Không gian, thời gian nghệ thuật hay nỗi ám ảnh đời người trong vở kịch

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 4(44) Tập 2/N¨m 2007

7

KHÔNG GIAN, THỜI GIAN NGHỆ THUẬT HAY NỖI ÁM ẢNH ĐỜI NGƯỜI

TRONG VỞ KNCH “ NHỮNG NGÀY TƯƠI ĐẸP” CỦA SAMUEL BECKETT

Nguyễn Thị Quyên (Khoa Khoa học Tự nhiên & XH- ĐH Thái Nguyên)

Samuel Beckett ( 1906-1989) là đại diện tiêu biểu nhất của trào lưu Kịch phi lý, “một

hiện tượng văn hoá của thế kỷ XX” [1]. Vở kịch Trong khi chờ Godot của ông được đánh giá là

vở kịch gây ảnh hưởng nhất thế kỷ và chính nó đã góp công đầu đưa Beckett từ một nhà văn

chưa mấy tiếng tăm lên bục vinh quang của giải Nobel.

Nếu như Trong khi chờ Godot là vở kịch nổi tiếng nhất của Beckett còn giữ lại ít nhiều

những hư ảnh, dù mờ nhạt của kết cấu kịch truyền thống thì Những ngày tươi đẹp (Happy days)

được coi là vở kịch dài cuối cùng của ông còn có kết cấu phân hồi với những nhân vật có tên.

Trong những vở kịch về sau, chút ít ảnh hưởng ấy từ kịch truyền thống đã hoàn toàn bị loại bỏ.

Do vậy, Những ngày tươi đẹp giống như là dấu gạch giữa hai giai đoạn sáng tác kịch của

Beckett, có một vị trí bản lề giúp khám phá thế giới nghệ thuật của nhà văn.

Tuy nhiên, theo khảo sát của chúng tôi, các tài liệu nghiên cứu chuyên biệt về Những

ngày tươi đẹp ở Việt Nam còn ở mức độ khiêm tốn, đặc biệt là nghiên cứu về kết cấu không

gian, thời gian nghệ thuật trong vở kịch này. Đáng kể nhất là bài viết về Beckett trong giáo trình

Văn học phương Tây của PGS Đặng Anh Đào, trong đó bà đã đề cập đến một số đặc sắc của tác

phNm này. Thế nhưng, không ít nhà nghiên cứu nước ngoài lại đánh giá rất cao vở kịch. Các nhà

nghiên cứu tên tuổi về Kịch phi lý như Martin Esslin, William Marx hay Raymond

Federman.v.v. trong các công trình nghiên cứu của họ, đều đã tiếp cận kết cấu của Những ngày

tươi đẹp. Tuy nhiên, những nghiên cứu này phần lớn phân tích kết cấu vở kịch trong đối sánh

với các tác phNm quan trọng khác của nhà văn qua đó chỉ ra sự khác biệt giữa những vở kịch mà

Beckett viết trong thời kỳ đầu với những tác phNm sáng tác giai đoạn sau. Chính vì vậy, với bài

viết này, chúng tôi muốn bước đầu khám phá những đặc sắc về kết cấu không gian, thời gian

nghệ thuật của vở kịch nhằm khám phá sâu hơn nữa thế giới nghệ thuật kịch phi lý của Beckett.

Bởi như trên đã đề cập, đây là một tác phNm có tính gạch nối giữa hai giai đoạn sáng tác của nhà

văn ở đó có thể thấy đường đi của những vở “kịch của sự phân huỷ” để hình thành nên “sân

khấu của tuyệt vọng” những thập niên giữa thế kỷ XX.

Như đã biết, thời gian và không gian nghệ thuật là “những ph)m chất định tính quan

trọng của hình tượng nghệ thuật, đảm bảo cho việc tiếp nhận toàn vẹn thực tại nghệ thuật và tổ

chức nên kết cấu của tác ph)m” [2]. Thời gian nghệ thuật là thời gian mà ta có thể thể nghiệm

được trong tác phNm nghệ thuật với tính liên tục và độ dài của nó, với nhịp độ nhanh hay chậm,

với chiều thời gian và hiện tại, quá khứ hay tương lai. Cũng như thời gian nghệ thuật, không

gian nghệ thuật là hình thức tồn tại của thế giới nghệ thuật, là mô hình thế giới độc lập có tính

chủ quan và mang ý nghĩa tượng trưng của tác giả.

Cơ sở chung của kết cấu kịch truyền thống là việc phân chia tác phNm thành các hồi và

cảnh. Bằng cách đó, mỗi thời điểm ứng với sự kiện được miêu tả ở mỗi hồi tiếp nối với các thời

điểm khác. Thời gian được miêu tả trong tác phNm kịch (tức thời gian thực tại) ứng với thời gian

cảm thụ (tức thời gian nghệ thuật). Do đặc trưng của thể loại, kịch tác gia có những ưu thế đặc