Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Kinh tế trang trại tỉnh Thái Nguyên: tiềm năng, hiện trạng và giải pháp phát triển
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
ĐỖ THỊ THU HIỀN
KINH TẾ TRANG TRẠI TỈNH THÁI NGUYÊN:
TIỀM NĂNG, HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÝ
THÁI NGUYÊN, NĂM 2012
Header Page 1 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn1
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
ĐỖ THỊ THU HIỀN
KINH TẾ TRANG TRẠI TỈNH THÁI NGUYÊN:
TIỀM NĂNG, HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
Chuyên ngành: Địa lí học
Mã số: 60.31.95
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÝ
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Việt Tiến
THÁI NGUYÊN, NĂM 2012
Header Page 2 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn2
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này do chính bản thân tôi thực hiện, dưới sự
hướng dẫn của TS. Nguyễn Việt Tiến. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận
văn là trung thực và chưa sử dụng để bảo vệ một công trình khoa học nào, mọi sự
trích dẫn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính xác
thực và nguyên bản của luận văn.
Xác nhận
của trưởng khoa chuyên môn
Tác giả luận văn
Đỗ Thị Thu Hiền
Header Page 3 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn3
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài của mình tôi đã nhận được
sự giúp đỡ quí báu của các tập thể và các cá nhân.
Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn tới các thầy cô giáo trong khoa địa lí,
khoa sau đại học trường Đại học Sư Phạm Thái Nguyên.
Qua khóa luận này, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới TS.
Nguyễn Việt Tiến, người đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình
nghiên cứu và thực hiện đề tài này.
Đồng thời, trong quá trình thực hiện đề tài tôi còn nhận được sự giúp đỡ của
trung tâm học liệu - Đại học Thái Nguyên, thư viện trường Đại học Sư phạm Hà
Nội, Sở nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên, Chi cục thống kê
tỉnh Thái Nguyên, Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên, Liên minh HTX tỉnh
Thái Nguyên… Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ vô cùng quý báu đó.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới các bạn bè và người thân đã giúp đỡ và
tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khóa luận này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 9 năm 2012
Học viên: Đỗ Thị Thu Hiền
K18 - Địa lí KT – XH
Header Page 4 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn4
i
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục ....................................................................................................................i
Danh mục các chữ viết tắt.......................................................................................iii
Danh mục các bảng ...............................................................................................iv
Danh mục các hình .................................................................................................. v
MỞ ĐẦU.......................................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI ............ 9
1.1. Cơ sở lí luận về kinh tế trang trại.................................................................9
1.1.1. Khái quát chung về trang trại và kinh tế trang trại.....................................9
1.1.2. Những đặc trưng của kinh tế trang trại trong nền kinh tế thị trường ........14
1.1.3. Điều kiện hình thành và phát triển kinh tế trang trại................................15
1.2. Cơ sở thực tiễn ..........................................................................................19
1.2.1. Khái quát tình hình phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam...................19
1.2.2. Phát triển kinh tế trang trại khu vực Trung du miền núi phía Bắc............29
Tiểu kết chương.............................................................................................................. 31
Chương 2. TIỀM NĂNG VÀ HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG
TRẠI Ở TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2000 - 2010 ......................................... 33
2.1. Tiềm năng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên........................33
2.1.1. Vị trí địa lí............................................................................................................33
2.1.2. Tiềm năng về tự nhiên ...........................................................................35
2.1.3. Tiềm năng về kinh tế - xã hội ................................................................42
2.2. Hiện trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên giai đoạn
2000 - 2010 ......................................................................................................49
2.2.1. Tình hình chung về kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên .......................49
2.2.2. Số lượng và các loại hình trang trại.........................................................50
2.2.3. Sự phân bố và cơ cấu các loại hình kinh tế trang trại ..............................55
2.2.4. Quy mô sử dụng đất của trang trại ..........................................................60
Header Page 5 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn5
ii
2.2.5. Lao động của trang trại ...........................................................................62
2.2.6.Thực trạng nguồn vốn và hiệu quả sản xuất của các mô hình trang trại…66
2.2.7. Các lợi ích khác của kinh tế trang trại .....................................................72
2.3. Một số mô hình kinh tế trang trại tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên.............................................................................................................74
2.3.1. Trang trại chăn nuôi................................................................................74
2.3.2. Trang trại nuôi trồng thủy sản.................................................................75
2.3.3. Trang trại tổng hợp .................................................................................76
2.3.4. Trang trại lâm nghiệp .............................................................................78
2.3.5. Trang trại trồng cây lâu năm...................................................................78
2.4. Phân tích SWOT (điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong
phát triển mô hình kinh tế trang trại) ................................................................79
2.4.1.Điểm mạnh, điểm yếu..............................................................................79
2.4.2. Cơ hội, thách thức ..................................................................................82
2.5. Đánh giá chung .........................................................................................84
Tiểu kết chương.............................................................................................................. 87
Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN
KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020....................... 89
3.1. Định hướng phát triển kinh tế trang trại của tỉnh Thái Nguyên ..................89
3.1.1. Định hướng chung ..................................................................................89
3.1.2. Định hướng cụ thể ..................................................................................89
3.2. Một số giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở Thái Nguyên đến năm 2020.....91
3.2.1. Cơ sở để khoa học của các giải pháp.......................................................91
3.2.2. Một số giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên ...........95
Tiểu kết chương............................................................................................................ 104
KIẾN NGHỊ................................................................................................................. 105
KẾT LUẬN.................................................................................................................. 107
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 109
PHỤ LỤC .................................................................................................................... 112
Header Page 6 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn6
iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt Viết đầy đủ
BTB Bắc Trung Bộ
DHMT Duyên Hải Miền Trung
CNH Công nghiệp hóa
CNTT Công nghệ thông tin
CSHT Cơ sở hạ tầng
CSVCKT Cơ sở vật chất kỹ thuật
ĐBSH Đồng bằng sông Hồng
ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long
NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn
HTTCLTNN Hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp
HTX Hợp tác xã
KTTT Kinh tế trang trại
KH Khoa học
KHKT Khoa học kỹ thuật
TDMNPB Trung du miền núi phía Bắc
TCLTNN Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp
TT Trang trại
TP Thành phố
TX Thị xã
TW Trung ương
VAC Vườn ao chuồng
VACR Vườn ao chuồng rừng
Header Page 7 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn7
iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Các TT phân theo địa phương năm 2010 ...............................................25
Bảng 1.2. Số trang trại năm 2010 phân theo ngành hoạt động và phân theo
vùng của cả nước...................................................................................................26
Bảng 1.3. Các loại trang trại phân theo vùng, thời điểm 01/7/2011 ........................27
Bảng 1.4. Số TT phân theo tỉnh vùng TDMNPB giai đoạn 2000- 2011 ................29
Bảng 1.5. Số TT năm 2010 phân theo ngành hoạt động và phân theo địa
phương vùng TDMNPB .......................................................................30
Bảng 1.6. Số TT năm 2011 phân theo ngành hoạt động và phân theo địa phương ......31
Bảng 2.1. Biến động sử dụng đất nông nghiệp tỉnh Thái Nguyên giai đoạn
2005 - 2010...........................................................................................36
Bảng 2.2. Dân số và mật độ dân số tỉnh Thái Nguyên phân theo huyện/thành
phố/thị xã năm 2010..............................................................................42
Bảng 2.3. Lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế phân theo khu vực
kinh tế giai đoạn 2004-2010 ..................................................................43
Bảng 2.4 : Số lượng trang trại phân theo phân theo huyên, thành phố, thị xã
giai đoạn 2000-2010 ..............................................................................................50
Bảng 2.5. Số lượng các loại hình trang trại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2001-2010....54
Bảng 2.6: Số lượng trang trại phân theo loại hình và địa phương tỉnh Thái
Nguyên năm 2010 .................................................................................56
Bảng 2.7: Cơ cấu loại hình trang trại tỉnh Thái Nguyên phân theo loại hình và
địa phương, năm 2010 (Đơn vị: %) .......................................................59
Bảng 2.8: Diện tích đất bình quân/trang trại tỉnh Thái Nguyên phân theo loại
hình, giai đoạn 2001 – 2010 (Đơn vị: ha)..............................................61
Bảng 2.9. Lao động của các trang trại tỉnh Thái Nguyên phân theo trình độ đào
tạo năm 2010.........................................................................................64
Bảng 2.10. Tổng số vốn đầu tư của trang trại giai đoạn 2001-2010........................66
Bảng 2.11. Vốn sản xuất kinh doanh bình quân/ trang trại tỉnh Thái Nguyên
phân theo loại hình và địa phương năm 2010 (Đơn vị: Triệu đồng) ....68
Bảng 2.12. Giá trị hàng hóa và hiệu quả sản xuất của trang trại tỉnh Thái
Nguyên phân theo địa phương năm 2010...........................................70
Bảng 2.13. Những khó khăn trong sản xuất của các mô hình trang trại ..................87
Bảng 3.1. Giá trị sản xuất và cơ cấu sản xuất ngành nông, lâm thủy sản tỉnh
Thái Nguyên thời kì 2015 - 2020........................................................94
Header Page 8 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn8
v
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Cơ cấu trang trại theo lĩnh vực sản xuất, thời điểm 01/7/2011................28
Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Thái Nguyên .....................................................34
Hình 2.2. Cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp tỉnh Thái Nguyên giai đoạn
2005-2010 .............................................................................................................37
Hình 2.3.Bản đồ tiềm năng tự nhiên tỉnh Thái Nguyên .........................................41
Hình 2.4. Bản đồ dân cư và nguồn lao động tỉnh Thái Nguyên ..............................45
Hình 2.5: Số lượng trang trại của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2001- 2010.............51
Hình 2.6. Số lượng loại hình trang trại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2001 – 2010........55
Hình 2.7. Cơ cấu loại hình trang trại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2001- 2010……………57
Hình 2.8. Cơ cấu trang trại tỉnh Thái Nguyên phân theo qui mô sử dụng đất
năm 2010 ..............................................................................................62
Hình 2.9. Cơ cấu lao động thường xuyên của trang trại tỉnh Thái Nguyên phân
theo trình độ chuyên môn năm 2010......................................................65
Hình 2.10. Cơ cấu trang trại tỉnh Thái Nguyên phân theo qui mô vốn đầu tư
năm 2010 ..............................................................................................67
Hình 2.11. Bản đồ hiện trạng KTTT tỉnh Thái Nguyên..........................................71
Hình 2.12. Sơ đồ trang trại chăn nuôi lợn của bà Đỗ Thị Thúy ..............................75
Hình 2.13. Sơ đồ trang trại chăn nuôi thủy sản của anh Nguyễn Văn Quí ..............76
Hình 2.14. Sơ đồ trang trại tổng hợp của ông Trương Đình Oanh ..........................77
Hình 2.15. Sơ đồ trang trại chè của ông Bùi Văn Tiến ...........................................79
Header Page 9 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn9
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Những năm gần đây Kinh tế trang trại đã góp phần quan trọng trong việc tạo ra
một bước tiến mới trong sự phát triển sản xuất nông nghiệp và kinh tế xã hội nông thôn
ở nước ta; từ một nền nông nghiệp lạc hậu, mang tính tự cung tự cấp sang một nền
nông nghiệp mang tính sản xuất hàng hoá. Sở dĩ ngành nông nghiệp nước ta đạt được
những thành tựu như vậy là nhờ sự hội tụ của nhiều yếu tố, trong đó có sự đóng góp
của các mô hình kinh tế trang trại. Trang trại là một hình thức doanh nghiệp nhỏ trực
tiếp sản xuất ra nông phẩm, là đối tượng để tổ chức lại nền sản xuất theo hướng phát
triển sản xuất hàng hoá. Vì vậy mà nhiều mô hình trang trại đã ra đời và ngày càng
phong phú, đa dạng, có những mô hình có ý nghĩa xã hội và hiệu quả kinh tế cao.
Trong Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng Cộng sản Việt
Nam đã nêu rõ “Khai thác lợi thế của nền nông nghiệp nhiệt đới để phát triển sản xuất
hàng hoá lớn với năng suất chất lượng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh cao. Tăng
nhanh về số lượng kim ngạch xuất khẩu nông sản, nâng cao thu nhập và đời sống nông
dân, đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia. Xây dựng mô hình sản xuất kinh
doanh phù hợp với từng loại cây, con. Khuyến khích tập trung ruộng đất, phát triển
kinh tế trang trại, doanh nghiệp nông nghiệp phù hợp về quy mô và điều kiện của từng
vùng”. Từ đó có thể thấy được sự quan tâm của Đảng và Nhà Nước tới sự phát triển
kinh tế xã hội nói chung và nông nghiệp nói riêng, trong đó có phát triển kinh tế trang
trại. Coi đây là mô hình tiên tiến đầy triển vọng trong tương lai.
Là một tỉnh thuộc Trung du miền núi phía Bắc, Thái Nguyên có những tiềm
năng về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên cũng như điều kiện kinh tế xã hội
để phát triển kinh tế nông nghiệp. Trong những năm qua dưới sự chỉ đạo của Đảng
và Nhà Nước Thái Nguyên đã có những thành tựu vượt bậc trong sản xuất nông
nghiệp, đặc biệt mô hình kinh tế trang trại đang ngày càng phát triển, đóng góp một
phần không nhỏ vào GDP của tỉnh, góp phần giải quyết vấn đề việc làm cho người
dân, nâng cao đời sống nhân dân…Tuy còn khá mới mẻ song tầm quan trọng của
Header Page 10 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn10
2
mô hình kinh tế trang trại đối với đời sống kinh tế xã hội của tỉnh nói riêng và vùng
Trung du miền núi phía Bắc nói chung là rất lớn. Tuy nhiên, việc phát triển mô hình
kinh tế trang trại của tỉnh vẫn chưa tương xứng với tiềm năng sẵn có của mình.
Với những lí do trình bày trên chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Kinh tế
trang trại ở tỉnh Thái Nguyên: Tiềm năng, hiện trạng và giải pháp phát triển”.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
2.1. Trên thế giới
Trên thế giới trang trại là hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh trong nông
nghiệp đã xuất hiện từ lâu và rất phổ biến. Trong lịch sử hình thức này ra đời gắn với
quá trình tích luỹ tư bản chủ nghĩa, từ sản xuất nhỏ phân tán đi lên sản xuất lớn trong
nông nghiệp, làm cơ sở ổn định cho công nghiệp phát triển một cách bền vững.
Kinh tế trang trại bắt đầu ra đời tại Tây Âu, gắn liền với cuộc cách mạng công
nghiệp lần thứ nhất. Có thể kể ra đây một số tác giả và công trình nghiên cứu liên
quan tới tới vấn đề này như: Các Mác là người đầu tiên đưa ra nhận xét chỉ rõ đặc
trưng cơ bản của kinh tế trang trại khác với kinh tế tiểu nông. Năm 1952, Taylo
cùng với một số nhà khoa học của khoa kinh tế nông nghiệp Trường Đại học
Minnesota đã đưa ra được lý thuyết cũng như mô hình phát triển kinh tế trang trại
gần như ngày nay. A.V.Traianop là người đầu tiên nghiên cứu quy luật hình thành
và phát triển KTTT ….Frank Ellis với tác phẩm “ Chính sách nông nghiệp trong
các nước đang phát triển” đã đề cập đến vấn đề phát triển và quản lý trang trại ở
các nước đang phát triển.“ Cẩm nang kinh doanh” của trường Đại học tổng hợp
Geogretown Mỹ xuất bản, các tác giả đã trình bày các phương pháp và nghệ thuật
quản lý kinh doanh của chủ trang trại.
2.2. Ở Việt Nam
Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. Tiêu biểu là nghiên cứu của
các nhà khoa học như:
“Kinh tế trang trại gia đình trên thế giới và châu Á " của GS.TS Nguyễn Điền
NXB TK-1993. Tác giả đã tìm hiểu vai trò và đặc điểm của kinh tế trang trại gia
Header Page 11 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn11
3
đình; so sánh sự giống và khác nhau về xu hướng phát triển giữa kinh tế trang trại
của thế giới với kinh tế trang trại của châu Á.
“Mô hình KTTT vùng đồi núi”của Trần Đức, NXB Nông Nghiệp Hà Nội1998. Trong công trình này đẫ đưa ra các vấn đề phương pháp luận về kinh tế trang
trại, một số mô hình trang trại và các vấn đề kinh tế trang trại vùng đồi núi nước ta.
TS. Nguyễn Đức Thịnh: “ Kinh tế trang trại các tỉnh miền núi phía Bắc”-
2000 đã đề cập đến thực trạng, giải pháp phát triển kinh tế trang trại các tỉnh Trung
du miền núi phái Bắc
“Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam thời kì đổi mới” của PGS.TS Nguyễn Sinh
Cúc- NXB Thống kê – 2003 đã đề cập tới các tiêu chí, cũng như thực trạng và xu
hướng phát triển kinh tế trang trại ở nước ta. Đặc biệt công trình này đã đề cập cụ
thể đến vấn đề kinh tế trang trại Trung du và miền núi phía Bắc. Đây là cơ sở giúp
cho người nghiên cứu có thể vận dụng trong quá trình nghiên cứu thực tiễn phát
triển trang trại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
GS. Nguyễn Nam cũng có tác phẩm tâm huyết “Đặc điểm và phương hướng
phát triển trang trại ở nước ta”.
PGS.TS Lê Trọng có rất nhiều công trình nghiên cứu về phát triển và quản lí
trang trại nông nghiệp, điển hình nhất là cuốn sách "Trang trại, quản lý và phát
triển ", NXB Lao Động - xã hội. Ngoài ra, ông còn viết rất nhiều bài báo liên quan
đến vấn đề này như: “ Nhận thức về kinh tế trang trại của Việt Nam”, báo Quảng
Ngãi: 22/6/2000, tập san Thế Giới và Việt Nam của Viện phát triển Quốc tế học, số
4/2000. “ Vai trò người chủ trang trại”, báo Người cao tuổi, 22/9/2003…
Các Nghị quyết 06/NQ/TƯ ngày 10/11/1998 của Bộ chính trị về một số vấn đề
phát triển nông nghiệp và nông thôn – NXB chính trị quốc gia Hà Nội. Nghị quyết
03/2000 NQCP về kinh tế trang trại- NXB chính trị quốc gia HN. Thông tư liên tịch
số 62/2003/TTLT/BNN-TCTK ngày 20/05/2003 về hướng dẫn tiêu chí xác định
kinh tế trang trại Hà Nội của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn - Tổng cục
thống kê (2000), hay Thông tư số 74/2003/TT/BNN ngày 04/07/2003 về sửa đổi bổ
sung mục III của thông tư 69/2000/TTLT/BNN – TCTK ngày 23/06/2000 về hướng
dẫn tiêu chí xác định kinh tế trang trại, Hà Nội….
Header Page 12 of 125.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn12