỀ TÀI PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG

CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA

CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI...................................................... 11

1.1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI...................................................................................11

1.2.MUC TIÊU NGHIÊN C ̣ ỨU CỦA ĐỀ TÀI .....................................................12

1.2.1. Mục tiêu tổng quát...........................................................................................................12

1.2.2. Mục tiêu cụ thể................................................................................................................13

1.3.ĐỐI TƯƠNG V ̣ À PHẠM VI NGHIÊN CỨU .................................................13

1.3.1. Đối tươṇ g nghiên cứu ......................................................................................................13

1.3.2. Phaṃ vi nghiên cứu .........................................................................................................13

1.3.3. Câu hỏi nghiên cứu..........................................................................................................13

1.3.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................14

1.4.ĐIỂM MỚI CỦA ĐỀ TÀI...............................................................................14

1.5.CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI..............................................................................15

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................... 16

3

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN

QUAN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ

HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................... 17

2.1.CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ THU NHẬP NGOÀI LÃI CỦA CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI .....................................................................................................17

2.1.1. Giới thiệu chung về thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng thương mại .............................17

2.1.2. Cách thức đo lường thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng thương mại .............................19

2.2.CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI .....................................................................................................21

2.2.1. Giới thiệu chung về hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại............................21

2.2.2. Cách thức đo lường hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại............................23

2.3.CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...............25

2.4.CÁC NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...............30

2.4.1. Các nghiên cứu trong nước về tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động của

các ngân hàng thương mại............................................................................................................30

2.4.2. Các nghiên cứu nước ngoài về tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động của

các ngân hàng thương mại............................................................................................................32

2.4.3. Bài học rút ra từ các nghiên cứu trên thế giới về tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả

hoạt động của các ngân hàng thương mại .....................................................................................35

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................... 35

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU TÁC

ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH

CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM........................ 36

4

3.1.ĐỀ XUẤT MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP NGOÀI

LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM ...........................................................................................................36

3.2.DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

........................................................................................................................41

3.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI

ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT

NAM .....................................................................................................................42

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................... 45

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP

NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI VIỆT NAM.................................................................... 46

4.1.THỐNG KÊ MÔ TẢ MẪU NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP

NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI VIỆT NAM...................................................................................................46

4.2.KẾT QUẢ HỒI QUY VỀ TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

........................................................................................................................54

4.2.1. Mô hình GMM nghiên cứu về tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động của

các ngân hàng thương mại Việt Nam............................................................................................54

4.2.2. Mô hình hồi quy POOLED OLS, mô hình tác động cố định (FEM) và mô hình tác động ngẫu

nhiên (REM) nghiên cứu về tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động của các ngân

hàng thương mại Việt Nam ..........................................................................................................62

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ......................................................................... 69

5

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VỀ SỰ TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA THU NHẬP

NGOÀI LÃI ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI VIỆT NAM.................................................................... 70

5.1.KẾT LUẬN VỀ TÁC ĐÔNG C ̣ ỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU

QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM .

........................................................................................................................70

5.2.CÁC KHUYẾN NGHI ̣CHÍNH SÁCH............................................................72

5.3.HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT CÁC NGHIÊN CỨU BỔ

SUNG TRONG TƯƠNG LAI ...............................................................................74

KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ......................................................................... 75

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 76

Tài liệu trong nước ................................................................................................76

Tài liệu nước ngoài................................................................................................77

Tài liệu lấy từ internet .........................................................................................86

PHỤ LỤC.................................................................................................. 88

1. CÁC KẾT QUẢ CỦA MÔ HÌNH GMM ........................................................88

2. CÁC KẾT QUẢ CỦA MÔ HÌNH POOLED OLS, FEM VÀ REM.................95

6

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Ý nghĩa Diễn giải tiếng Anh

2SLS Hồi quy 2 giai đoạn Two-Stage Least Squares

ABB Ngân hàng thương mại cổ phần

An Bình

An Binh Commercial Joint

Stock Bank

ACB Ngân hàng thương mại cổ phần

Á Châu

Asia Commercial Joint Stock

Bank

BID Ngân hàng TMCP Đầu tư và

Phát triển Việt Nam

Bank for Investment &

Development of Vietnam

CTG Ngân hàng thương mại cổ phần

Công Thương Việt Nam

Vietnam Joint Stock

Commercial Bank for

Industry and Trade

DEA Phương pháp phân tích bao dữliêụ Data Envelopment Analysis

EIB Ngân hàng thương mại cổ phần

Xuất Nhập khẩu Việt nam

Vietnam Export Import

Commercial Joint Stock Bank

EU Liên minh châu âu European Union

FEM Mô hình tác động cố định Fixed Effects Model

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product

GLS Ước lượng tuyến tính tổng quát Generalized Least Square

GMM General Method of Moments Generalized Method of

Moments

HDB

Ngân hàng thương mại cổ phần

Phát triển nhà

Thành phố Hồ Chí Minh

HoChiMinh City

Development Joint Stock

Commercial Bank

HHI Chỉ số Herfindahl-Hirschman Herfindahl-Hirschman Index

IV Biến công cụ Instrumental variables

KLB Ngân hàng thương mại cổ phần

Kiên Long

Kien Long Commercial Joint

Stock Bank

LPB Ngân hàng thương mại cổ phần

Bưu điện Liên Việt

Joint stock commercial Lien

Viet postal bank

7

Từ viết tắt Ý nghĩa Diễn giải tiếng Anh

MBB Ngân hàng thương mại cổ phần

Quân đội

Military Commercial Joint

Stock Bank

MLE Ước lượng hợp lý cực đại Maximum Likelihood

Estimation

MSB Ngân hàng thương mại cổ phần

Hàng hải Việt Nam

Vietnam Maritime Joint -

Stock Commercial Bank

NAB Ngân hàng thương mại cổ phần

Nam Á

Vietnam Maritime Joint -

Stock Commercial Bank

NCB Ngân hàng thương mại cổ phần

Quốc Dân

National Citizen Commercial

Joint Stock Bank

NHNN Ngân hàng Nhà nước State Bank of Vietnam

NHNNg Ngân hàng nước ngoài Foreign Bank

NHTM Ngân hàng thương mại Commercial Bank

NIM Tỷ lệ lãi cận biên Net Interest Margin

NNII

Tỷ lệ thu nhập từ hoạt động phi tín

dụng trên toàn bộ thu nhập của

ngân hàng

Net National Income Index

OCB Ngân hàng thương mại cổ phần

Phương Đông Việt Nam

Orient Commercial Joint

Stock Bank

PGB Ngân hàng thương mại cổ phần

Xăng Dầu Petrolimex

Petrolimex Group

Commercial Joint Stock Bank

Pool OLS/

OLS Phương pháp bình phương nhỏ nhất

Pooled Ordinary Least

Squares

REM Mô hình tác động ngẫu nhiên Random Effects Model

REV Lợi nhuận Revenue

ROA Tỷ số lợi nhuận ròng trên tài sản Return on Assets

ROAA Tỷ số lợi nhuận ròng trên

tổng tài sản bình quân Return on Average Assets

ROAE Tỷ số lợi nhuận ròng trên

vốn chủ sở hữu bình quân Return on Average Equity

8

Từ viết tắt Ý nghĩa Diễn giải tiếng Anh

ROE Tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ

sở hữu Return on Equity

RRTD Rủi ro tín dụng Credit-worthiness

SCB Ngân hàng thương mại cổ phần Sài

Gòn Sai Gon Commercial Bank

SEA Ngân hàng thương mại cổ phần

Đông Nam Á

Southeast Asia Commercial

Joint Stock Bank

SFA Phương pháp biên ngẫu nhiên Stochatic Frontier Analysis

SGB Ngân hàng thương mại cổ phần

Sài Gòn Công Thương

Saigon Bank For Industry

And Trade

SGMM Ước lượng mô-ment tổng quát

hệ thống

System generalized method of

moments

SHB Ngân hàng thương mại cổ phần

Sài Gòn Hà Nội

Saigon – Hanoi Commercial

Joint Stock Bank

STB Ngân hàng thương mại cổ phần

Sài Gòn Thương Tín

Saigon Thuong Tin

Commercial Joint Stock Bank

TCB Ngân hàng thương mại cổ phần

Kỹ Thương Việt Nam

Vietnam Technological and

Commercial Joint Stock Bank

TPB Ngân hàng thương mại cổ phần

Tiên Phong Việt Nam

Tien Phong Commercial Joint

Stock Bank

VAB Ngân hàng thương mại cổ phần

Việt Á

Vietnam Asia Commercial

Joint Stock Bank

VCA Ngân hàng thương mại cổ phần

Bản Việt

Viet Capital Commercial

Joint Stock Bank

VCB Ngân hàng thương mại cổ phần

Ngoại Thương Việt Nam

Joint Stock Commercial Bank

for Foreign Trade of Vietnam

VCSH Vốn chủ sở hữu Equity

VIB Ngân hàng thương mại cổ phần

Quốc tế

Vietnam International

Commercial Joint Stock Bank

VPB Ngân hàng Việt Nam Thinh Vượng Vietnam Prosperity Joint

Stock Commercial Bank

WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Organization

9

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình Tên hình Trang

Hình 3.1 Tóm tắt các biến nghiên cứu 38

Hình 4.1

Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trung bình của các NHTM Việt

Nam qua các năm trong giai đoạn nghiên cứu

47

Hình 4.2

Tỷ lệ tiền gửi của khách hàng các NHTM Việt Nam qua

các năm trong giai đoạn nghiên cứu

48

Hình 4.3

Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trung bình của các NHTM Việt

Nam qua các năm trong giai đoạn nghiên cứu

49

Hình 4.4

Tỷ lệ dư nợ tín dụng trung bình của các NHTM Việt Nam

qua các năm trong giai đoạn nghiên cứu

50

Hình 4.5

Quy mô trung bình của các NHTM Việt Nam qua các

năm trong giai đoạn nghiên cứu

51

Hình 4.6

Tỷ lệ chi phí chung trung bình của các NHTM Việt Nam

qua các năm trong giai đoạn nghiên cứu

52

Hình 4.7

Tỷ lệ hiệu quả hoạt động trung bình của các NHTM Việt

Nam qua các năm trong giai đoạn nghiên cứu

53

10

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng Tên bảng Trang

Bảng 3.1 Mô tả chi tiết các biến trong mô hình hồi quy 38

Bảng 4.1

Mô tả chi tiết các biến độc lập trong mô hình phân tích

tác động của thu nhập ngoài lãi đến hiệu quả hoạt động

của ngân hàng

46

Bảng 4.2 Hiệu quả hoạt động phân loại theo quy mô ngân hàng 52

Bảng 4.3

Thu nhập ngoài lãi và hiệu quả hoạt động của ngân

hàng thương mại

54

Bảng 4.4

Kết quả kiểm định Sargan và Arellano-Bond cho mô

hình 26 ngân hàng

58

Bảng 4.5

Thu nhập ngoài lãi phân loại theo quy mô của ngân

hàng thương mại Việt Nam

59

Bảng 4.6 Kiểm định Sargan và Arellano-Bond test 61

Bảng 4.7

Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến trong mô

hình

62

Bảng 4.8

Kết quả ước lượng mô hình POOLED OLS, FEM,

REM

63