Nghiên cứu tác dụng của cao lỏng bạch đàn trong điều trị vết thương phần mềm nhiễm khuẩn

57

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o – Bé quèc phßng

Häc viÖn qu©n y

--------------‰--------------

TrÇn h÷u hiÖp

Nghiªn cøu t¸c dông

cña cao láng b¹ch ®µn trong ®iÒu trÞ

vÕt th−¬ng phÇn mÒm nhiÔm khuÈn

LuËn ¸n TiÕn sÜ y häc

Hμ néi - 2012

58

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o – Bé quèc phßng

Häc viÖn qu©n y

--------------‰--------------

TrÇn h÷u hiÖp

Nghiªn cøu t¸c dông

cña cao láng b¹ch ®µn trong

®iÒu trÞ

vÕt th-¬ng phÇn mÒm nhiÔm khuÈn

Chuyªn ngµnh: ChÊn th−¬ng chØnh h×nh

M∙ sè: 62 72 07 25

LuËn ¸n TiÕn sÜ y häc

Ng−êi h−íng dÉn Khoa häc:

1, PGS. TS. Nghiªm ®×nh phμn

2, PGS. TS. NguyÔn minh hμ

Hμ néi - 2012

59

LêI CAM §OAN

T«i xin cam ®oan, c¸c sè liÖu trong luËn ¸n lµ mét phÇn sè liÖu trong ®Ò

tµi nghiªn cøu ¸p dông thö cÊp Bé Quèc phßng cã tªn: “Hoµn thiÖn quy tr×nh

bµo chÕ vµ ®¸nh gi¸ t¸c dông ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm cña cao láng BD”.

KÕt qu¶ ®Ò tµi nµy lµ thµnh qu¶ nghiªn cøu cña tËp thÓ mµ t«i lµ mét thµnh viªn

chÝnh. T«i ®· ®−îc Chñ nhiÖm ®Ò tµi vµ c¸c thµnh viªn trong nhãm nghiªn cøu

®ång ý cho phÐp sö dông ®Ò tµi nµy lµm ®Ò tµi luËn ¸n ®Ó b¶o vÖ lÊy häc vÞ TiÕn

sÜ y häc. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong ®Ò tµi luËn ¸n lµ trung thùc vµ chØ ®−îc

c«ng bè trong c¸c c«ng tr×nh mµ t«i lµ ®ång t¸c gi¶.

T¸c gi¶

TrÇn H÷u HiÖp

60

Lêi c¶m ¬n

§Ó hoµn thµnh c«ng tr×nh nµy, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì to lín vµ quý

b¸u cña c¸c Thñ tr−ëng, thÇy - c«, phßng, ban, bé m«n, khoa, b¹n bÌ, ®ång

nghiÖp, gia ®×nh vµ bÖnh nh©n.

Víi lßng biÕt ¬n s©u s¾c, t«i xin tr©n träng c¶m ¬n:

• §¶ng uû, Ban Gi¸m ®èc, Phßng Sau §¹i häc, Bé m«n - Khoa ChÊn

th−¬ng chØnh h×nh, Bé m«n - Khoa Ngo¹i D· chiÕn, Bé m«n - Khoa Vi sinh vËt

BÖnh viÖn 103/Häc viÖn Qu©n y ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh

häc tËp vµ nghiªn cøu;

• §¶ng uû, Ban Gi¸m ®èc, Khoa H×nh th¸i häc, Khoa Sinh ho¸ ViÖn 69/Bé

T− lÖnh B¶o vÖ L¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh

nghiªn cøu cËn l©m sµng;

• §¶ng uû, Ban Gi¸m ®èc, Khoa A12, Phßng KÕ ho¹ch Tæng hîp, Khoa

D−îc, Khoa Nghiªn cøu Thùc nghiÖm, Trung t©m HuÊn luyÖn vµ §µo t¹o ViÖn

Y häc cæ truyÒn Qu©n ®éi ®· hç trî, gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp, c«ng

t¸c, bµo chÕ thuèc vµ nghiªn cøu tiÒn l©m sµng;

• Hai thÇy: PGS. TS. Nghiªm §×nh Phµn vµ PGS. TS. NguyÔn Minh Hµ

®· trùc tiÕp d×u d¾t, h−íng dÉn t«i trong suèt thêi gian häc tËp vµ viÕt luËn ¸n;

• C¸c thÇy - c«: GS. TS. NguyÔn TiÕn B×nh, PGS. TS. TrÇn §×nh ChiÕn,

PGS. TS. Ph¹m §¨ng Ninh, TS. NguyÔn Tr−êng Giang, PGS. TS. §µo Xu©n TÝch,

PGS. TS. NguyÔn ThÞ B×nh, PGS. TS. NguyÔn Gia TiÕn, PGS. TS. NguyÔn Th¸i S¬n,

PGS. TS. NguyÔn Vò Trung ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®ãng gãp nhiÒu ý

kiÕn quý b¸u ®Ó t«i hoµn thµnh b¶n luËn ¸n;

• C¸c b¹n ®ång nghiÖp, gia ®×nh vµ bÖnh nh©n ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i

hoµn thµnh kho¸ häc.

B¶n luËn ¸n nµy ®· ®−îc hoµn thµnh víi sù nç lùc hÕt søc cña b¶n th©n,

tuy nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®−îc nh÷ng ý

kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c thÇy - c« vµ ®ång nghiÖp ®Ó b¶n luËn ¸n nµy

®−îc hoµn thiÖn h¬n.

Xin tr©n träng c¶m ¬n !

T¸c gi¶

TrÇn H÷u HiÖp

61

Môc lôc

Trang

Trang phô b×a

Lêi cam ®oan

Lêi c¶m ¬n

Môc lôc

Danh môc nh÷ng ch÷ viÕt t¾t

Danh môc c¸c b¶ng

Danh môc c¸c biÓu ®å, s¬ ®å, ¶nh vµ h×nh

§Æt vÊn ®Ò ................................................................................................. 1

Ch−¬ng 1. tæng quan ........................................................................... 3

1.1. VÕt th−¬ng phÇn mÒm ......................................................................... 3

1.2. Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ vÕt th−¬ng phÇn mÒm nhiÔm khuÈn ............... 11

1.3. Xö trÝ vÕt th−¬ng phÇn mÒm nhiÔm khuÈn ..................................... 17

1.3.1. Xö trÝ kú ®Çu vÕt th−¬ng phÇn mÒm ...................................... 17

1.3.2. Xö trÝ kú II vÕt th−¬ng phÇn mÒm................................................ 18

1.4. Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm..... 18

1.4.1. §¸nh gi¸ t¸c dông kh¸ng khuÈn t¹i chç ................................. 19

1.4.2. §¸nh gi¸ t¸c dông kÝch thÝch h×nh thµnh m« h¹t t¹i vÕt th−¬ng ... 20

1.5. Nghiªn cøu thuèc th¶o d−îc ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm nhiÔm khuÈn... 22

1.6. C©y b¹ch ®µn øng dông trong y häc ................................................ 28

Ch−¬ng 2. chÊt liÖu, ®èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ... 37

2.1. ChÊt liÖu vµ ph−¬ng tiÖn nghiªn cøu ................................................ 37

2.2. §èi t−îng nghiªn cøu ......................................................................... 41

2.2.1. BÖnh nh©n nghiªn cøu ................................................................. 41

2.2.2. Tiªu chuÈn lùa chän bÖnh nh©n................................................... 41

2.2.3. Tiªu chuÈn lo¹i trõ....................................................................... 41

2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................................... 41

2.3.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu .................................................................... 42

2.3.2. Ph©n nhãm bÖnh nh©n ................................................................. 42

2.3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................ 43

2.3.4. C¸c chØ tiªu theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ................................... 44

2.3.5. Xö lý sè liÖu ................................................................................ 55

Ch−¬ng 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu ....................................................... 57

3.1. §Æc ®iÓm bÖnh nh©n nghiªn cøu ...................................................... 57

3.2. §¸nh gi¸ t¸c dông kh¸ng khuÈn ....................................................... 63

3.2.1. KÕt qu¶ trªn l©m sµng ................................................................. 63

3.2.2. KÕt qu¶ trªn cËn l©m sµng ...................................................... 66

62

3.3. §¸nh gi¸ t¸c dông kÝch thÝch m« h¹t ............................................... 71

3.3.1. KÕt qu¶ trªn l©m sµng ................................................................. 71

3.3.2. KÕt qu¶ trªn cËn l©m sµng ....................................................... 74

3.4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ chung ....................................................... 87

3.5. T¸c dông kh«ng mong muèn cña thuèc nghiªn cøu........................ 93

Ch−¬ng 4. bμn luËn ............................................................................... 94

4.1. S¶n phÈm cao láng b¹ch ®µn ............................................................ 94

4.2. §Æc ®iÓm bÖnh nh©n nghiªn cøu........................................................ 98

4.3. T¸c dông kh¸ng khuÈn....................................................................... 99

4.3.1. T¸c dông trªn l©m sµng ............................................................... 99

4.3.2. T¸c dông trªn cËn l©m sµng .................................................... 103

4.4. T¸c dông kÝch thÝch m« h¹t............................................................... 109

4.4.1. T¸c dông trªn l©m sµng ............................................................... 110

4.4.2. T¸c dông trªn cËn l©m sµng .................................................... 112

4.5. T¸c dông kh«ng mong muèn cña cao láng b¹ch ®µn....................... 122

KÕt luËn ..................................................................................................... 123

KiÕn nghÞ .................................................................................................... 125

Danh môc c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®∙ c«ng bè cã liªn

quan ®Õn luËn ¸n

Tµi liÖu tham kh¶o

Phô lôc

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t

BD: B¹ch ®µn

D§VN: D−îc ®iÓn ViÖt Nam

ECM: Extracellular matrix – ECM (M¹ng l−íi ngo¹i bµo)

HE: Hematoxylin and Eosin (Nhuém Hematoxylin vµ Eosin)

SEM: Scan electron microscopy (KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt)

TCCS : Tiªu chuÈn c¬ së

TEM: Transmission electron microscopy (KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö truyÒn qua)

VK: Vi khuÈn

WHO : World Health Organization (Tæ chøc y tÕ thÕ giíi)

63

Danh môc c¸c b¶ng

B¶ng Tªn b¶ng Trang

1.1 Mét sè thµnh phÇn chÝnh cã trong tinh dÇu b¹ch ®µn 32

3.1 C¸c nhãm tuæi cña bÖnh nh©n 57

3.2 Thèng kª bÖnh nh©n theo giíi 58

3.3 C¸c nguyªn nh©n bÞ th−¬ng 58

3.4 T×nh tr¹ng toµn th©n bÖnh nh©n tr−íc ®¾p thuèc 59

3.5 VÞ trÝ vÕt th−¬ng 60

3.6 TÝnh chÊt vÕt th−¬ng 60

3.7 Thêi gian tõ khi bÞ th−¬ng ®Õn khi ®−îc ®¾p thuèc 61

3.8 Xö trÝ vÕt th−¬ng tr−íc khi ®¾p thuèc 62

3.9 DiÖn tÝch vÕt th−¬ng tr−íc khi ®¾p thuèc ë hai nhãm 62

3.10 Thêi gian hÕt mïi h«i t¹i vÕt th−¬ng ë hai nhãm 63

3.11 Thêi gian rông ho¹i tö t¹i vÕt th−¬ng ë hai nhãm 64

3.12 Sè l−îng hång cÇu vµ b¹ch cÇu trung b×nh tr−íc vµ sau ®¾p thuèc ë

nhãm nghiªn cøu

66

3.13 Sè l−îng hång cÇu vµ b¹ch cÇu trung b×nh tr−íc vµ sau ®¾p thuèc ë

nhãm ®èi chøng

67

3.14 Sè l−îng hång cÇu vµ b¹ch cÇu trung b×nh tr−íc ®¾p thuèc ë 2 nhãm 68

3.15 Sè l−îng hång cÇu vµ b¹ch cÇu trung b×nh sau ®¾p thuèc ë 2 nhãm 68

3.16 C¸c chñng vi khuÈn gÆp t¹i vÕt th−¬ng 69

3.17 Sù thay ®æi mËt ®é vi khuÈn trung b×nh tr−íc - sau ®¾p thuèc ë hai nhãm 70

3.18 So s¸nh mËt ®é vi khuÈn trung b×nh t¹i vÕt th−¬ng tr−íc ®¾p thuèc ë

hai nhãm

70

3.19 So s¸nh mËt ®é vi khuÈn trung b×nh t¹i vÕt th−¬ng sau ®¾p thuèc ë

hai nhãm

71

3.20 DiÖn tÝch vÕt th−¬ng trung b×nh tr−íc vµ sau ®¾p thuèc ë nhãm nghiªn cøu 71

64

3.21 DiÖn tÝch vÕt th−¬ng trung b×nh tr−íc vµ sau ®¾p thuèc ë nhãm ®èi chøng 72

3.22 So s¸nh diÖn tÝch vÕt th−¬ng sau ®¾p thuèc ë hai nhãm 72

3.23 Tèc ®é thu hÑp vÕt th−¬ng trung b×nh sau ®¾p thuèc ë hai nhãm 73

B¶ng Tªn b¶ng Trang

3.24 Hµm l−îng hydroxyproline trong m« mÒm t¹i vÕt th−¬ng tr−íc ®¾p

thuèc ë hai nhãm

86

3.25 Hµm l−îng hydroxyproline trong m« mÒm t¹i vÕt th−¬ng tr−íc ®¾p

thuèc ë hai nhãm

86

3.26 Tû lÖ hµm l−îng hydroxyproline trong m« h¹t t¹i vÕt th−¬ng sau

®¾p thuèc ë hai nhãm

86

3.27 Thêi gian liÒn vÕt th−¬ng ë hai nhãm 87

3.28 KÕt qu¶ liÒn vÕt th−¬ng 88

3.29 Thêi gian ®iÒu trÞ trung b×nh ë hai nhãm 88

3.30 KÕt qu¶ ®iÒu trÞ chung cña hai nhãm 91

Danh môc c¸c biÓu ®å

BiÓu ®å Tªn biÓu ®å Trang

3.1 Thêi gian mÊt mïi h«i t¹i vÕt th−¬ng ë hai nhãm 64

3.2 Thêi gian rông ho¹i tö t¹i vÕt th−¬ng ë hai nhãm 65

3.3 Mèi t−¬ng quan gi÷a thêi gian hÕt mïi h«i vµ rông ho¹i tö ë nhãm

nghiªn cøu

65

3.4 Mèi t−¬ng quan gi÷a thêi gian hÕt mïi h«i vµ rông ho¹i tö ë nhãm chøng 66

3.5 Sè l−îng b¹ch cÇu trung b×nh tr−íc vµ sau ®¾p thuèc ë hai nhãm 67

3.6 Tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh tr−íc vµ sau ®¾p thuèc ë hai nhãm 69

3.7 Tèc ®é thu hÑp vÕt th−¬ng trung b×nh ë hai nhãm sau ®¾p thuèc 73

3.8 Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu ë hai nhãm 92

65

Danh môc c¸c ¶nh

¶nh Tªn ¶nh Trang

1.1 C©y b¹ch ®µn 28

1.2 L¸ vµ hoa b¹ch ®µn 28

1.3 §−êng kÝnh vßng v« khuÈn cña cao láng BD víi P. aeruginosa 34

1.4 §−êng kÝnh vßng v« khuÈn cña cao láng BD víi S. aureus 35

1.5 §−êng kÝnh vßng v« khuÈn cña cao láng BD víi E. coli 35

¶nh Tªn ¶nh Trang

2.1 Cao láng BD ®−îc ®ãng chai nhùa 150ml 37

2.2 Dung dÞch Natri Clorid 10% 38

2.3 KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt (SEM) 40

2.4 KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö truyÒn qua (TEM) 40

2.5 LÊy dÞch vÕt th−¬ng ®Ó cÊy khuÈn 48

2.6 Dông cô lÊy mÉu cÊy khuÈn 48

2.7 Mét sè dông cô thay b¨ng, ®¾p thuèc 53

2.8 Thay b¨ng, ®¾p g¹c tÈm cao láng b¹ch ®µn lªn vÕt th−¬ng 54

2.9 Phñ bªn ngoµi mét líp g¹c v« khuÈn tr−íc khi b¨ng kÝn vÕt th−¬ng 54

3.1 Sù h×nh thµnh c¸c côc m¸u ®«ng trªn bÒ mÆt vÕt th−¬ng (HE, x 400) 74

3.2 M« tæn th−¬ng ho¹i tö t¹i vÕt th−¬ng (HE, x 100) 75

3.3 Tæn th−¬ng ®Õn líp c©n (HE, x 400) 75

3.4 H×nh ¶nh tho¸i hãa hèc, nh©n ®«ng vïng da mÐp vÕt th−¬ng (HE, x 100) 76

3.5 H×nh ¶nh m« häc vÕt th−¬ng ë nhãm nghiªn cøu sau ®¾p thuèc (HE, x 400) 77

3.6 H×nh ¶nh m« häc vÕt th−¬ng ë nhãm nghiªn cøu sau ®¾p thuèc (HE, x 400) 77

3.7 H×nh ¶nh m« häc vÕt th−¬ng ë nhãm ®èi chøng sau ®¾p thuèc (HE, x 100) 78

66

3.8 H×nh ¶nh m« häc vÕt th−¬ng ë nhãm ®åi chøng sau ®¾p thuèc (HE, x 1000) 79

3.9 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc da b×nh th−êng (SEM x 2000) 80

3.10 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc da b×nh th−êng (TEM x 5000) 80

3.11 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm nghiªn cøu sau ®¾p thuèc (SEM x 750) 81

3.12 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm nghiªn cøu sau ®¾p thuèc (TEM x 1500) 82

3.13 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm nghiªn cøu sau ®¾p thuèc (SEM x1000) 82

3.14 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm nghiªn cøu sau ®¾p thuèc (TEM x 4000) 83

3.15 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm ®èi chøng sau ®¾p thuèc (SEM x 3500) 84

3.16 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm ®èi chøng sau ®¾p thuèc (TEM x 1500) 84

3.17 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm ®èi chøng sau ®¾p thuèc (SEM x 3500) 85

3.18 H×nh ¶nh siªu cÊu tróc ë nhãm ®èi chøng sau ®¾p thuèc (TEM x 1500) 85

3.19 GhÐp da máng tù th©n sau 5 ngµy ®iÒu trÞ 89

3.20 Kh©u da kú hai 89

3.21 Kh©u hÑp vÕt th−¬ng kÕt hîp ghÐp da máng 90

Danh môc c¸c h×nh

H×nh Tªn h×nh Trang

1.1 Mèi liªn quan vÒ thêi gian gi÷a c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau trong qu¸

tr×nh liÒn vÕt th−¬ng

5

1.2 C¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng 6

1.3 CÊu tróc cña mét ph©n tö collagen ®iÓn h×nh 22

2.1 Quy tr×nh nghiªn cøu 56

67

§Æt vÊn ®Ò

VÕt th−¬ng phÇn mÒm lµ lo¹i tæn th−¬ng th−êng gÆp c¶ trong thêi b×nh và

thêi chiÕn, chiÕm tû lÖ cao nhÊt so víi nh÷ng vÕt th−¬ng cña c¸c bé phËn kh¸c

trong c¬ thÓ. Theo tæng kÕt cña qu©n y qu©n ®éi X« ViÕt, trong ChiÕn tranh ThÕ

giíi lÇn thø II, tû lÖ vÕt th−¬ng phÇn mÒm chiÕm tõ 50 - 60% tæng sè th−¬ng

binh. Tû lÖ vÕt th−¬ng phÇn mÒm trong chiÕn tranh TriÒu Tiªn tõ 65 - 80%. ë

ViÖt Nam, trong cuéc chiÕn tranh chèng Mü, tû lÖ nµy chiÕm tõ 61 - 82% [35].

Trong thêi b×nh, vÕt th−¬ng phÇn mÒm chiÕm tû lÖ rÊt cao, cã xu h−íng

ngµy cµng gia t¨ng theo tõng n¨m. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do tai n¹n giao th«ng

vµ tai n¹n lao ®éng. Theo th«ng b¸o hµng n¨m, c¶ nước cã kho¶ng gÇn 3 triÖu

ng−êi bÞ tai n¹n, trong ®ã cã kho¶ng 60% vÕt th−¬ng phÇn mÒm cÇn ph¶i ®iÒu trÞ.

KÕt qu¶ ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm cã ý nghÜa rÊt quan träng, v× ®©y lµ

c¬ së ®Ó ®iÒu trÞ c¸c vÕt th−¬ng kh¸c nh−: x−¬ng, khíp, m¹ch m¸u, thần kinh…

Hai vÊn ®Ò quan träng trong ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm lµ chèng nhiÔm khuÈn

vµ kÝch thÝch m« h¹t ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn lµm liÒn vÕt th−¬ng. Xö trÝ sím vÕt

th−¬ng phÇn mÒm, ®iÒu trÞ ®óng nguyªn t¾c lµ nh÷ng yÕu tè cã ¶nh h−ëng rÊt lín

®Õn qu¸ tr×nh chèng nhiÔm khuÈn vµ h×nh thµnh m« h¹t lµm liÒn vÕt th−¬ng.

Ngµy nay, viÖc ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm ®· ®¹t ®−îc nhiÒu kÕt qu¶

tèt lµ nhê c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa tÝch cùc vµ c¸c lo¹i kh¸ng sinh

®Æc hiÖu. Tuy nhiªn, tû lÖ nhiÔm khuÈn vÕt th−¬ng vÉn cßn t−¬ng ®èi cao, vi

khuÈn ngµy cµng kh¸ng víi nhiÒu lo¹i kh¸ng sinh, ®· g©y ¶nh h−ëng tíi kÕt

qu¶ ®iÒu trÞ. V× vËy, ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ trªn, viÖc sö dông c¸c

thuèc cã nguån gèc th¶o d−îc ®Ó ®iÒu trÞ t¹i chç vÕt th−¬ng phÇn mÒm ®ang rÊt

®−îc quan t©m, nghiªn cøu vµ øng dông.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®iÒu trÞ vÕt

th−¬ng phÇn mÒm b»ng thuèc th¶o d−îc nh−: tinh dÇu trµm, cao l¸ má qu¹, cao

l©n-t¬-uyn, kem r¸y, mì maduxin, cao cá lµo… KÕt qu¶ cho thÊy, c¸c thuèc trªn

68

cã t¸c dông kh¸ng khuÈn vµ kÝch thÝch m« h¹t ph¸t triÓn, gãp phÇn lµm cho qu¸

tr×nh liÒn vÕt th−¬ng diÔn ra nhanh chãng [14], [15], [19], [22], [31].

C©y b¹ch ®µn tr¾ng cã tªn khoa häc lµ Eucalyptus camaldulensis

Dehnhardt, ®−îc trång ë nhiÒu n¬i, cã thÓ ph¸t triÓn ë nhiÒu ®iÒu kiÖn khÝ hËu,

thæ nh−ìng, l¸ cã thÓ thu h¸i quanh n¨m [20], [21]. Theo kinh nghiÖm d©n gian,

l¸ b¹ch ®µn tr¾ng ®· ®−îc dïng lµm thuèc ho, thuèc ch÷a bÖnh ®−êng tiªu hãa,

thuèc s¸t trïng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· cã mét sè nghiªn cøu thµnh phÇn hãa

häc cña l¸ b¹ch ®µn cho thấy, trong l¸ cã tanin, tinh dÇu, flavonoid. Nghiªn cøu

cña NguyÔn ThÞ Th¸i H»ng, NguyÔn Duy Khang (1993), Ph¹m ThÞ Hßa (1994)

cho thấy, tinh dÇu d−îc chiÕt xuÊt tõ l¸ c©y b¹ch ®µn tr¾ng cã t¸c dông kh¸ng

khuÈn vµ kh¸ng nÊm. Tanin gåm nh÷ng chÊt cã nguån gèc h÷u c¬, dÔ tan trong

n−íc, cã tÝnh kh¸ng khuÈn, kh¸ng virus, th−êng dïng lµm thuèc chèng viªm,

ch÷a báng [10], [12], [13], [43].

N¨m 2007, NguyÔn Minh Hµ vµ céng sù t¹i ViÖn Y häc cæ truyÒn Qu©n

®éi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu in vitro vµ in vivo cho thÊy, cao lỏng ®−îc bµo chÕ

tõ l¸ c©y b¹ch ®µn tr¾ng cã t¸c dụng kh¸ng khuẩn vµ kÝch thÝch m« h¹t ph¸t

triÓn trªn vÕt th−¬ng báng ë ®éng vËt thùc nghiÖm [8].

§Ó ®¸nh gi¸ t¸c dông trªn l©m sµng cña cao láng b¹ch ®µn trong ®iÒu trÞ

t¹i chç vÕt th−¬ng phÇn mÒm nhiÔm khuÈn, cã thÓ øng dông trong y häc nãi

chung vµ trong y häc qu©n sù nãi riªng, chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi:

“Nghiªn cøu t¸c dông cña cao láng b¹ch ®µn trong ®iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn

mÒm nhiÔm khuÈn” nh»m c¸c môc tiªu sau:

1- §¸nh gi¸ t¸c dông kh¸ng khuÈn t¹i vÕt th−¬ng phÇn mÒm nhiÔm

khuÈn cña cao láng b¹ch ®µn.

2- §¸nh gi¸ t¸c dông kích thíchh×nh thµnh m« h¹t trªn vÕt th−¬ng

phÇn mÒm nhiÔm khuÈn cña cao láng b¹ch ®µn.

69

Ch−¬ng 1

Tæng quan

1.1. vÕt th−¬ng phÇn mÒm

1.1.1. §Æc ®iÓm chung vÒ vÕt th−¬ng phÇn mÒm

VÕt th−¬ng phÇn mÒm là sự phá vỡ cấu trúc giải phẫu bình thường và

quan trọng hơn là làm ảnh hưởng tới chức năng của cơ quan, tổ chức [98].

Nguyªn nh©n g©y nªn vÕt th−¬ng phÇn mÒm trong chiÕn tranh lµ do c¸c

lo¹i vò khÝ g©y s¸t th−¬ng nh− m¶nh bom, m×n, m¶nh ®¹n vµ c¸c lo¹i vò khÝ s¸t

th−¬ng kh¸c; trong thêi b×nh, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do tai n¹n giao th«ng, tai

n¹n lao ®éng vµ c¸c tai n¹n trong sinh ho¹t.

Theo thèng kª trong chiÕn tranh, vÕt th−¬ng phÇn mÒm chiÕm tû lÖ rÊt lín,

kho¶ng tõ 70 - 80% so víi c¸c tæn th−¬ng nh÷ng bé phËn kh¸c trong c¬ thÓ, do

viÖc sö dông réng r·i c¸c lo¹i vò khÝ g©y s¸t th−¬ng hµng lo¹t [5], [35], [37].

Nh÷ng vÕt th−¬ng phÇn mÒm lín, phøc t¹p, th−êng cã møc ®é « nhiÔm

cao. NÕu xö trÝ vÕt th−¬ng kú ®Çu ch−a triÖt ®Ó hoÆc ®Ó muén, cã thÓ dÉn ®Õn

nh÷ng biÕn chøng nÆng nh− ch¶y m¸u, sèc nhiÔm khuÈn, cã thÓ g©y tµn phÕ

hoÆc tö vong [29], [30].

ë ViÖt Nam, trong chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ, tû lÖ vÕt th−¬ng phÇn mÒm

lµ 78%. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, ë miÒn Nam ViÖt Nam, tû lÖ vÕt

th−¬ng phÇn mÒm chiÕm tõ 61 - 82%. Trong chiÕn tranh b¶o vÖ biªn giíi phÝa

B¾c, tû lÖ vÕt th−¬ng phÇn mÒm lµ 63 - 79%. Sù ph©n bè vÕt th−¬ng cña lÝnh

Mü trong chiÕn tranh ViÖt Nam (1964 - 1973) cho thÊy, tû lÖ tæn th−¬ng m«

mÒm ë c¸c chi lµ 47% [35], [37], [69].

Trong thêi b×nh, vÕt th−¬ng phÇn mÒm vÉn chiÕm mét tû lÖ ®¸ng kÓ do

tai n¹n giao th«ng, tai n¹n lao ®éng vµ tai n¹n sinh ho¹t; trong ®ã, tai n¹n giao

th«ng lµ nguyªn nh©n g©y tæn th−¬ng phÇn mÒm cao nhÊt.

VÕt th−¬ng phÇn mÒm th−êng kÕt hîp víi c¸c vÕt th−¬ng kh¸c nh− vÕt

th−¬ng x−¬ng, m¹ch m¸u, thÇn kinh… vµ th−êng bÞ « nhiÔm tõ m«i tr−êng

70

xung quanh, dÉn ®Õn nhiÔm khuÈn rÊt phøc t¹p, lµm cho viÖc ®iÒu trÞ gÆp rÊt

nhiÒu khã kh¨n.

§iÒu trÞ vÕt th−¬ng phÇn mÒm cã ý nghÜa quan träng, cã thÓ tr¸nh ®−îc

nh÷ng biÕn chøng nguy hiÓm ¶nh h−ëng tíi tÝnh m¹ng vµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng

cña bÖnh nh©n sau nµy. VÕt th−¬ng phÇn mÒm liÒn tèt lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan

träng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c vÕt th−¬ng x−¬ng, m¹ch m¸u, thÇn kinh. Nhê cã tæ chøc

phÇn mÒm che phñ mµ æ g·y x−¬ng nhanh liÒn; m¹ch m¸u, thÇn kinh nhanh

chãng phôc håi vÒ gi¶i phÉu vµ chøc n¨ng [5], [29].

1.1.2. Sinh lý cña qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng phÇn mÒm

Qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng diÔn ra ngay sau khi bÞ th−¬ng. §©y lµ mét

qu¸ tr×nh phøc t¹p, diÔn ra theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh, trong c¸c ®iÒu kiÖn sinh

ho¸ kh¸c nhau, cã sù tham gia cña nhiÒu lo¹i tÕ bµo vµ nhiÒu yÕu tè, nh»m

môc ®Ých kh«i phôc m« tæn th−¬ng vµ t¸i t¹o m« míi, lµm liÒn vÕt th−¬ng.

DiÔn biÕn cña qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng nhanh hay chËm tïy thuéc vµo møc

®é, tÝnh chÊt th−¬ng tæn, ph¶n øng cña c¬ thÓ vµ c¸ch thøc xö trÝ vÕt th−¬ng

[91], [95], [98], [107].

§Æc tr−ng cña qu¸ tr×nh nµy bao gåm sù kÝch thÝch ho¹t ®éng ph©n bµo

vµ chuyÓn ®éng amÝp cña c¸c tÕ bµo biÓu m« ®· s¶n sinh ra tÕ bµo sõng, sù kÝch

thÝch ho¹t ®éng vµ t¨ng sinh cña c¸c nguyªn bµo sîi ë vïng l©n cËn vÕt th−¬ng,

®Æc biÖt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt collagen ®¬n ph©n tö vµ c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o

quan träng cña m¹ng l−íi ngo¹i bµo, trong ®ã cã sù trïng hîp cña

protocollagen ®−îc h×nh thµnh trong hÖ thèng l−íi phøc t¹p… [38], [58].

C¸c vÕt th−¬ng diÔn biÕn mét c¸ch b×nh th−êng vµ theo mét tr×nh tù gåm

3 giai ®o¹n riªng biÖt nh−ng cã sù ®an xen, kÕ tiÕp nhau, ®ã lµ c¸c giai ®o¹n:

viªm, t¨ng sinh vµ t¸i t¹o (h×nh 1.1) [47], [98].

C¸c thµnh phÇn cña m¹ng l−íi ngo¹i bµo (extracellular matrix - ECM)

®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu hßa vµ hîp nhÊt nhiÒu qu¸ tr×nh

then chèt trong qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng diÔn ra.

71

H×nh 1.1: Mèi liªn quan vÒ thêi gian gi÷a c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau

trong qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng

(Nguån: Annette Wysocki, Schullz G. S., Glenn Ladwig, 2005 [47])

- Xung huyÕt: (1) ®«ng m¸u, (2) ph¶n øng m¹ch, (3) viªm.

- T¨ng sinh: (4) tæng hîp ECM míi, (5) biÓu m« hãa.

- T¸i t¹o: kÕt g¾n (6) vµ t¸i t¹o (7) cña ECM.

NÕu vÕt th−¬ng gän, s¹ch, ®−îc xö lý kÞp thêi, ®óng ph−¬ng ph¸p; t×nh

tr¹ng toµn th©n bÖnh nh©n kháe m¹nh; vÕt th−¬ng kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn,

kh«ng ho¹i tö, kh«ng cã kho¶ng trèng, sÏ lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho

nguyªn bµo sîi vµ c¸c sîi collagen tËp trung lÊp ®Çy vÕt th−¬ng. Qu¸ tr×nh tæng

hîp collagen vµ qu¸ tr×nh biÓu m« hãa sÏ hoµn thµnh sau 6 - 8 ngµy vµ vÕt

th−¬ng cã thÓ liÒn ngay trong kú ®Çu [95], [97], [106].

NÕu vÕt th−¬ng mÊt nhiÒu tæ chøc, hai bê mÐp vÕt th−¬ng c¸ch xa nhau,

hoÆc vÕt th−¬ng bÞ nhiÔm khuÈn, th× qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng sÏ diÔn biÕn qua

3 giai ®o¹n: viªm, t¨ng sinh vµ t¸i t¹o. C¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh liÒn vÕt

th−¬ng diÔn ra liªn tôc vµ thèng nhÊt víi nhau, c¸c yÕu tè ®−îc h×nh thµnh ë giai

®o¹n nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn giai ®o¹n tiÕp theo [83].