Lợi nhuận

Ch¬ng I

Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn

1. Quan ®iÓm cña tr êng ph¸i träng th ¬ng vÒ lîi nhuËn.

Chñ nghÜa träng th¬ng ra ®êi vµo thêi kú qu¸ ®é mµ nÒn kinh tÕ phong kiÕn b￾íc vµo thêi kú suy ®åi vµ nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa b¾t ®Çu h×nh thµnh. Nã ra ®êi

ph¶n ¸nh nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n vµo thêi kú ®Çu t b¶n vµo thêi

kú tiÒn t b¶n vµ nã ®îc ph¸t triÓn réng r·i ë c¸c níc T©y ©u. MÆc dï thêi kú nµy cha

biÕt ®Õn quy luËt kinh tÕ träng th¬ng ®· t¹o ra nhiÒu tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi cho c¸c

lý luËn kinh tÕ thÞ trêng sau nµy ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë chç hä ®a ra quan

®iÓm sù giµu cã kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ tiÒn. Môc ®Ých ho¹t ®éng

cña kinh tÕ hµng ho¸ thÞ trêng lµ lîi nhuËn.

“Häc thuyÕt kinh tÕ träng th¬ng cho r»ng lîi nhuËn lµ do lÜnh vùc lu th«ng mua

b¸nh÷ng, trao ®æi sinh ra. Nã lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua Ýt b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t mµ

cã”.

Nhng trong giai ®o¹n nµy c¸c nhµ kinh tÕ häc cha hiÓu quan hÖ gi÷a lu th«ng hµng

ho¸ vµ lu th«ng tiÒn tÖ. V× ®ã ë giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú nµy, c¸c níc t b¶n ®· ®a ra

c¸c chÝnh s¸ch lµm t¨ng cña c¶i tiÒn tÖ, gi÷ cho khèi lîng tiÒn kh«ng ra níc ngoµi, tËp

trung bu«n b¸n ®Ó nhµ níc dÔ kiÓm tra, b¾t buéc c¸c th¬ng nh©n níc ngoµi tËp trung

bu«n b¸n ph¶i dïng sè tiÒn mµ hä cã mua hÕt hµng ho¸ mang vÒ níc hä... ë giai ®o¹n

sau hä dïng chÝnh s¸ch xuÊt siªu ®Ó cã thªm chªnh lÖch, mang tiÒn ra níc ngoµi ®Ó

thùc hiÖn mua rÎ b¸n ®¾t...

1

Víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®a ra nh»m ®¹t ®îc lîi Ých nh trªn cña c¸c níc t b¶n chØ mang

tÝnh chÊt bÒ mÆt n«ng c¹n. Chøng tá quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn còng nh kinh tÕ cha cã

“chiÒu s©u” thùc chÊt. ChÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn nhiÒu m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ.

§ßi hái ph¶i tho¸t khái ph¬ng ph¸p kinh nghiÖm thuÇn tuý. Ph¶i ph©n tÝch kinh tÕ x·

héi víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ.

2. Quan ®iÓm cña tr êng ph¸i cæ ®iÓn vÒ lîi nhuËn.

Trong thêi kú chñ nghÜa träng th¬ng, sù ho¹t ®éng cña t b¶n chñ yÕu lµ trong

lÜnh vùc lu th«ng. C¸c nhµ kinh tÕ häc cña trêng ph¸i nµy lÇn ®Çu tiªn chuyÓn ®èi t￾îng nghiªn cøu lÜnh vùc lu th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. LÇn ®Çu tiªn hä x©y dùng

mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh ph¹m trï lîi

nhuËn, ®Þa t«, lîi tøc... trong ®ã cã mét sè quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn, næi bËt lµ quan

®iÓm cña Kene, A.D Smith, Ricacdo.

a. Quan ®iÓm cña Kene.

Kene ®îc C. Mac ®¸nh gi¸ lµ cha ®Î cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn vµ «ng cã

c«ng lao to lín trong lÜnh vùc kinh tÕ. Kene ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn cøu s¶n

phÈm tøc lµ nÒn mãng cho viÖc nghiªn cøu quan hÖ thÆng d sau nµy. «ng ®· ®a ra

nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ ®Ó tiÕn hµnh phª ph¸n chñ nghÜa träng th¬ng. Kene cho

r»ng trao ®æi th¬ng m¹i chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc ®æi gi¸ trÞ nµy lÊy gi¸ trÞ sö dông kh¸c

theo nguyªn t¾c ngang gi¸ c¶. Hai bªn kh«ng cã g× ®Ó mÊt hoÆc ®îc c¶. Bëi vËy th¬ng

nghiÖp kh«ng thÓ ®Î ra tiÒn ®îc. Theo «ng lîi nhuËn th¬ng nghiÖp cã ®îc do tiÕt kiÖm

c¸c kho¶n chi phÝ vÒ th¬ng m¹i vµ cña c¶i chØ cã thÓ t¹o ra trong viÖc s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp. ChÝnh quan ®iÓm nµy ®· chuyÓn viÖc nghiªn cøu cña c¶i tõ lÜnh vùc lu th«ng

sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Ngoµi ra «ng cßn cã lý luËn vÒ s¶n phÈm thÆng d. «ng cho

r»ng s¶n phÈm thÆng d chØ ®îc t¹o ra s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kinh doanh theo kiÓu t

b¶n chñ nghÜa bëi v× trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· t¹o ra ®îc chÊt míi nhê

cã ®îc sù gióp ®ì cña tù nhiªn. §©y lµ mét quan ®iÓm sai lÇm. Nhng «ng còng manh

nha bíc ®Çu t×m ra ®îc nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d. «ng cho chi phÝ s¶n xuÊt lµ tiÒn

2

l¬ng, s¶n phÈm thuÇn tuý lµ sè chªnh lÖch gi÷a thu ho¹ch vµ tiÒn l¬ng ®ã chÝnh lµ

phÇn do lao ®éng thÆng d t¹o ra.

Víi Petty lîi nhuËn lµ kho¶n d«i ra so víi chi phÝ s¶n xuÊt vµ petty cho r»ng phÇn lîi

nhuËn d«i ra phô thuéc vµo nhµ t b¶n lµ hîp lý. §ã lµ c«ng lao vÒ sù m¹o hiÓm cña

nhµ t b¶n øng tiÒn ra s¶n xuÊt. Cßn A.R.J Turogt th× cho r»ng lîi nhuËn lµ thu nhËp

kh«ng lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra.

A.D. Smith th× nghÜ g× ?

«ng cho r»ng lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña ngêi lao

®éng, chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña c«ng nh©n.

«ng chØ ra lîi tøc lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn mµ nhµ t b¶n ho¹t ®éng b»ng tiÒn ®i

vay ph¶i tr¶ cho chñ cña nã ®Ó ®îc sö dông t b¶n.¤ng ®· nh×n thÊy xu híng b×nh

qu©n ho¸ tØ suÊt lîi nhuËn vµ xu híng tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m sót do khèi lîng t

b¶n ®Çu t t¨ng lªn. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch gi¸ trÞ hµng ho¸ do ngêi c«ng nh©n t¹o

ra. A.D.Smith thÊy mét thùc tÕ lµ c«ng nh©n chØ nhËn ®îc mét phÇn tiÒn l¬ng, phÇn

cßn l¹i lµ ®Þa t« vµ lîi nhu©n t b¶n .Theo «ng ®Þa t« céng víi lîi tøc t b¶n ®Çu t c¶i t¹o

®Êt b»ng tiÒn t«. §iÒu nµy tiÕn bé h¬n c¸c häc thuyÕt tríc ®©y. Tuy nhiªn «ng cßn

cho r»ng së dÜ n«ng nghiÖp cã ®Þa t«, v× lao ®«ng n«ng nghiÖp cã n¨ng suÊt lao ®éng

cao h¬n c«ng nghiÖp vµ «ng phñ nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi. ¤ng cho r»ng nÕu thõa nhËn

®Þa t« tuyÖt ®èi lµ vi ph¹m qui luËt gi¸ trÞ .

b. Quan ®iÓm cña Picacdo:

NÕu nh A.D.Smith sèng trong thêi k× c«ng trêng thñ c«ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ

th× David Ricacdo sèng trong thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch

quan ®Ó «ng vît ®îc ngìng giíi h¹n mµ A.D.Smith dõng l¹i.¤ng lµ ngêi kÕ tôc xuÊt

s¾c cña A.D.Smith. Theo C. Mac, A.D.Smith lµ nhµ kinh tÕ cña thêi k× c«ng trêng thñ

c«ng cßn Ricacdo lµ nhµ t tëng cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. ¤ng sö dông ph-

¬ng ph¸p khoa häc tù nhiªn, sö dông c«ng cô trõu tîng ho¸, ®ång thêi ¸p dông c¸c

3