Nâng cao vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân ở huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

PHẠM THỊ HIÊM

NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA LAO ĐỘNG NỮ

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN

Ở HUYỆN VÕ NHAI, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

PHẠM THỊ HIÊM

NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA LAO ĐỘNG NỮ

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN

Ở HUYỆN VÕ NHAI, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Mã số: 60 62 01 15

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ LÝ

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn "Nâng cao vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ

nông dân ở huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên". Luận văn sử dụng những

thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Các thông tin này đã được chỉ rõ nguồn gốc,

có một số thông tin thu thập từ điều tra thực tế ở địa phương, số liệu đã được

tổng hợp và xử lý.

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa

được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc

trích dẫn rõ ràng.

Thái Nguyên, ngày ..... tháng……năm 2014

Tác giả luận văn

Phạm Thị Hiêm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp tôi đã được sự

giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu

sắc nhất tới tất cả cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá

trình học tập và nghiên cứu đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban

Giám hiệu, Khoa Đào tạo sau Đại học, cùng các thầy cô giáo trường Đại

học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại trường.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn TS. Phạm Thị Lý người trực tiếp hướng dẫn

và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo UBND huyện, các

phòng chức năng của huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên và các hộ nông dân đã

giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu thập thông tin để

thực hiện luận văn.

Đồng thời, Tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp và những cộng tác

viên đã giúp đỡ, chia sẻ tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và

nghiên cứu đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, ngày ……tháng……năm 2014

Tác giả luận văn

Phạm Thị Hiêm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................ii

MỤC LỤC.........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................. vii

DANH MỤC CÁC HÌNH................................................................................... ix

MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài .................................................. 1

2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ........................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 2

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài....................................................... 3

5. Bố cục luận văn ........................................................................................... 3

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ CỦA LAO

ĐỘNG NỮ TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN...................... 4

1.1. Cơ sở lý luận về vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ

nông dân.................................................................................................. 4

1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của giới tính ................................................... 4

1.1.2. Hộ gia đình và kinh tế hộ nông dân..................................................... 7

1.1.3. Vị trí và vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân ....... 10

1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của lao động nữ trong phát

triển kinh tế hộ nông dân .................................................................. 13

1.1.5. Những thách thức đối với lao động nữ ở nông thôn.......................... 16

1.2. Vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân ở một

số nước trên thế giới và ở Việt Nam................................................... 25

1.2.1. Vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ ở một số

nước trên thế giới.............................................................................. 25

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

1.2.2. Vai trò lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân ở Việt Nam.... 26

1.2.3. Tình hình lao động nữ ở Tỉnh Thái Nguyên...................................... 32

1.3. Một số bài học kinh nghiệm cho Huyện Võ Nhai ................................ 34

Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................. 37

2.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................. 37

2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 37

2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu.................................................. 37

2.2.3. Phương pháp thu thập thông tin......................................................... 38

2.2.4. Phương pháp xử lý thông tin.............................................................. 40

2.2.5. Phương pháp phân tích ...................................................................... 40

2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................... 40

2.3.1. Nhóm các chỉ tiêu chung.................................................................... 40

2.3.2. Nhóm các chỉ tiêu về xã hội............................................................... 40

2.3.3. Nhóm các chỉ tiêu phản ánh vai trò của lao động nữ......................... 40

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG VỀ VAI TRÒ CỦA LAO ĐỘNG NỮ TRONG

PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN Ở HUYỆN VÕ NHAI....................... 42

3.1. Đặc điểm của Huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên................................. 42

3.1.1. Đặc điểm tự nhiên.............................................................................. 42

3.1.2. Đặc điểm kinh tế- xã hội.................................................................... 49

3.2. Thực trạng vai trò của lao động nữ nông thôn trong phát triển kinh tế hộ.... 61

3.2.1. Khái quát thực trạng về lao động nữ trên địa bàn huyện Võ Nhai .... 61

3.2.2. Thực trạng, vai trò của lao động nữ trong các hộ điều tra ............... 66

3.3. Những tồn tại và nguyên nhân làm hạn chế vai trò của lao động nữ

trong phát triển kinh tế hộ nông dân ..................................................... 88

3.3.1. Những lý do làm hạn chế vai trò của lao động nữ trong phát triển

kinh tế hộ........................................................................................... 88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

3.3.2. Dùng phương pháp phân tích SWOT để phân tích vai trò của lao

động nữ trong phát triển kinh tế hộ................................................... 89

Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO

VAI TRÕ LAO ĐỘNG NỮ TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG

DÂN Ở HUYỆN VÕ NHAI ............................................................................. 92

4.1. Quan điểm phương hướng, mục tiêu nâng cao vai trò của lao động

nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân ở huyện Võ Nhai ................... 93

4.1.1. Quan điểm nâng cao vai trò của lao động nữ trong phát triển

kinh tế hộ nông dân của huyện Võ Nhai........................................... 93

4.1.2. Mục tiêu của việc nâng cao vai trò của phụ nữ trong phát triển

kinh tế xã hội huyện Võ Nhai ........................................................... 95

4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò của phụ nữ trong

phát triển kinh tế hộ nông dân ở huyện Võ Nhai................................ 95

4.2.1. Giải pháp nâng cao vai trò lao động nữ trong tiếp cận và quản lý

các nguồn lực của hộ......................................................................... 95

4.2.2. Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn lực lao động nữ..................... 98

4.2.3. Phát triển ngành nghề phi nông nghiệp và nghề phụ....................... 100

4.2.4. Giải pháp trong vấn đề ra quyết định ............................................ 100

4.2.5. Tăng cường tạo quyền và tăng khả năng tiếp cận của phụ nữ đối

với các hoạt động ở các hội ban ngành đoàn thể ở địa phương...... 101

4.3. Kiến nghị............................................................................................. 102

KẾT LUẬN.................................................................................................... 105

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 108

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

LHPNVN : Liên hiệp phụ nữ Việt Nam

LHQ : Liên hiệp quốc

NN &PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

NN : Nông nghiệp

PTTH : Phổ thông trung học

TBXH : Thương binh xã hội

THCS : Trung học cơ sở

TSCĐ : Tài sản cố định

TV : Ti vi

TW : Trung ương

UBND : Ủy ban nhân dân

VSTBPN : Vì sự tiến bộ phụ nữ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Tỷ lệ phụ nữ tham gia công tác Đảng, Chính quyền các cấp

giai đoạn 2011- 2016 .................................................................... 28

Bảng 1.2: Tỷ lệ lao động nữ đang làm việc phân theo ngành kinh tế tỉnh

Thái Nguyên, năm 2012................................................................ 32

Bảng 1.3: Tỷ lệ phụ nữ là đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp tỉnh Thái

Nguyên nhiệm kỳ 2011 - 2016 ..................................................... 33

Bảng 2.1: Lựa chọn địa điểm điều tra............................................................. 38

Bảng 3.1: Dân số của huyện Võ Nhai, năm 2013........................................... 50

Bảng 3.2: Lao động nữ phân theo các ngành của huyện Võ Nhai Trong

giai đoạn 2011- 2013 .................................................................... 52

Bảng 3.3: Tình hình sử dụng quỹ đất của huyện Võ Nhai năm 2013............. 54

Bảng 3.4: Tình hình sản xuất lương thực của huyện Võ Nhai năm 2012-2013 ......... 58

Bảng 3.5: Cơ cấu kinh tế huyện Võ Nhai năm 2011-2013................................ 60

Bảng 3.6: Trình độ chuyên môn của lao động nữ huyện Võ Nhai, năm 2013 ....... 64

Bảng 3.7: Lực lượng lao động phân theo các ngành huyện Võ Nhai, năm 2013 ... 65

Bảng 3.8: Tỷ lệ nữ làm chủ hộ và tham gia quản lý và điều hành sản xuất

trong các hộ điều tra huyện Võ Nhai, năm 2013 .......................... 67

Bảng 3.9: Phân công lao động sản xuất và người ra quyết định trong

trồng trọt của các nhóm hộ điều tra .............................................. 69

Bảng 3.10: Phân công lao động sản xuất và người ra quyết định trong

Chăn nuôi của các nhóm hộ điều tra............................................. 72

Bảng 3.11. Phân công công việc hàng ngày trong nhóm hộ điều tra

huyện Võ Nhai, năm 2013 ............................................................ 73

Bảng 3.12: Tiếp cận thông tin sản xuất của lao động nữ trong các hộ điều

tra huyện Võ Nhai, năm 2013....................................................... 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

Bảng 3.13: Phụ nữ với việc tiếp cận các kênh thông tin và Các quan hệ xã

hội huyện Võ Nhai, năm 20013 ...................................................... 80

Bảng 3.14: Đứng tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của hộ điều

tra huyện Võ Nhai năm 2013 ......................................................... 81

Bảng 3.15: Quyền quản lý tài chính và ra quyết định trong các hộ điều

tra huyện Võ Nhai, năm 2013....................................................... 82

Bảng 3.16: Vai trò của lao động nữ trong việc tạo ra thu nhập trong các

hộ điều tra tại huyện Võ Nhai năm 2013...................................... 86

Bảng 3.17: Mối liên hệ giữa vai trò giới, tình trạng bất bình đẳng giới và

công cuộc phát triển...................................................................... 91

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ix

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1: Bản Đồ hành chính Huyện Võ Nhai ............................................... 43

Hình 3.2: Tỷ lệ dân tộc huyện Võ Nhai năm 2013 ......................................... 51

Hình 3.3: Cơ cấu sử dụng đất của huyện Võ Nhai ......................................... 54

Hình 3.4: Phân loại lao động nữ huyện Võ Nhai theo tiêu chí dân tộc .......... 61

Hình 3.5: Biểu đồ phân loại lao động nữ huyện Võ Nhai theo nhóm tuổi............. 62

Hình 3.6: Biểu đồ phân loại lao động nữ huyện Võ Nhai theo trình độ học vấn...... 63

Hình 3.8: So sánh tỷ lệ biết chữ giữa lao động nam và lao động nữ .............. 84

Hình 3.9: So sánh thời gian chăm sóc sức khỏe của các thành viên trong

gia đình ........................................................................................... 85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Trong lịch sử loài người, phụ nữ bao giờ cũng là một bộ phận lao động

quan trọng trong xã hội. Bằng lao động sáng tạo của mình, phụ nữ đã góp

phần làm giầu cho xã hội, làm phong phú cuộc sống con người, đặc biệt quan

trọng trong sản xuất xã hội và tái sản xuất sức lao động, bảo đảm cho xã hội

loài người không ngừng phát triển. Họ có mặt và tham gia hoạt động trong

mọi lĩnh vực xã hội. Phụ nữ là người quản lý, người chăm lo cuộc sống cho cả

gia đình. Cuộc sống của người phụ nữ chịu ảnh hưởng sâu sắc đến sự tiến bộ

của chế độ chính trị, xã hội, sự phát triển kinh tế văn hoá và cũng gắn liền với

trình độ văn minh của thời đại.

Từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV đến nay, những chính sách đổi

mới kinh tế của Đảng và Nhà nước ban hành đã làm thay đổi mọi mặt đời sống

kinh tế, xã hội của nhân dân cả nước, từ thành thị tới nông thôn, từ miền xuôi

đến miền ngược. Với trình độ học vấn và năng lực chuyên môn không ngừng

được nâng cao, người phụ nữ đã có mặt trong tất cả các lĩnh vực của đời sống,

xã hội. Đặc biệt ở khu vực nông thôn, vai trò của người phụ nữ được đánh giá

cao hơn nữa trong phát triển kinh tế hộ gia đình, họ hoạt động trong nhiều

ngành nghề để tăng thu nhập, cải thiện đời sống. Họ đã và đang tích cực tham

gia vào các hoạt động sản xuất và đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh

tế ở nông thôn, làm thay đổi diện mạo kinh tế nông thôn Việt Nam.

Là một huyện miền núi làm nông nghiệp là chính, lao động nữ chiếm tỷ

trọng cao trong cơ cấu lao động toàn huyện. Phụ nữ ngày càng có vai trò quan

trọng trong lao động sản xuất, nuôi dưỡng, chăm sóc gia đình và hoạt động

cộng đồng. Tuy nhiên, sự đóng góp của họ chưa được công nhận một cách

xứng đáng, chưa tương xứng với vị trí, vai trò của họ trong nền kinh tế, trong

các quan hệ xã hội và trong đời sống gia đình. Qua quá trình nghiên cứu, vấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

đề vai trò của người phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân nói chung và ở

huyện Võ Nhai nói riêng là vấn đề ít được các nhà quản lý quan tâm, trên cơ sở

đó có những giải pháp thích hợp để khẳng định, ghi nhận và tăng cường vai trò

của người phụ nữ ở khu vực nông thôn. Vì vậy, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài:

"Nâng cao vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế hộ nông dân ở

huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên".

2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài

2.1. Mục tiêu chung

Nghiên cứu nhằm chỉ ra được vai trò quan trọng của người phụ nữ nông

thôn ở huyện Võ Nhai, trên cơ sở đó có những kiến nghị với các cấp chính

quyền, địa phương nhằm nâng cao vị thế, vai trò của người phụ nữ trong phát

triển kinh tế hộ nông dân nói riêng và trong các hoạt động xã hội nói chung.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về vấn đề “giới”. Vị trí, vai trò

khả năng đóng góp của lao động nữ nói chung và lao động nữ nông thôn nói

riêng trong phát triển kinh tế hộ nông dân.

- Đánh giá năng lực và vai trò của lao động nữ nông thôn ở huyện Võ

Nhai trong phát triển kinh tế hộ những năm qua.

- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò và khả năng đóng góp của

lao động nữ nông thôn trong phát triển kinh tế hộ.

- Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường vai trò của lao động nữ

nông thôn trong phát triển kinh tế hộ, góp phần vào sự phát triển kinh tế xã

hội trên địa bàn huyện Võ Nhai trong những năm tới.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu