Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Sư phạm TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

-------------o0o------------

NGUYỄN THỊ THIÊN KIM

KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP

CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƯỜNG ĐẠI HỌC

SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC

Mã số: 60.31.80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. LÊ THỊ MINH HÀ

Thành Phố Hồ Chí Minh – 2007

LỜI CẢM ƠN

Tác giả luận văn xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô trường Đại học

Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện và giúp đỡ trong suốt quá trình học tập

và nghiên cứu.

Tôi cũng xin gởi lơi cảm ơn sự cộng tác, nhiệt tình giúp đỡ của thầy chủ nhiệm và

sinh viên lớp Địa 1C khoá 2006 - 2010, trường Đại học Sư phạm TPHCM trong thời gian

thực hiện đề tài.

Đặc biệt, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên hướng dẫn, Tiến sĩ Lê Thị

Minh Hà đã tận tình hướng dẫn, động viên em trong quá trình thực hiện luận văn này.

TPHCM, tháng 06 năm 2007

Tác giả

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

1. ĐHSP TPHCM: Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

2. KTX: Ký túc xá

3. Mean: Điểm trung bình

4. NN: Ngoại ngữ

5. SD: Độ lệch tiêu chuẩn

6. STN: Sau thử nghiệm

7. SV: sinh viên

8. TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh

9. TN: Tự nhiên

10. TTN: Trước thử nghiệm

11. XH: Xã hội

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong cuộc sống, con người muốn tồn tại và phát triển phải tham gia vào các hoạt

động, bằng hoạt động và thông qua hoạt động nhân cách con người được hình thành và phát

triển. Tùy vào mục đích, nhiệm vụ, vị trí và hoàn cảnh khác nhau mà mỗi cá nhân, trong

hoạt động của mình sẽ gặp phải những khó khăn nhất định đòi hỏi cá nhân phải nỗ lực vượt

qua để hoạt động được diễn ra cũng như đạt được mục đích của mình. Do đó, việc tìm hiểu

những khó khăn và có biện pháp giảm bớt nó là hết sức cần thiết.

Đối với con người, học tập là một trong những hình thức hoạt động chính, không thể

thiếu, nhằm tiếp thu, lĩnh hội tri thức, kinh nghiệm xã hội lịch sử của xã hội loài người đã

được tích lũy qua nhiều thế hệ.

Đối với sinh viên ở trường đại học, học tập là một dạng hoạt động cơ bản mà thông

qua nó người sinh viên “nắm vững kiến thức chuyên môn và kỹ năng thực hành về nghề, có

khả năng phát hiện và giải quyết những vấn đề thông thường thuộc chuyên ngành đào tạo”

[4], để trở thành chuyên gia trong lĩnh vực được đào tạo, có khả năng lao động nghề, nuôi

sống bản thân, phục vụ xã hội trong tương lai. Do đó, hoạt động học tập cần sự quan tâm

nghiên cứu, tìm hiểu nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cũng như giảm bớt khó khăn

nảy sinh trong học tập của sinh viên.

Thực tế cho thấy, sinh viên năm thứ nhất nói chung, sinh viên năm thứ nhất trường

đại học Sư phạm nói riêng, phần lớn là học sinh đang thực hiện bước chuyển tiếp từ môi

trường học tập ở phổ thông sang môi trường học tập ở bậc đại học với nhiều khác biệt về

khối lượng, nội dung tri thức, phương pháp giảng dạy, hình thức học tập,…vv. Ngoài ra,

hầu hết sinh viên đại học xuất thân từ những vùng miền khác nhau, với môi trường hoàn

cảnh sống, điều kiện kinh tế có nhiều khác biệt so với nhịp sống ở các thành phố lớn, là nơi

tập trung của đa số các trường đại học. Tất cả những sự khác biệt đó đã gây không ít khó

khăn tâm lý khiến sinh viên rất dễ chán nản, bỏ bê việc học tập hoặc không theo kịp, không

đáp ứng được các yêu cầu học tập.

Vì vậy, việc phát hiện khó khăn tâm lý cụ thể và tìm ra biện pháp khắc phục những

khó khăn tâm lý này trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất là việc làm cần

thiết, góp phần nâng cao hiệu quả học tập của họ.

Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh là trường Sư phạm trọng điểm ở

phía Nam, với số lượng lớn sinh viên tuyển sinh đào tạo hàng năm, vấn đề chất lượng đào

tạo luôn được quan tâm hàng đầu nên việc tìm hiểu những khó khăn tâm lý trong học tập

của sinh viên và hỗ trợ họ là điều hết sức cần thiết và cấp bách.

Trong thời gian qua, các nhà tâm lý học thường tập trung nhiều vào các nghiên cứu

về sự thích ứng với hoạt động học tập, những trở ngại tâm lý trong giao tiếp của sinh viên.

Vấn đề khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất ít được quan

tâm nghiên cứu.

Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn và nghiên cứu đề tài: “Khó khăn

tâm lý trong hoạt động học tập của sinh vien năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm

Thành phố Hồ Chí Minh”

2. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu một số khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất

trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm

giảm bớt những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu: Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm

thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

3.2 Khách thể nghiên cứu: 367 sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành

phố Hồ Chí Minh. Cụ thể như sau:

- Sinh viên khối Xã hội: 82 SV

- Sinh viên khối Tự nhiên: 107 SV

- Sinh viên khối Ngoại ngữ: 92 SV

- Sinh viên khối Đặc thù: 86 SV

4. Giả thuyết nghiên cứu

Đa số sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đều

gặp phải khó khăn tâm ly trong hoạt động học tập. Nếu có các biện pháp tích cực phù hợp

tác động hỗ trợ sẽ giúp cho sinh viên năm thứ nhất trường ĐHSP TPHCM giảm bớt những

khó khăn tâm lý đó.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1 Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài như: khó khăn tâm lý, hoạt động học tập, hoạt

động học tập của sinh viên Sư phạm, khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên

Sư phạm năm thứ nhất.

5.2 Khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ

nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, cũng như xác định các nguyên nhân

gây ra khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của họ.

5.3 Đề xuất thử nghiệm biện pháp nhằm giảm bớt khó khăn tâm lý trong kỹ năng học tập

của sinh viên năm thứ nhất trường ĐHSP TPHCM.

6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

6.1 Về đối tượng nghiên cứu: Chỉ nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập

của sinh viên năm thứ nhất.

6.2 Về khách thể nghiên cứu: Chỉ nghiên cưu trên 367 sinh viên năm thứ nhất.

6.3 Về khu vực nghiên cứu: Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

6.4 Về thời gian: từ tháng 05/2006 đến tháng 07/2007.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:

Tham khảo các công trình nghiên cứu, sách, báo, tạp chí chuyên ngành về các vấn đề

liên quan như: khó khăn tâm lý, hoạt động học tập của sinh viên…Từ đó hệ thống và khái

quát hóa các khái niệm công cụ làm cơ sở lý luận cho đề tài.

7.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi

- Phương pháp thử nghiệm

- Phương pháp xử lý so liệu bằng toán thống kê.

8. Đóng góp mới của đề tài

Nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất

trường ĐHSP TPHCM. Đề tài chỉ ra mức độ khó khăn tâm lý cũng như nguyên nhân của

nó. Từ đó đề xuất biện pháp giảm bớt những khó khăn tâm lý, giúp các em học tập hiệu quả

hơn.

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1 Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề

Trong lịch sử nghiên cứu tâm lý, vấn đề khó khăn tâm lý nói chung, khó khăn tâm lý

trong hoạt động học tập nói riêng đã được nhiều nhà nghiên cứu tâm lý xem xét dưới nhiều

góc độ, nhiều khách thể khác nhau. Sau đây là vài nét sơ lược một số công trình nghiên cứu

về khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập trong và ngoài nước

1.1.1. Ở nước ngoài

Đối với con người, học tập là phương thức để tiếp thu tri thức, kỹ năng nhằm mục

đích nhận biết, tác động, cải tạo thế giới hiện thực, phũc vụ cho lợi ích của con người. Lịch

sử loài người đã chứng minh, chỉ thông qua con đường học tập, thì những di sản văn hoá vật

chất, tinh thần từ thế hệ trước mới được lưu truyền cho thế hệ sau và cũng nhờ đó mà những

giá trị này mới còn tồn tại. Tuy nhiên, học tập không phải là một hoạt động đơn giản. Trong

quá trình biến tri thức của nhân loại thành vốn kinh nghiệm riêng của cá nhân con người đã

gặp không ít khó khăn, trong đó có nhưng khó khăn về mặt tâm lý.

Khi bàn về khó khăn tâm lí trong học tập, tác giả A.V.Pêtrốpxki hướng đến đối tượng

là khó khăn tâm lý của trẻ em khi đi vào lớp một. Ông chia những khó khăn này ra làm ba

loại:

Loại 1: Nhưng khó khăn có liên quan đến đặc điểm của chế độ học tập mới.

Loại 2: Khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ giao tiếp mới với thầy cô và bạn

bè.

Loại 3: Khó khăn trong việc thích nghi với hoạt động mới. Lúc đầu trẻ được sự

chuẩn bị của gia đình, nhà trường, xã hội nên có tâm lý vui thích và sẵn

sàng đi học. Về sau trẻ giảm dần khát vọng và chán học.

Bên cạnh đó, tác giả đề cập những nguyên nhân dẫn đến khó khăn và ảnh hưởng của

chúng đến đời sống của trẻ đồng thời đề xuất biện pháp giải quyết khó khăn cho trẻ.

Cũng đề cập đến vấn đề khó khăn tâm lý của trẻ em khi vào lớp một, nhà tâm lý học

Mauricè Debesse trong công trình nghiên cứu của mình đã gọi lớp một là “trang sử mới của

cuộc đời đứa trẻ”. Đồng thời Mauricè Debesse cũng chỉ ra rằng, đứng trước ngưỡng cửa lớp

một trẻ em gặp rất nhiều khó khăn tâm lý. Chính những khó khăn này làm cản trơ tới sự

thích ứng với hoạt động học tập của trẻ, làm trẻ sợ học, không muốn đến trường và kết quả

học tập không cao.

Bianka Zazzo, nhà tâm lý học và giáo dục học người Pháp, cùng với các cộng sự của

mình thuộc trung tâm nghiên cứu trẻ em của Đại học Paris 10 đã tiến hành nghiên cứu về

bước chuyển từ mẫu giáo lên cấp một của trẻ em. Tác giả đã chỉ ra rằng, khó khăn tâm lý

lớn nhất mà trẻ gặp phải làm cản trở đến sự thích ứng với hoạt động học tập của trẻ là “sự

thay đổi môi trường hoạt động một cách triệt để, gọi là chuyển dạng hoạt động chủ đạo.

Mẫu giáo lấy hoạt động vui chơi làm chủ đạo, vừa học vừa chơi, hoạt động đa dạng, tính tự

do tùy hứng cá nhân nặng hơn tính chỉ đạo của giáo viên. Bước vào lớp một, học tập là chủ

đạo, học sinh phải học nghiêm chỉnh theo sự chỉ đạo của giáo viên, theo nguyên tắc lớp

học”[27].

Tóm lại, khó khăn tâm lý trong hoc tập là một hiện tượng tâm lý phức tạp nhưng

được ít các nhà tâm lý học nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Mặc dù trong công trình

nghiên cứu của mình, các tác giả đã có những đóng góp nhất định trong việc phát hiện va

nêu ra một số khó khăn tâm lý, đồng thời chỉ ra nguyên nhân của những khó khăn tâm lý đó.

Tuy nhiên đối tượng mà các công trình nghiên cứu này hướng tới chủ yếu là những khó

khăn tâm lý của trẻ vào lớp một, đồng thời họ cũng chưa nêu được định nghĩa cũng như

vạch ra bản chất của những khó khăn tâm lý đó.

1.1.2 Ở Việt Nam

Trong tác phẩm “Nỗi khổ của con em chúng ta”, bác sỹ Nguyễn Khắc Viện đã nêu

ra những khó khăn tâm lý mà học sinh lớp một gặp phải đó là:

- Trẻ phải giữ kỷ luật lớp học.

- Trẻ phải học một chương trình nặng hơn so với tuổi mẫu giáo.

- Trẻ ít được bố mẹ vỗ về âu yếm hơn trước và trẻ luôn chịu sự kiểm tra, đánh giá

của bố mẹ…[32]

Nhà giáo dục Nguyễn Thị Nhất trong tác phẩm “ 6 tuổi vào lớp 1” đã phát hiện ra

nhiều khó khăn tâm lý mà trẻ lớp một phải vượt qua. Tác giả cho rằng “trong quá trình lớn

lên của trẻ em có những bước ngoặt chuyển tư giai đoạn này sang giai đoạn khác đòi hỏi trẻ

em phải thay đổi phương thức sinh hoạt một cách triệt để.” Đồng thời tác giả cũng nêu ra

một số khó khăn tâm lý cụ thể mà trẻ lớp một phải vượt qua:

- Trẻ phải rời bỏ cuộc sống thoải mái, đa dạng, vui nhộn, hoạt động tùy hứng ở mẫu

giáo và khép mình vào kỷ luật nghiêm khắc của lớp học phổ thông.

- Trẻ gặp khó khăn trong quan hệ với giáo viên.

- Trẻ bị “vỡ mộng” khi vào học lớp một vì sự hân hoan hồi hộp chờ đón những điều

hấp dẫn được thay bằng những điều khác xa với tưởng tượng của trẻ [23].

Năm 1995, tác giả Nguyễn Minh Hải trong bài “Những khó khăn tâm lý trong quá

trình giải toán của học sinh tiểu học” đã đề cập đến các nguyên nhân khác nhau hạn chế

năng lực giải toán của học sinh tiểu học.[11, tr.25]

Tác giả Nguyễn Thanh Sơn, trong bài viết “Những khó khăn của học sinh miền núi

khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam” [26], đã phân tích những khó khăn của của học

sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam và chỉ ra những khó khăn mà học

sinh gặp phải là:

- Hoàn cảnh giao tiếp thông tin của học sinh miền núi bị hạn chế.

- Vốn từ ngữ của học sinh miền núi còn thiếu và yếu.

- Năng lực cảm thụ một câu thơ, một đoạn thơ yếu…

Theo tác giả, nguyên nhân của những khó khăn của học sinh miền núi khi học tác

phẩm văn học cổ điển Việt Nam là do tầm văn hoá, vốn sống, vốn hiểu biết của các em còn

hạn chế. Vì vậy muốn nâng cao năng lực cảm thụ văn học của các em phải mở rộng tầm

hiểu biết cuộc sống, xã hội cho các em. Những hoạt động ngoại khoá, du lịch, câu lạc bộ

văn hoá.. là những hoạt động có tác dụng tốt đối với học sinh.

Trong bài viết “Một số trở ngại tâm lý của trẻ em khi vào học lớp một” [8, tr.57 - 58],

tác giả Vũ Ngọc Hà đã nêu ra một số trơ ngại tâm lý mà khi vào học lớp một trẻ em thường

gặp phải. Đó là:

- Khó khăn trong việc thích nghi với môi trường mới.

- Khó khăn trong các mối quan hệ.

- Khó khăn khi phải đến trường.

Tác giả Nguyễn Xuân Thức, trong bài viết “Các nguyên nhân dẫn đến khó khăn tâm

lý của học sinh đi học lớp một” đã nêu ra các nguyên nhân cụ thể sau:

- Các nguyên nhân chủ quan:

+ Trẻ chưa hiểu rõ nội quy.

+ Trẻ được chuẩn bị quá kĩ trước khi tới trường.

+ Trẻ không được chuẩn bị tâm lý sẵn sàng đi học.

+ Do tính cách của trẻ.

+ Do trẻ chưa đủ tuổi đến trường.

+ Do trẻ mắc một số bệnh bẩm sinh.

- Các nguyên nhân khách quan:

+ Nhóm nguyên nhân thuộc về gia đình.

+ Nhóm nguyên nhân thuộc về nhà trường.

+ Nhóm nguyên nhân thuộc về xã hội.

Tác giả cho rằng, các nguyên nhân chủ quan là những nguyên nhân gây ra khó khăn

tâm lý nhiều hơn cho học sinh lớp một. Ngoài ra tác giả cũng đưa ra một số giải pháp sư

phạm để tháo gỡ những khó khăn tâm lý cho trẻ[29, tr.32-35].

Những năm gần đây có một số luận văn thạc sỹ đã quan tâm nghiên cứu về khó khăn

tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh – sinh viên như:

- Năm 2001, luận văn thạc sỹ “ Tìm hiểu những khó khăn tâm lý trong quá trình giải

bài tập hình học của học sinh lớp 11 trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Nhân Ai

[2].

- Năm 2002, tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền với đề tài “Thực trạng khó khăn tâm lý

trong quá trình giải bài tập thực hành các thao tác kỹ thuật của sinh viên trường CĐSP Kỹ

Thuật Vinh” [15].

Tóm lại, khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập là một hiện tượng tâm lý phức tạp

nhưng vấn đề này vẫn còn ít được quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu về vấn

đề này như đã nêu trên ít nhiều đã xây dựng được cơ sở lý luận và đưa ra những dữ kiện

thực tiễn. Tuy nhiên, khách thể nghiên cứu trong các công trình trên còn giới hạn, chủ yếu

tập trung vào học sinh mà chưa chú ý đến sinh viên, đặc biệt là sinh viên năm thứ nhất,

những người vừa rời khỏi ghế nhà trường phổ thông để bước vào một môi trường học tập

mới. Ngoài ra, khi nghiên cứu về vấn đề khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập, các công

trình trên chỉ tập trung nghiên cứu một cách chung chung, khái quát mà chưa đi sâu tìm hiểu

khó khăn tam lý biểu hiện một cách cụ thể trong hoạt động học tập.

1.2 CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.2.1 HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM

1.2.1.1 Sinh viên Sư phạm

 Sinh viên

Thuật ngữ sinh viên có nguồn gốc từ tiếng Latinh “students”, có nghĩa là người làm

việc, học tập nhiệt tình, người tìm kiếm và khai thác tri thức [27, tr.44].

Sinh viên là người làm việc nhưng nói chung vẫn chưa là một lao động độc lập trong

xã hội. Họ chỉ là những người đang trong quá trình tích lũy phẩm chất, tri thức, kỹ năng..vv