Lịch sử thế giới cổ đại

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT

F 7 G

GIAÙO TRÌNH

LÒCH SÖÛ THEÁ GIÔÙI

COÅ ÑAÏI

NGUYEÃN GIA PHU

Lòch söû theá giôùi Trung Ñaïi - 1 -

MUÏC LUÏC

PHAÀN I. XAÕ HOÄI NGUYEÂN THUÛY ................................................................ 4

I. Baày ngöôøi nguyeân thuûy. ........................................................................... 4

II. Coâng xaõ thò toäc. ...................................................................................... 5

III. Vaên hoùa nguyeân thuûy............................................................................. 9

PHAÀN II. LÒCH SÖÛ PHÖÔNG ÑOÂNG COÅ ÑAÏI ........................................... 11

BAØI 1. AI CAÄP COÅ ÑAÏI........................................................................................11

I. Ñòa lyù vaø cö daân..................................................................................... 11

II. Caùc thôøi kyø lòch söû cuûa Ai Caäp coå ñaïi. ................................................. 11

III. Tình hình kinh teá xaõ hoäi vaø boä maùy nhaø nöôùc. .................................... 14

BAØI 2. LÖÔÕNG HAØ COÅ ÑAÏI............................................................................19

I. Ñòa lyù vaø cö daân..................................................................................... 19

II. Caùc quoác gia ôû Löôõng Haø coå ñaïi ......................................................... 19

BAØI 3. AÁN ÑOÄ COÅ ÑAÏI ....................................................................................23

I. Ñòa lyù vaø cö daân..................................................................................... 23

II. Vaên hoùa Haraùppa................................................................................. 23

III. THÔØI KYØ VEÂ ÑA................................................................................. 24

IV. AÁN ÑOÄ TÖØ THEÁ KYÛ VI TCN ÑEÁN THEÁ KYÛ III CN. ........................... 26

BAØI 4. TRUNG QUOÁC COÅ ÑAÏI.......................................................................33

I. Ñòa lyù vaø cö daân..................................................................................... 33

II. Caùc trieàu ñaïi Haï, Thöông, Chu. ........................................................... 33

III. Tình hình kinh teá xaõ hoäi. ..................................................................... 37

PHAÀN III. LÒCH SÖÛ HY LAÏP VAØ LA MAÕ COÅ ÑAÏI.................................... 42

BAØI 1. HY LAÏP COÅ ÑAÏI.......................................................................................42

I. Ñòa lyù vaø cö daân..................................................................................... 42

II. Vaên hoaù Creùt Myxen vaø thôøi Hoâme:..................................................... 42

III. Thôøi kì thaønh bang: ( Theá kyû VIII – IV TCN ) ..................................... 43

IV. Söï thieát laäp quyeàn baù chuû ôû Hy Laïp vaø cuoäc chinh phuïc phöông Ñoâng

cuûa Makeâñoânia:........................................................................................ 49

BAØI 2. LA MAÕ COÅ ÑAÏI ....................................................................................52

I. Ñòa lyù vaø daân cö: ................................................................................... 52

II. Thôøi kyø coäng hoøa.................................................................................. 52

III. Thôøi kyø quaân chuû................................................................................. 61

Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû

Lòch söû theá giôùi Coå Ñaïi - 2 -

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Lòch söû theá giôùi coå ñaïi laø lòch söû giai ñoïan coù nhaø nöôùc ñaàu tieân treân

theá giôùi. Tuy nhieân tröôùc khi giôùi thieäu lòch söû coå ñaïi caùc nöôùc phaûi tìm hieåu

giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa lòch söû loaøi ngöôøi, ñoù laø giai ñoaïn xaõ hoäi nguyeân

thuûy. Vì vaäy, lòch söû xaõ hoäi nguyeân thuûy ñöôïc gheùp vaøo lòch söû coå ñaïi.

1. Lòch söû theá giôùi coå ñaïi goàm hai phaàn: Lòch söû caùc nöôùc Phöông

Ñoâng coå ñaïi vaø lòch söû Hy Laïp, La Maõ (Roma) coå ñaïi.

a. Lòch söû Hy Laïp La Maõ coå ñaïi laø lòch söû xaõ hoäi chieám noâ. Ñoù laø

moät xaõ hoäi trong ñoù coù hai giai caáp ñoái khaùng cô baûn laø giai caáp chuû noâ vaø

giai caáp noâ leä.

Giai caáp chuû noâ chieám höõu haàu heát tö lieäu saûn xuaát trong xaõ hoäi vaø

chieám höõu caû ngöôøi noâ leä nhö moät thöù taøi saûn. Treân cô sôû ñoù, giai caáp chuû

noâ cöôõng böùc noâ leä lao ñoäng saûn xuaát ñeå chieám ñoaït thaønh quaû lao ñoäng cuûa

hoï.

b. Lòch söû Phöông Ñoâng coå ñaïi laø lòch söû caùc nöôùc Ai caäp coå ñaïi, caùc

quoác gia coå ñaïi vuøng Löôõng Haø, Aán Ñoä coå ñaïi vaø Trung Quoác coå ñaïi.

Lòch söû Phöông Ñoâng coå ñaïi veà maët phöông thöùc saûn xuaát khoâng

gioáng Hy Laïp vaø La Maõ coå ñaïi. Tuy vaäy, coù moät soá hoïc giaû nöôùc ngoaøi vaãn

cho xaõ hoäi Phöông Ñoâng coå ñaïi laø xaõ hoäi chieám noâ song ñoù laø moät kieåu

chieám noâ khaùc vôùi cheá ñoä chieám noâ ôû Hy Laïp La Maõ coå ñaïi.

Söï thöïc xaõ hoäi phöông Ñoâng coå ñaïi khoâng phaûi laø xaõ hoäi chieám noâ.

Töø naêm 1924, chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ noùi: “… Aán Ñoä hay Trung

Quoác veà maët caáu truùc kinh teá, khoâng gioáng caùc xaõ hoäi phöông Taây thôøi trung

coå, cuõng nhö thôøi caän ñaïi…

Maùc ñaõ xaây döïng hoïc thuyeát cuûa mình treân moät trieát lyù nhaát ñònh cuûa

lòch söû , nhöng lòch söû naøo? Lòch söû chaâu AÂu.Maø lòch söû chaâu AÂu laø gì ? Ñoù

chöa phaûi laø toaøn theå nhaân loaïi.

Maùc cho ta bieát raèng söï tieán trieån caùc xaõ hoäi phaûi traûi qua ba giai

ñoaïn: cheá ñoä noâ leä, cheá ñoä noâng noâ, cheá ñoä tö baûn … Chuùng ta phaûi coi

chöøng! Caùc daân toäc Vieãn Ñoâng coù traûi qua hai giai ñoaïn ñaàu khoâng ? “ (1)

Tình hình cuï theå cuûa xaõ hoäi phöông Ñoâng coå ñaïi laø:

- Ngaønh kinh teá quan troïng nhaát laø noâng nghieäp.

1 Hoà Chí Minh: Toaøn taäp. Taäp I.NXB Chính trò Quoác gia. Söï Thaät. Haø Noäi.1995. Trang 465.

Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû

Lòch söû theá giôùi Coå Ñaïi - 3 -

- Tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu cuûa noâng nghieäp laø ruoäng ñaát, nhöng ôû

ñaây ñaïi boä phaän ruoäng ñaát thuoäc quyaàn sôõ höõu cuûa nhaø nöôùc.

- Trong xaõ hoäi tuy cuõng toàn taïi giai caáp noâ leä, nhöng giai caáp ñoâng

ñaûo nhaát laø noâng daân vaø noâng daân laø giai caáp giöõ vai troø quan troïng nhaát

trong lónh vöïc lao ñoäng saûn xuaát. Hình thöùc boùc loät chuû yeáu laø thueá do noâng

daân noäp cho nhaø nöôùc.

2. Veà maët thôøi gian, lòch söû Hy Laïp vaø La Maõ coå ñaïi baét ñaàu töø khi

nhaø nöôùc ra ñôøi ñeán naêm 476 töùc laø naêm ñeá quoác Taây La Maõ dieät vong. Söï

kieän ñoù vöøa ñaùnh daáu cheá ñoä chieám noâ chaám döùt vöøa ñaùnh daáu söï keát thuùc

cuûa giai ñoaïn lòch söû coå ñaïi ôû phöông Taây ñeå chuyeãn sang giai ñoaïn trung

ñaïi.

Coø ôû phöông Ñoâng, do phöông thöùc saûn xuaát thôøi coå ñaïi vaø thôøi trung

ñaïi khoâng khaùc nhau nhieàu laém neân khoâng nhöõng khoâng theå tìm moät moác

lòch söû chung ñaùnh daáu söï keát thuùc thôøi coå ñaïi cho caû phöông Ñoâng maø tìm

nhöõng moác rieâng cho töøng nöôùc cuõng chæ laø moät vieäc laøm coù tính chaát quy

öôùc. Ví duï

Khi nhaän ñònh veà ñaëc ñieåm ñoù cuûa xaõ hoäi Aán Ñoä Maùc noùi:

“ Duø nhöõng thay ñoåi veà chính trò trong quùa khöù cuûa Aán Ñoä coù lôùn lao

ñeán nhö theá naøo chaêng nöaõ thì nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi cuûa AÁn Ñoä vaãn

khoâng heà thay ñoåi töø thôøi coå ñaïi heát söùc xa xoâi cho ñeán möôøi naêm ñaàu tieân

cuûa theá kyû XIX” (1)

.

Nhö vaäy duø hieän nay caùc hoïc giaû ñeàu laáy naêm 320 laø naêm vöông

trieàu Gupta thaønh laäp laøm moác keát thuùc lòch söû Aán Ñoä coå ñaïi, nhöng ñoù

cuõng chæ laø moät quy öôùc chöù khoâng phaûi trong giai ñoaïn tröôùc vaø sau naêm

320 ôû Aán Ñoä coù söï khaùc nhau roõ reät veà tình hình xaõ hoäi.

*

* *

Ñaây chæ laø baûn toùm taét Lòch söû theá giôùi coå ñaïi. Baûn toùm taét naøy chæ

môùi giôùi thieäu khaùi quaùt noäi dung chuû yeáu cuûa thôøi kyø lòch söû naøy, ñoàng thôøi

chæ môùi neâu ra nhöõng vaán ñeà chính trong töøng baøi töøng muïc.

Vì vaäy, ñeå naém ñöôïc töông ñoái roõ noäi dung cuûa phaàn lòch söû naøy, sau

khi ñoïc caùc baøi trong baûng toùm taét, hoïc vieân phaûi ñoïc theâm quyeån “Lòch söû

Theá giôùi coå ñaïi” cuûa caùc taùc giaû Löông Ninh (chuû bieân) Ñinh Ngoïc Baûo,

Ñaëng Quang Minh, Nguyeãn Gia Phu, Nghieâm Ñình Vyõ do Nhaø xuaát baûn

Giaùo Duïc xuaát baûn.

1 C.Maùc vaø Ph. Aêngghen. Toaøn taäp. Taäp 9.NXB Chính Trò Quoác Gia. Söï Thaät. Haø Noäi.1993. Trang 174.

Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû

Lòch söû theá giôùi Coå Ñaïi - 4 -

Phaàn I. XAÕ HOÄI NGUYEÂN THUÛY

Xaõ hoäi nguyeân thuûy laø giai ñoaïn ñaàu tieân trong quùa trình phaùt trieån cuûa

lòch söû loaøi ngöôøi. Giai ñoaïn naøy baét ñaàu töø khi loaøi ngöôøi xuaát hieän cho ñeán

khi nhaø nöôùc ra ñôøi, daøi haøng trieäu naêm.

Xaõ hoäi nguyeân thuûy chia laøm hai thôøi kyø lôùn laø thôøi kyø baày ngöôøi nguyeân

thuûy vaø thôøi kyø coâng xaõ thò toäc.

I. Baày ngöôøi nguyeân thuûy.

1. Nguoàn goác loaøi ngöôøi.

Töø raát sôùm, ngöôøi ta ñaõ muoán tìm hieåu veà nguoàn goác cuûa loaøi ngöôøi

nhöng vì chöa coù aùnh saùng khoa hoïc doïi vaøo neân chöa giaûi thích ñöôïc moät

caùch ñuùng ñaén.

Ñeán theá kyû XIX, nhaø sinh vaät hoïc ngöôøi Anh teân laø Ñaùc-uyn môùi giaûi

quyeát ñöôïc vaán ñeà ñoù. Trong taùc phaåm “Nguoàn goác caùc loaøi” (1859) vaø

“Nguoàn goác loaøi ngöôøi vaø söï choïn loïc giôùi tính” (1871), Ñaùc-uyn ñaõ neâu ra

raèng loaøi ngöôøi baét nguoàn töø moät gioáng vöôïn hình ngöôøi goïi laø Vöôïn ngöôøi.

Töø ñoù ñeán nay, giôùi khaûo coå hoïc cuûa nhieàu nöôùc ñaõ phaùt hieän ñöôïc xöông

hoaù thaïch cuûa loaøi vöôïn ngöôøi naøy ôû nhieàu nôi treân theá giôùi nhö ôû Aùo, Aán

Ñoä, Chaâu Phi…

2. Taùc duïng cuûa lao ñoäng trong vieäc chuyeån bieán töø vöôïn thaønh ngöôøi.

Nhôø lao ñoäng, caùc boä phaän cuûa vöôïn ngöôøi daàn daàn phaùt trieån, do ñoù

vöôïn ngöôøi ñaõ bieán thaønh ngöôøi. Cuï theå laø:

- Tröôùc heát, hai tay ngaøy caøng phaùt trieån. Tay khoâng coøn duøng ñeå ñi

nöõa maø duøng ñeå lao ñoäng.

- Thöù hai, trong quùa trình lao ñoäng, hoïng vaø thanh ñôùi ngaøy caøng phaùt

trieån. Hôn nöõa, trong quùa trình lao ñoäng taäp theå, hoï caàn phaûi truyeàn tín hieäu

cho nhau, do ñoù tieáng noùi ñaõ sinh ra.

- Thöù ba, do lao ñoäng boä oùc cuûa vöôïn ngaøy caøng phaùt trieån.

3. Quùa trình tieán trieån cuûa loaøi ngöôøi.

Sau khi thoaùt khoûi giôùi ñoäng vaät, trong quùa trình tieán trieån, loaøi ngöôøi

ñaõ traûi qua caùc chaëng ñöôøng sau ñaây :

- Ngöôøi vöôïn: Ñeán nay giôùi khaûo coå hoïc ñaõ phaùt hieän ñöôïc xöông

hoùa thaïch cuûa ngöôøi vöôïn ôû nhieàu nôi nhö Giava (Inñoâneâxia), Trung quoác,

Chaâu Phi. ÔÛ Vieät nam, taïi hang Thaåm Khuyeán, vaø Thaåm Hai ôû Laïng Sôn

cuõng tìm thaáy raêng cuûa ngöôøi vöôïn. Nhöõng xöông hoùa thaïch cuûa nhöõng

ngöôøi vöôïn ñaõ phaùt hieän ñöôïc coù nieân ñaïi töø khoaûng 40 vaïn naêm ñeán 4 trieäu

naêm.

Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû

Lòch söû theá giôùi Coå Ñaïi - 5 -

Ngöôøi vöôïn veà maët cô theå coøn giöõ laïi nhieàu daáu veát cuûa vöôïn.

- Ngöôøi coå: Xöông hoùa thaïch cuûa loaïi ngöôøi naøy tìm thaáy laàn ñaàu tieân

vaøo naêm 1856 taïi hang Neâanñeùctan ôû Ñöùc. Ngöôøi Neâanñeùctan ñaõ bieát caùch

ñaäp ñaù laáy löûa, töø ñoù loaøi ngöôøi môùi bieát aên thöùc aên chín, do ñoù sinh lyù

ngöôøi thay ñoåi vaø cô theå ngöôøi cuõng hoaøn thieän hôn moät böôùc. Tuy vaäy

ngöôøi coå vaãn chöa loaïi boû heát daáu veát cuûa vöôïn. Ngöôøi Neâanñeùctan coù nieân

ñaïi caùch ñaây khoaûng 10 vaïn naêm. Ngoaøi Ñöùc, ngöôøi ta coøn tìm thaáy ôû nhieàu

nôi khaùc nhö Anh, Phaùp, YÙ, Taây Ban Nha, Trung AÙ, Trung quoác v.v…

- Ngöôøi hieän ñaïi: Ñeán khoûang 4 vaïn naêm tröôùc ñaây, loaøi ngöôøi môùi

hoaøn toaøn bieán thaønh ngöôøi hieän ñaïi, coøn goïi laø ngöôøi tinh khoân. Xöông hoaù

thaïch cuûa ngöôøi tinh khoân tìm ñöôïc ôû nhieàu nôi nhö Chaâu AÂu, Chaâu Phi,

Trung AÙ, Trung quoác…,trong ñoù ngöôøi Croâ-Manhoâng (Cro-Magnon) tìm

thaáy ôû Phaùp naêm 1865 ñöôïc coi laø tieâu bieåu.

Cuøng vôùi söï hình thaønh ngöôøi hieän ñaïi, ba chuûng toäc vaøng, traéng, ñen

cuõng xuaát hieän.

4. Ñôøi soáng cuûa baày ngöôøi nguyeân thuûy.

Trong quùa trình hình thaønh loaøi ngöôøi, con ngöôøi ñaõ bieát duøng coâng

cuï ñaù thoâ sô ñeå lao ñoäng. Veà khaûo coå hoïc thôøi kyø naøy goïi laø thôøi kyø ñoà ñaù

cuõ.

Hoï soáng baèng nhöõng thöùc aên nhaët ñöôïc trong thieân nhieân. Hình thöùc

kinh teá aáy goïi laø kinh teá haùi löôïm.

Hoï soáng thaønh töøng ñaøn trong caùc hang nuùi, nhöng chöa coù nhöõng quy

ñònh veà toå chöùc xaõ hoäi, vì vaäy nhöõng taäp theå ngöôøi aáy ñöôïc goïi laø baày ngöôøi

nguyeân thuûy.

Veà quan heä hoân nhaân, nhieàu ngöôøi cho raèng luùc ñaàu chæ coù quan heä

tap giao, veà sau thì coù söï phaân bieät theo löùa tuoåi. Tuy vaäy coù moät soá ngöôøi

qua vieäc quan saùt ñôøi soáng cuûa moät soá nhoùm ñoäng vaät caáp cao ñaõ phaûn ñoái

thuyeát ñoù.

II. Coâng xaõ thò toäc.

Töø khi ngöôøi hieän ñaïi xuaát hieän thì xaõ hoäi loaøi ngöôøi cuõng böôùc vaøo

giai ñoaïn coù toå chöùc. Cô sôû cuûa toå chöùc aáy laø cuøng chung doøng maùu, vì vaäy

nhöõng toå chöùc xaõ hoäi ñaàu tieân aáy goïi laø nhöõng coâng xaõ thò toäc.

Coâng xaõ thò toäc traûi qua hai giai ñoaïn phaùt trieån: Thò toäc maãu heä vaø

thò toäc phuï heä.

Nguyeãn Gia Phu Khoa Lòch Söû