Những bất cập và giải pháp hoàn thiện chế độ phân cấp quản lý NSNN ở Việt nam trong điều kiện hiện

môc lôc

Më ®Çu 4

Ch¬ng 1. hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ

trêng

I. B¶n chÊt vµ vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng 5

1.B¶n chÊt cña ng©n s¸ch nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng 5

2. Vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc trong nÒ kinh tÕ thÞ trêng 6

2.1 §Æc ®iÓm cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng 6

2.2 Vai trß cña ng©n s¸ch nhµ níc trong c¬ chÕ thÞ trêng 8

II. hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc 10

Ch¬ng 2. Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc vµ thùc tr¹ng

ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc ë viÖt nam

I.Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc 13

1. Sù cÇn thiÕt vµ t¸c dông cña ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc 13

2. Kh¸i niÖm vµ c¸c nguyªn t¾c ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc 14

3 .Néi dung ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc 16

II. Thùc tr¹ng ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc ë ViÖt nam 29

Ch¬ng 3. Mét sè kiÕn nghÞ hoµn thiÖn chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n 43

lý ng©n s¸ch nhµ níc ë ViÖt nam hiÖn nay

KÕt luËn 55

3

Më ®Çu

Víi môc tiªu “qu¶n lý thèng nhÊt nÒn tµi chÝnh quèc gia, x©y dùng Ng©n

s¸ch Nhµ níc (NSNN) lµnh m¹nh, cñng cè kû luËt tµi chÝnh, sö dông tiÕt

kiÖm, cã hiÖu qu¶ tiÒn cña cña Nhµ níc; t¨ng tÝch luü ®Ó thùc hiÖn c«ng

nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN, ®¸p øng yªu cÇu

ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n; ®¶m b¶o quèc

phßng, an ninh, ®èi ngo¹i”, luËt NSNN-mét ®¹o luËt quan träng trong hÖ

thèng tµi chÝnh- ®· ®îc Quèc héi kho¸ IX, kú häp thø 9 th«ng qua ngµy 20-

3-1996; sau ®ã ®îc söa ®æi, bæ sung bëi luËt sè 06/1998/QH 10 ngµy 20-5-

1998, ®¸nh dÊu mèc lÞch sö quan träng trong c«ng t¸c qu¶n lý, ®iÒu hµnh

NSNN ë níc ta, t¹o c¬ së ph¸p lý cao nhÊt cho ho¹t ®éng cña NSNN.

Sau bèn n¨m thùc hiÖn luËt NSNN, thùc tiÔn ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña

luËt trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi. Ho¹t ®éng NSNN dÇn ®-

îc quan t©m kh«ng chØ tõ phÝa c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc mµ cßn tõ phÝa

ngêi d©n vµ c¸c doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, còng dùa trªn c¬ së ph¶n håi tõ

phÝa ngêi d©n vµ doanh nghiÖp, luËt ®· béc lé nhiÒu bÊt cËp kh«ng chØ gi÷a

v¨n b¶n vµ thùc tÕ ¸p dông mµ c¶ nh÷ng bÊt cËp trong c«ng t¸c chØ ®¹o ®iÒu

hµnh. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng bÊt cËp trªn lµ viÖc

quyÕt ®Þnh ph©n chia nguån thu, nhiÖm vô chi tiªu cho c¸c cÊp ng©n s¸ch vµ

ph©n giao nhiÖm vô, quyÒn h¹n gi÷a c¸c c¬ quan trong bé m¸y qu¶n lý Nhµ

níc vÉn cßn tån t¹i nhiÒu nhîc ®iÓm cÇn xem xÐt l¹i.

§Ó gãp phÇn tiÕp tôc hoµn chØnh h¬n n÷a luËt NSNN nãi chung vµ chÕ ®é

ph©n cÊp qu¶n lý nh©n s¸ch nãi riªng, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi: “Nh÷ng bÊt cËp

vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ë ViÖt nam trong

®iÒu kiÖn hiÖn nay . ” Tõ ®ã muèn th«ng qua thùc tiÔn ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng

c¸i ®îc vµ cha ®îc cña chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý c¶ vÒ ph¬ng diÖn ph¸p lý

(c¸c v¨n b¶n liªn quan ®Õn NSNN) vµ c«ng t¸c chØ ®¹o ®iÒu hµnh, tõ ®ã ®Ò

xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn luËt, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh

tÕ, x· héi trong thêi kú ®æi míi, ph¸t huy tèi ®a hiÖu qu¶ cña NSNN trong

viÖc ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu ®· ®Æt ra.

4

Ch¬ng I: HÖ thèng Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ ph©n cÊp qu¶n lý

Ng©n s¸ch Nhµ níc.

I. B¶n chÊt vµ vai trß cña NSNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.

1. B¶n chÊt cña NSNN.

Trong tiÕn tr×nh lÞch sö, NSNN víi t c¸ch lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ®· ra

®êi vµ tån t¹i tõ l©u. Lµ mét c«ng cô Tµi chÝnh quan träng cña Nhµ níc,

NSNN xuÊt hiÖn dùa trªn c¬ së hai tiÒn ®Ò kh¸ch quan lµ tiÒn ®Ò Nhµ níc vµ

tiÒn ®Ò kinh tÕ hµng ho¸- tiÒn tÖ.

Trong lÞch sö loµi ngêi, Nhµ níc xuÊt hiÖn lµ kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh

giai cÊp trong x· héi. Nhµ níc ra ®êi tÊt yÕu kÐo theo nhu cÇu tËp trung

nguån lùc tµi chÝnh vµo trong tay Nhµ níc ®Ó lµm ph¬ng tiÖn vËt chÊt trang

tr¶i cho c¸c chi phÝ nu«i sèng bé m¸y Nhµ níc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng

kinh tÕ, x· héi cña Nhµ níc. B»ng quyÒn lùc cña m×nh, Nhµ níc tham gia vµo

qu¸ tr×nh ph©n phèi tæng s¶n phÈm x· héi. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ hµng ho¸-

tiÒn tÖ, c¸c h×nh thøc tiÒn tÖ trong ph©n phèi nh: thuÕ b»ng tiÒn, vay nî ® … îc

Nhµ níc sö dông ®Ó t¹o lËp quü tÒn tÖ riªng cã: NSNN. Nh vËy, NSNN lµ

ng©n s¸ch cña Nhµ níc, hay Nhµ níc lµ chñ thÓ cña ng©n s¸ch ®ã.

NSNN lµ kh¸i niÖm quen thuéc theo nghÜa réng mµ bÊt kú ngêi d©n nµo

còng biÕt ®îc, song l¹i cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ NSNN:

Theo quan ®iÓm cña Nga: NSNN lµ b¶ng thèng kª c¸c kho¶n thu vµ chi

b»ng tiÒn cña Nhµ níc trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.

Mét c¸ch hiÓu t¬ng tù, ngêi Ph¸p cho r»ng: NSNN lµ toµn bé tµi liÖu kÕ

to¸n m« t¶ vµ tr×nh bµy c¸c kho¶n thu vµ kinh phÝ cña Nhµ níc trong mét

n¨m.

Cã thÓ thÊy r»ng c¸c quan ®iÓm trªn ®Òu cho thÊy biÓu hiÖn bªn ngoµi cña

NSNN vµ mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a Nhµ níc vµ NSNN.

5

Trong hÖ thèng tµi chÝnh, NSNN lµ kh©u chñ ®¹o, ®ãng vai trß hÕt søc

quan träng trong viÖc duy tr× sù tån t¹i cña bé m¸y quyÒn lùc Nhµ níc. T¹i

ViÖt nam, ®Þnh nghÜa vÒ NSNN ®îc nªu râ trong luËt NSNN (20/3/1996):

NSNN lµ toµn bé c¸c kho¶n thu vµ chi cña Nhµ níc trong dù to¸n ®· ®îc

c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh vµ ®îc thùc hiÖn trong mét

n¨m ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ níc.(§iÒu1-

luËt NSNN).

Trong thùc tiÔn, ho¹t ®éng NSNN lµ ho¹t ®éng thu (t¹o lËp) vµ chi tiªu (sö

dông) quü tiÒn tÖ cña Nhµ níc, lµm cho nguån tµi chÝnh vËn ®éng gi÷a mét

bªn lµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ, x· héi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi tæng s¶n phÈm

quèc d©n díi h×nh thøc gi¸ trÞ vµ mét bªn lµ Nhµ níc. §ã chÝnh lµ b¶n chÊt

kinh tÕ cña NSNN. §øng sau c¸c ho¹t ®éng thu, chi lµ mèi quan hÖ kinh tÕ

gi÷a Nhµ níc vµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ, x· héi. Nãi c¸ch kh¸c, NSNN ph¶n ¸nh

mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ níc víi c¸c chñ thÓ trong ph©n phèi tæng s¶n

phÈm x· héi, th«ng qua viÖc t¹o lËp, sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n￾íc, chuyÓn dÞch mét bé phËn thu nhËp b»ng tiÒn cña c¸c chñ thÓ ®ã thµnh thu

nhËp cña Nhµ níc vµ Nhµ níc chuyÓn dÞch thu nhËp ®ã ®Õn c¸c chñ thÓ ®îc

thùc hiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ níc.

2. Vai trß cña Ng©n s¸ch Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.

2.1. §Æc ®iÓm cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng.

Mäi hÖ thèng kinh tÕ ®Òu ®îc tæ chøc theo c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ®Ó huy

®éng tèi ®a c¸c nguån lùc cña x· héi vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc ®ã

nh»m s¶n xuÊt ra c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô tho¶ m·n nhu cÇu cña x· hiéi.

ViÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng lo¹i hµng ho¸ g×, ®îc tiÕn hµnh theo ph¬ng ph¸p nµo

lµ tèt nhÊt, viÖc ph©n phèi hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra ®¸p øng tèt cho nhu cÇu

cña x· héi, ®ã lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ, x· héi. Lùc lîng nµo

quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ®ã? Trong nÒn kinh tÕ mµ ngêi ta gäi lµ

Kinh tÕ chØ huy, c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ®ã ®îc c¬ quan cña Nhµ níc quyÕt ®Þnh.

Cßn trong nÒn kinh tÕ mµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nã do thÞ trêng quyÕt ®Þnh ®îc

gäi lµ Kinh tÕ thÞ trêng.

6

Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã cña

nã ho¹t ®éng nh: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung- cÇu, quy luËt c¹nh tranh,

quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ vµ lîi nhuËn lµ ®éng lùc c¬ b¶n cña sù v©n ®éng …

®ã. C¸c quy luËt biÓu hiÖn sù t¸c ®éng cña m×nh th«ng qua thÞ trêng. Nhê sù

v©n ®éng cña hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ trêng mµ diÔn ra sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a

khèi lîng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt víi khèi lîng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi.

Cã thÓ hiÓu c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ hµng ho¸ do sù

t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, c¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña

tæ chøc kinh tÕ lµ s¶n xuÊt c¸i g×, nh thÕ nµo vµ cho ai. C¬ chÕ thi trêng bao

gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung cÇu vµ gi¶ c¶ thÞ trêng. Thùc tÕ khã ®¸nh gi¸

®Çy ®ñ u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nh×n chung nã cã c¸c u

®iÓm c¬ b¶n sau:

* C¬ chÕ thÞ trêng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o

®IÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ

ph¸t triÓn n¨ng ®éng, ph¸t huy ®îc c¸c nguån lùc cña x· héi vµo ph¸t triÓn

kinh tÕ.

* C¹nh tranh buéc nhµ s¶n xuÊt ph¶i hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Õn møc

thÊp nhÊt cã thÓ ®îc b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi vµo s¶n

xuÊt, nhê ®ã mµ thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng suÊt lao

®éng, n©ng cao chÊt lîng vµ sè lîng hµng ho¸.

* Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a

khèi lîng vµ c¬ c©ó s¶n xuÊt víi khèi lîng vµ c¬ cÊu nhu cÇu x· héi, nhê ®ã

cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña c¸ nh©n vµ s¶n xuÊt vÒ hµng ngµn,

hµng v¹n lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau.

* Trong c¬ chÕ thÞ trêng tån t¹i sù ®a d¹ng cña c¸c thÞ trêng. Bªn c¹nh

thÞ trêng hµng ho¸ ®· xuÊt hiÖn tõ l©u lµ c¸c thÞ trêng vÒ vèn, lao ®éng…

phôc vô cho s¶n xuÊt kÕt hîp víi hÖ thèng gi¸ c¶ linh ho¹t vËn ®éng theo

quan hÖ cung cÇu cña hµng ho¸, dÞch vô.

7