Lịch sử thế giới hiện đại (1917 - 1945)

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT

F 7 G

GIAÙO TRÌNH

LỊCH SỬ THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI

(1917 – 1945)

(Giaùo trình daønh cho lôùp töø xa)

HOAØNG THÒ NHÖ YÙ

2002

Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 2 –

MUÏC LUÏC

CHÖÔNG I......................................................................................................................... 5

I. NHÖÕNG TIEÀN ÑEÀ CUÛA CAÙCH MAÏNG. CUOÄC CAÙCH MAÏNG DAÂN CHUÛ TÖ

SAÛN THAÙNG 2-1917..................................................................................................... 5

1. Nhöõng tieàn ñeà cuûa caùch maïng............................................................................... 5

2. Cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn thaùng Hai........................................................... 7

3. Caùch maïng chuyeån töø daân chuû tö saûn sang caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa............ 8

4. Thaéng lôïi cuûa caùch maïng XHCN thaùng möôøi....................................................... 9

II. CUOÄC ÑAÁU TRANH ÑEÅ BAÛO VEÄ CAÙCH MAÏNG (1918 – 1920): XAÂY DÖÏNG

CHÍNH QUYEÀN XOÂ VIEÁT VAØ CHOÁNG THUØ TRONG GIAËC NGOAØI.................. 10

1. Nhieäm vuï thöù 1..................................................................................................... 11

2. Nhieäm vuï thöù 2..................................................................................................... 12

3. Nhieäm vuï thöù 3..................................................................................................... 12

III. YÙ NGHÓA LÒCH SÖÛ TROÏNG ÑAÏI CUÛA CAÙCH MAÏNG THAÙNG MÖÔØI ......... 13

CHÖÔNG II...................................................................................................................... 14

I. CHÍNH SAÙCH KINH TEÁ MÔÙI (NEP) VAØ COÂNG CUOÄC KHOÂI PHUÏC KINH TEÁ

(1921 – 1925)................................................................................................................ 14

II. BÖÔÙC ÑAÀU COÂNG NGHIEÄP HOÙA XHCN (1926 –1929) ................................... 16

III. COÂNG CUOÄC TAÄP THEÅ HOÙA NOÂNG NGHIEÄP VAØ HOAØN THAØNH KEÁ

HOAÏCH 5 NAÊM LAÀN THÖÙ NHAÁT (1928 –1933)..................................................... 17

IV. HOAØN THAØNH KEÁ HOAÏCH 5 NAÊM LAÀN THÖÙ 2 (1933-1937) LIEÂN XOÂ

BÖÔÙC ÑAÀU XAÂY DÖÏNG ÑÖÔÏC NHÖÕNG NEÀN MOÙNG CUÛA CNXH. HIEÁN PHAÙP

1936............................................................................................................................... 19

CHÖÔNG III .................................................................................................................... 21

Phaàn A .............................................................................................................................. 21

I. HOÄI NGHÒ HOAØ BÌNH VECÙXAI............................................................................ 21

1. Hoaøn caûnh trieäu taäp Hoäi nghò .............................................................................. 21

2. Heä thoáng hoaø öôùc Veùcxai.................................................................................... 22

II. HOÄI NGHÒ OASINHTÔN VAØ NHÖÕNG HOØA ÖÔÙC ÑÖÔÏC KÍ KEÁT .................. 24

Phaàn B............................................................................................................................... 26

I. TÌNH HÌNH KINH TEÁ VAØ CHÍNH TRÒ CUÛA CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN SAU CHIEÁN

TRANH (1918 –1923).................................................................................................. 26

II. CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN TRONG GIAI ÑOAÏN OÅN ÑÒNH (1924 –1929) ............... 27

1. OÅn ñònh veà kinh teá................................................................................................ 27

2. OÅn ñònh töông ñoái veà chính trò............................................................................. 28

III. CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN CHUÛ YEÁU TRONG GIAI ÑOAÏN 1929-1939 ................. 31

1. Cuoäc khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi 1929 – 1933 ................................................ 31

2. Chuû nghóa phaùt xít Ñöùc, Italia vaø chuû nghóa quaân phieät Nhaät............................ 32

3. Caùc ñeá quoác “daân chuû” Mó, Anh vaø Phaùp ........................................................... 36

IV. Keát luaän.................................................................................................................. 39

Chöông IV......................................................................................................................... 40

Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû

Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 3 –

I. CAO TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC GIAI ÑOAÏN 1918-1923........................... 40

1. Cao traøo giaûi phoùng daân toäc ôû Chaâu AÙ ............................................................... 40

2. Phong traøo caùch maïng ôû Chaâu Phi ...................................................................... 40

3. Phong traøo caùch maïng ôû chaâu Mó latinh.............................................................. 41

II. Phong traøo giaûi phoùng daân toäc trong nhöõng naêm 1924-1929................................. 41

III. Phong traøo giaûi phoùng daân toäc vaø phong traøo maët traän nhaân daân choáng phaùt xít

trong nhöõng naêm1929-1939 ......................................................................................... 41

IV. Phong traøo giaûi phoùng daân toäc trong chieán tranh theá giôùi thöù hai (1939-1945)... 42

V. Phong traøo caùch maïng tieâu bieåu – Cuoäc caùch maïng daân toäc daân toäc daân chuû ôû

Trung Quoác (1919 – 1945)........................................................................................... 42

1. Caùch maïng Trung Quoác chuyeån töø daân chuû tö saûn kieåu cuõ sang daân chuû tö saûn

kieåu môùi.................................................................................................................... 42

2. Cuoäc caùch maïng noäi chieán ôû Trung Quoác (1924-1927)...................................... 43

3. Cuoäc noäi chieán caùch maïng laàn II ôû Trung Quoác vaø cuoäc ñaáu tranh choáng phaùt

xít Nhaät (1927-1937)................................................................................................ 43

4. Cuoäc khaùng chieán choáng Nhaät cuûa nhaân daân Trung Quoác (1937-1945)............ 45

Chöông V.......................................................................................................................... 46

I. QUOÁC TEÁ COÄNG SAÛN THAØNH LAÄP – HOAÏT ÑOÄNG CUÛA QUOÁC TEÁ COÄNG

SAÛN (QTCS) (1919-1943) .......................................................................................... 46

1. Söï thaønh laäp Quoác teá Coäng saûn........................................................................... 46

2. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa Quoác teá Coäng saûn .......................................................... 47

II. PHONG TRAØO COÄNG SAÛN VAØ COÂNG NHAÂN QUOÁC TEÁ DÖÔÙI AÛNH HÖÔÛNG

CUÛA CAÙCH MAÏNG THAÙNG MÖÔØI NGA................................................................ 48

III. SÖÏ THAØNH LAÄP QUOÁC TEÁ COÂNG NHAÂN XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA................. 49

Chöông VI......................................................................................................................... 50

I. GIAI ÑOAÏN I (TÖØ 1929-1936): SÖÏ TAN VÔÕ VEÀ CÔ BAÛN CUÛA HEÄ THOÁNG

VEC XAI - OA SINH TÔN VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH BA LOØ LÖÛA CHIEÁN TRANH

THEÁ GIÔÙI..................................................................................................................... 50

1. Söï hình thaønh “loø löûa chieán tranh” ôû Vieãn Ñoâng................................................ 50

2. Söï hình thaønh “loø löûa thöù hai” ôû Chaâu Aâu .......................................................... 50

3. Söï xuaát hieän “loø löûa chieán tranh thöù ba” ôû Nam Chaâu Aâu................................. 51

II. GIAI ÑOAÏN II (TÖØ 1936 ÑEÁN 1939): SÖÏ HÌNH THAØNH HAI KHOÁI ÑEÁ QUOÁC

ÑOÁI LAÄP VAØ CON ÑÖÔØNG DAÃN TÔÙI CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI .... 52

1. Chieán tranh Taây Ban Nha. Nhaät phaùt ñoäng chieán tranh Trung Quoác ................ 52

2. Söï hình thaønh hai khoái ñeá quoác ñoái laäp vaø con ñöôøng daãn tôùi Chieán tranh theá

giôùi thöù II.................................................................................................................. 52

3. Phaùt xít Ñöùc thoân tính Aùo vaø aâm möu xaâm löôïc Tieäp Khaéc.............................. 53

4. Cuoäc ñaøm phaùn Anh – Phaùp –Xoâ ñeå baûo veä an ninh chaâu AÂu .......................... 53

5. Cuoäc taán coâng cuûa Nhaät ôû hoà Khaxan vaø soâng Khakhingoân. Vuï “Muynich

phöông Ñoâng”........................................................................................................... 54

6. Hieäp ñònh Xoâ – Ñöùc khoâng xaâm löôïc nhau......................................................... 54

Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû

Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 4 –

CHÖÔNG VII................................................................................................................... 56

I. NGUYEÂN NHAÂN CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI..................................... 56

II. DIEÃN BIEÁN.............................................................................................................. 56

1. Giai ñoaïn I: Phaùt xít Ñöùc ñaùnh chieám chaâu AÂu tu baûn (1-9-1939 Æ 22-6-1941)

................................................................................................................................... 56

2. Giai ñoaïn 2: Phe phaùt xít taán coâng Lieân Xoâ môû roäng chieán tranh xaâm löôïc ra

toaøn theá giôùi.............................................................................................................. 58

3. Giai ñoaïn thöù 3: chieán thaéng Xtalingraùt vaø böôùc chuyeån bieán caên baûn trong tieán

trình chieán tranh theá giôùi thöù hai ............................................................................. 62

4. Giai ñoaïn thöù 4 (24-12-1943Æ9-5-1945): Nhöõng thaéng lôïi quyeát ñònh cuûa phe

ñoàng minh choáng phaùt xít –chuû nghóa phaùt xít Hitle bò tieâu dieät............................ 63

5. Giai ñoaïn 5: Nhaät ñaàu haøng chieán tranh theá giôùi thöù hai thoáng nhaát (9-5-

1945Æ14-8-1945)..................................................................................................... 65

SÔ KEÁT LÒCH SÖÛ HIEÄN ÑAÏI TÖØ 1917 ÑEÁN 1945....................................................... 68

1. Noäi dung chuû yeáu cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi töø 1917 ñeán 1945 .................... 68

2. Nhöõng vaán ñeà chính cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi thôøi kì 1917-1945 ................ 68

3. Chuû nghóa tö baûn khoâng coøn laø heä thoáng duy nhaát treân theá giôùi........................ 68

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO................................................................................................ 69

Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû

Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 5 –

CHÖÔNG I

CAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THAÙNG MÖÔØI NGA

VAØ CUOÄC ÑAÁU TRANH ÑEÅ BAÛO VEÄ CAÙCH MAÏNG

(1917 – 1920 )

I. NHÖÕNG TIE

ÀN ÑEÀ CUÛA CAÙCH MAÏNG. CUOÄC CAÙCH MAÏNG

DAÂN CHUÛ TÖ SAÛN THAÙNG 2-1917.

1. Nhöõng tieàn ñeà cuûa caùch maïng

Nhö chuùng ta ñaõ bieát, nghieân cöùu chuû nghóa tö baûn, K. Maùc vaø F. AÊng - ghen ñaõ

chæ ra söï taát yeáu dieät vong cuûa noù vaø söï thaéng lôïi cuûa caùch maïng voâ saûn. Nhöng trong

tình hình cuï theå cuoái theá kyû XIX, Maùc vaø AÊng – ghen ñaõ ñi ñeán keát luaän laø caùch maïng

voâ saûn chæ coù theå noå ra thaéng lôïi, neáu noù ñoàng thôøi dieãn ra ôû moät loaït caùc nöôùc tö baûn

tieân tieán.

Sang ñaàu theá kyû XX, tieáp tuïc phaùt trieån saùng taïo hoïc thuyeát cuûa K. Maùc vaø F.

AÊng – ghen, V. Leânin khi neâu leân quy luaät phaùt trieån khoâng ñeàu cuûa chuû nghóa ñeá

quoác, ñaõ chæ ra raèng, trong thôøi ñaïi ñeá quoác chuû nghóa, caùch maïng voâ saûn chæ coù theå noå

ra thaéng lôïi ôû moät soá nöôùc, thaäm chí ôû moät nöôùc rieâng leû, khi nhöõng maâu thuaån giai

caáp ôû nöôùc ñoù ñaõ cöïc kyø gay gaét.

Ñoù chính laø tieàn ñeà lyù luaän tö töôûng cho cuoäc caùch maïng môû ñaàu cuûa moät thôùi ñaïi

môùi.

Vaäy ñaàu theá kyû XX, ôû ñaâu laø nôi taäp trung nhöõng maâu thuaån gay gaét nhaát, laø khaâu

yeáu nhaát trong sôïi daây chuyeàn cuûa chuû nghóa ñeá quoác ñoøi hoûi phaûi ñöôïc giaûi quyeát

baèng moät cuoäc caùch maïng voâ saûn?

Thöïc teá lòch söû luùc baáy giôø cho thaáy raèng, nuôùc Nga chính laø khaâu yeáu nhaát cuûa

chuû nghóa ñeá quoác luùc baáy giôø vaø cuõng laø nôi coù caùc tieàn deà khaùch quan vaø chuû quan

cho söï buøng noå thaéng lôïi cuûa caùch maïng voâ saûn .

Cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, chuû nghóa tö baûn Nga cuõng nhö caùc ñeá quoác

phöông Taây ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn ñeá quoác chuû nghóa, ñaït trình ñoä phaùt trieån cao

veà toå chöùc saûn xuaát coâng nghieäp vaø toác ñoä phaùt treån nhanh cuûa neàn kinh teá quoác daân.

Naêm 1914, Nga coù khoaûng 30.000 nhaø maùy, 80.000 km ñöôøng saét, ñöùng thöù 5 theá giôùi

veà toång saûn löôïng coâng nghieäp. Nöôùc Nga coùhôn 150 coâng ti ñoäc quyeàn lôùn, haøng

nghìn ngaân haøng ,trong ñoù coù 5 ngaân haøng lôùn nhaát taäp trung moät nöûa soá voán cuûa caùc

ngaân haøng, caùc taäp ñoaøn taøi chính coâng nghieäp ra ñôøi treân cô sôû caáu keát giöõa tö baûn

coâng nghieäp vaø tö baûn ngaân haøng, ví duï nhö taäp ñoaøn ngaân haøng Nga – AÙ khoáng cheá

nhieàu ngaønh coâng nghieäp vaø 1/3 soá voán caùc ngaân haøng ôû Nga.

Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû

Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 6 –

Ñaëc thuø cuûa nöùôc Nga khaùc vôùi caùc ñeá quoác phöông Taây laø tuy ñaõ chuyeån

sang giai ñoaïn ñeá quoác chuû nghóa nhöng vaãn coøn toàn taïi cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá

Sa hoaøng kìm haõm söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn Nga, do ñoù nöôùc Nga chæ laø

TBCN trung bình, laïc haäu so vôùi caùc nöôùc Taây AÂu. Nga phaûi vay voán vaø ñaàu tö cuûa

nöôùc ngoaøi neân phuï thuoäc chaët cheõ vaøo tö baûn phöông Taây. Caùc ngaønh kinh teá then

choát ñeàu naèm trong tay tö baûn nöôùc ngoaøi, nhaát laø Anh vaø Phaùp. Ña soá caùc xí nghieäp

coâng nghieäp lôùn chæ taäp trung ôû 5 –6 vuøng thuoäc khu vöïc Chaâu AÂu cuûa ñaát nöôùc, coøn

nhöõng vuøng roäng lôùn khaùc raát laïc haäu vaãn duy trì neàn noâng nghieäp trung coå. Ñaàu theá

kyû XX, 28000 ñaïi ñòa chuû vaãn chieám tôùi 70 trieäu ha ruoäng ñaát, baèng soá ruoäng cuûa 10

trieäu gia ñình noâng daân, 4/5 noâng daân soáng trong tình traïng ñoùi keùm, noâng daân Nga

phaûi chòu hai taàng aùp böùc boùc loät, ñòa chuû vaø tö saûn .

Cheá ñoä quaân chuû Nga hoaøng toàn taïi ñaõ caáu keát chaët cheõ vôùi giai caáp tö saûn,

thaúng tay boùc loät aùp böùc taøn baïo caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng töôùc ñoaït caùc quyeàn

töï do daân chuû, ñaøn aùp ñaãm maùu caùc cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Nga. Leânin goïi chuû

nghóa ñeá quoác Nga laø chuû nghóa ñeá quoác phong kieán quaân phieät.

Ñeá quoác Nga coøn laø nhaø tuø cuûa caùc daân toäc, chính quyeàn Nga hoaøng thi haønh

chính saùch kyø thò chuûng toäc, phaù hoaïi vaên hoaù caùc daân toäc, khieán cho hôn 100 daân toäc

khoâng phaûi Nga phaûi soáng reân xieát döôùi nhieàu taàng aùp böùc boùc loät.

Nhö vaäy, nöùôc Nga ñaàu theá kyû XX trôû thaønh nôi hoäi tuï cao ñoä caùc maâu thuaãn

gay gaét cuûa thôøi ñaïi. Coù maâu thuaãn thuoäc veà chuû nghóa tö baûn, coù maâu thuaãn cuûa cheá

ñoä phong kieán vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát. Caùc maâu thuaãn ñoù toàn taïi choàng cheùo leân

nhau vaø phaùt trieån gay gaét.

Thaùng 8-1914, Sa hoaøng loâi keùo nöôùc Nga vaøo cuoäc chieán tranh ñeá quoác gaây

bao ñau thöông cho ñaát nöôùc, ñaåy nöôùc Nga vaøo khuûng hoaûng veà moïi maët : kinh teá suy

suïp, quaân ñoäi thieáu vuõ khí ñaïn döôïc (3 ngöôøi lính Nga duøng chung 1 khaåu suùng tröôøng)

…bò thaát baïi lieân tieáp treân chieán tröôøng … quaàn chuùng nhaân daân Nga lieân tuïc noåi daäy

ñaáu tranh choáng laïi cheá ñoä, choáng chieán tranh. Trieàu ñình Nga hoaøng baát löïc (caùc boä

tröôûng, töôùng taù aên hoái loä, baùn bí maät quaân söï cho Ñöùc).

Nöôùc Nga luùc baáy giôø trôû thaønh maét xích yeáu nhaát trong sôïi daây chuyeàn ñeá

quoác chuû nghóa, coù ñuû caùc ñieàu kieän khaùch quan cho moät cuoäc caùch maïng xaõ hoäi buøng

noå.

Veà maët xaõ hoäi, giai caáp coâng nhaân Nga tuy soá löôïng ít chæ chieám 10% daân soá

nhöng coù tinh thaàn vaø khaû naêng caùch maïng cao, vaø ñöôïc reøn luyeän thöû thaùch qua cuoäc

caùch maïng 1905 vaø ñaõ xaäy döïng ñöôïc chính ñaûng tieàn phong caùch maïng chaân chính

cuûa mình. Ñoù laø Ñaûng Boânseâvích Nga do laõnh tuï V.I Leânin ñöùng ñaàu, Ñaûng ñöôïc vuõ

trang baèng lyù luaän caùch maïng cuûa chuû nghóa Maùc, coù khaû naêng taäp hôïp, toå chöùc vaø

laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng. Giai caáp coâng nhaân Nga coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi noâng

daân vaø caùc daân toäc bò aùp böùc. Nhö vaäy giai caáp coâng nhaân Nga laø giai caáp ñi tieân

phong vaø coù khaû naêng laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng xaõ hoäi trong nöôùc.

Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû