Khảo sát từ chuyển loại trong thơ chế lan viên.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------------

KHÓA LUÂN T ̣ ỐT NGHIÊP Đ̣ ẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Đề tài:

KHẢO SÁT TỪ CHUYỂN LOẠI TRONG THƠ CHẾ LAN VIÊN

Người hướng dẫn:

TS. Trương Thị Diễm

Người thực hiện:

Lê Thi Ánh ̣

Đà Nẵng, tháng 5/2013

1

LỜI CAM ĐOAN

Tôi: Lê Thi ̣Ánh, sinh viên lớp 09CVH3, khoa NgữVăn, trường Đai ḥ oc Sư ̣

pham ̣ - Đai ḥ oc Đ̣ à Nẵng, xin cam đoan rằng: Công trình này do tôi thưc hi ̣ êṇ dướ

i

sựhướng dẫn của TS. Trương Thị Diễm.

Tôi xin chiu ho ̣ àn toàn trách nhiêm v ̣ ề nôi dung, t ̣ ính khoa hoc trong côn ̣ g

trình này.

Đà Nẵng, ngày 15 tháng 05 năm 2013

Ngườ

i thưc hi ̣ êṇ

Lê Thi Ánh ̣

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành đề tài Khảo sát từ chuyển loại trong

thơ Chế Lan Viên, Tôi đã nhận được sự hướng dẫn tận tình,

chu đáo của Cô giáo: TS. Trương Thị Diễm – ngườ

i hướng

dẫn trưc ti ̣ ếp, tao ṃ oi ̣ điều liên gi ̣ úp đỡtôi trong suốt thời

gian thưc hi ̣ ên đ ̣ ề tà

i. Tôi xin được tỏ lòng biết ơn sâu sắc

đến Cô.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến các thầy,

cô giáo trong khoa NgữVăn – Trường Đai ḥ oc Sư Ph ̣ am Đ ̣ à

Nẵng, các thầy cô trong thư viên đ ̣ ãgiúp đỡtôi về moi ṃ ăt ̣

trong thời gian qua.

Xin cảm ơn gia đình, ban b ̣ è đãđóng góp những ý

kiến quý báu cùng những lờ

i đông viên tôi trong su ̣ ốt quá

trình làm khóa luân.̣

Xin trân trọng cảm ơn !

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2013

Sinh viên

Lê Thi Ánh ̣

MUC L ̣ UC̣

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề....................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................4

4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................4

5. Bố cục của khóa luận ............................................................................................4

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ..............................5

1.1. Từ loại và hiện tượng chuyển loại ....................................................................5

1.1.1. Các tiêu chí phân định từ loại trong tiếng Việt...........................................5

1.1.1.1. Tiêu chí ý nghĩa khái quát của lớp từ......................................................5

1.1.1.2. Tiêu chí đặc điểm hoạt động ngữ pháp của lớp từ..................................6

1.1.1.3. Tiêu chí chức năng ngữ pháp của từ.......................................................7

1.1.2. Hiện tượng chuyển loại................................................................................9

1.1.2.1. Khái niệm hiện tượng chuyển loại ..........................................................9

1.1.2.2. Những phương thức chuyển loại ...........................................................12

1.2. Giới thiệu về tác giả, tác phẩm Chế Lan Viên...............................................14

1.2.1. Về tác giả Chế Lan Viên.............................................................................14

1.2.2. Giới thiệu chung về thơ Chế Lan Viên......................................................17

CHƯƠNG 2. TỪ CHUYỂN LOẠI XUẤT PHÁT TỪ TỪ LOẠI THỰC TỪ...20

2.1. Khảo sát từ chuyển loại trong nội bộ thực từ................................................20

2.1.1. Từ chuyển loại xuất phát từ từ loại danh từ .............................................20

2.1.1.1. Danh từ dùng như động từ ....................................................................20

2.1.1.2. Danh từ dùng như tính từ ......................................................................21

2.1.1.3. Danh từ dùng như đại từ .......................................................................24

2.1.2. Từ chuyển loại xuất phát từ từ loại động từ .............................................24

2.1.2.1. Động từ dùng như danh từ ....................................................................25

2.1.2.2. Động từ dùng như tính từ ......................................................................26

2.1.3. Từ chuyển loại xuất phát từ từ loại tính từ...............................................26

2.1.3.1. Tính từ dùng như danh từ......................................................................26

2.1.3.2. Tính từ dùng như động từ......................................................................27

2.2. Khảo sát từ chuyển loại từ thực từ sang hư từ..............................................30

2.2.1. Động từ sang quan hệ từ............................................................................30

2.2.2. Động từ sang phó từ ..................................................................................32

2.2.3. Động từ sang tình thái từ ...........................................................................35

2.2.4. Danh từ sang quan hệ từ............................................................................35

2.3. Giá trị của việc chuyển loại xuất phát từ từ loại thực từ trong thơ ............39

Chế Lan Viên ...........................................................................................................39

CHƯƠNG 3. TỪ CHUYỂN LOẠI XUẤT PHÁT TỪ TỪ LOẠI HƯ TỪ .......57

3.1. Khảo sát từ chuyển loại xuất phát từ từ loại hư từ.......................................57

3.1.1. Phó từ sang quan hệ từ ..............................................................................57

3.1.2. Quan hệ từ sang tình thái từ......................................................................58

3.2. Giá trị của việc chuyển loại xuất phát từ từ loại hư từ trong thơ................60

Chế Lan Viên ...........................................................................................................60

KẾT LUẬN..............................................................................................................64

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................67

PHỤ LỤC

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ ca hiện đại

Việt Nam thế kỉ XX. Hơn 50 năm lao động nghệ thuật, ông để lại cho đời 13 tập

thơ, trong đó có những thi phẩm đã gây được tiếng vang lớn, trở thành những hiện

tượng nổi bật trong đời sống văn học đương thời. Chế Lan Viên có quan niệm thơ

và phong cách nghệ thuật độc đáo, có ảnh hưởng lớn đến nền thơ Việt Nam hiện

đại. Ông chính là một nhà nghệ sĩ lớn, luôn trăn trở tìm tòi trên con đường nghệ

thuật. Hơn nửa thế kỉ sáng tác, ông đã thử mình trên nhiều khuynh hướng nghệ

thuật và ở chặng đường nào cũng đã gặt hái được những thành công nổi bật. Nhưng

nhà thơ vẫn luôn không tự bằng lòng với mình, bởi: Cái trang mơ ước một đời chưa

với tới và khắt khe với chính mình khi nhìn lại đời thơ: Một nghìn câu thơ thì chín

trăm câu dang dở, Ai đón đợi thơ tôi ở cuối con đường (Hồi kí bên trang viết).

Có thể nói, Thơ là một thể loại rất thành công và cũng là sở trường của Chế

Lan Viên. Thơ Chế Lan Viên vừa độc đáo vừa sâu sắc, vừa thẳng thắn mà lại chân

thành. Những tác phẩm của ông không chỉ là những khám phá về mặt nội dung mà

còn là những phát minh về mặt hình thức. Ông luôn quan niệm hình thức cũng là vũ

khí, và chính những phát minh về mặt hình thức ấy đã in đậm dấu ấn cá nhân, tạo

nên một phong cách riêng cho nhà thơ. Chế Lan Viên thành công trên mọi phương

diện, từ đề tài, cảm hứng đến chất liệu, hình ảnh, từ giọng điệu, ngôn ngữ đến thể

thơ và bút pháp…Bởi vậy, thơ ông đã thu hút được sự chú ý của nhiều nhà nghiên

cứu và phê bình văn học. Tiếng Việt qua thơ Chế Lan Viên rất sinh động, trong

sáng và hấp dẫn. Đặc biệt là đối với người dạy - học văn quan tâm đến vấn đề ngôn

ngữ trong thơ là điều rất cần thiết, bởi có hiểu cách dùng từ ngữ thì mới hiểu và

hiểu sâu được nội dung của tác phẩm.

Đã có nhiều công trình nghiên cứu về các tác phẩm của Chế Lan Viên, đặc

biệt là thơ. Mỗi công trình nghiên cứu một vấn đề khác nhau nhưng nhìn chung đều

đi vào khẳng định giá trị thơ của ông. Tuy nhiên vấn đề: Khảo sát từ chuyển loại

2

trong thơ Chế Lan Viên lại chưa có một công trình nào nghiên cứu. Do đó, nghiên

cứu đề tài: Khảo sát từ chuyển loại trong thơ Chế Lan Viên, chúng tôi cũng mong

muốn góp thêm một phần nhỏ trong việc chứng minh tính độc đáo, cá tính sáng tạo

rất riêng chỉ có ở Chế Lan Viên. Đồng thời, việc thực hiện đề tài cũng sẽ giúp cho

chúng tôi có một cái nhìn sâu sắc hơn về tài năng sử dụng từ ngữ của Chế Lan Viên.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Trong cuốn Giáo trình Từ pháp học tiếng Việt tác giả Nguyễn Văn Chính đã

khái quát về lịch sử nghiên cứu từ loại tiếng Việt như sau: Vấn đề từ loại đã được

quan tâm, chú ý từ rất sớm, bắt nguồn từ những công trình nghiên cứu thời cổ đại

Hy Lạp và La Mã. Tuy vậy, cho đến nay, vấn đề phân định từ loại là không giống

nhau cho tất cả mọi ngôn ngữ. Ngay trong ngôn ngữ Việt, vấn đề từ loại cũng chưa

có sự thống nhất ở các nhà Việt ngữ học.Trong lĩnh vực ngôn ngữ học việc nghiên

cứu về từ loại tiếng Việt đã được các tác giả như: Đỗ Hữu Châu, Nguyễn Tài Cẩn,

Hà Quang Năng, Diệp Quang Ban, Nguyễn Thiện Giáp…chú ý nghiên cứu về ý

nghĩa khái quát của lớp từ, đặc điểm hoạt động ngữ pháp của lớp từ, chức năng ngữ

pháp của lớp từ.

Vấn đề mà chúng tôi khảo sát trong khóa luận này là Từ chuyển loại trong thơ

Chế Lan Viên. Đây là hiện tượng tồn tại khách quan ở mọi ngôn ngữ và là một hiện

tượng rất phổ biến đối với loại hình ngôn ngữ đơn lập.

Nhìn tổng quan, đã có những công trình nghiên cứu về từ loại tiếng Việt

trong đó có đề cập đến sự chuyển loại. Những chuyên luận, các bài nghiên cứu trên

tạp chí Ngôn ngữvề sự chuyển loại có thể kể đến như: Cách xử lí những hiện tượng

trung gian trong ngôn ngữ của Đỗ Hữu Châu in trong tạp chí Ngôn ngữ số 1,1971,

Các cấp bậc khác nhau của hiện tượng chuyển loại trong Tiếng Việt của TS.Trương

Thị Diễm, Xây dựng một hệ thống bài tập trên ngữ liệu ca từ để giảng dạy sinh

động và hiệu quả hơn phần từ loại tiếng Việt cho sinh viên đại học của TS.Trương

Thị Diễm - đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, ĐHSP-ĐHĐN, 2004.

Vấn đề chuyển loại đã được đề cập đến trong một số công trình như: Ngữ

pháp tiếng Việt, của Diệp Quang Ban, Giáo trình từ pháp học tiếng Việt của

3

Nguyễn Văn Chính, Giáo trình ngữ pháp tiếng Việt của Bùi Minh Toán (chủ biên),

Nguyễn Thị Lương, Từ loại tiếng Việt hiện đại của Lê Biên, Ngữ pháp tiếng Việt

của Đỗ Thị Kim Liên. Tuy nhiên ta vẫn chưa thấy có sự nhất quán trong cách sử

dụng thuật ngữ, khái niệm về sự chuyển loại và những phương thức chuyển loại.

Xung quanh tác giả Chế Lan Viên - con người và sáng tác, cũng đã có nhiều

bài viết trong giới nghiên cứu, phê bình văn học trong nhiều năm qua. Song rất ít

công trình nghiên cứu về ngôn ngữ. Tuy nhiên, cũng có thể kể đến một số bài viết

của các tác giả sau đã ít nhiều đề cập đến vấn đề ngôn ngữ trong tác phẩm của Chế

Lan Viên như: Hoài Thanh, Xuân Diệu, Nguyễn Đăng Mạnh, Trần Đình Sử, Hà

Minh Đức…Lịch sử văn học Việt Nam của Nguyễn Đăng Mạnh và Nguyễn Văn

Long đã khái quát nội dung một số tập thơ của Chế Lan Viên và cũng đã ít nhiều đề

cập đến hình thức nghệ thuật trong thơ Chế Lan Viên. Cụ thể, trong tập Điêu Tàn

Nguyễn Đăng Mạnh và Nguyễn Văn Long khẳng định: phải nói rằng Điêu Tàn đã

phát lộ một hồn thơ mãnh liệt, chứa đựng một nội lực thi ca đáng khâm phục.

Những hình ảnh kinh dị gây ám ảnh lạ lùng là sản phẩm của trí tưởng tượng phong

phú, sức liên tưởng dồi dào phóng túng [17, tr. 208 ]; còn trong tập Ánh sáng và phù

sa, họ lại khẳng định: Ngòi bút của Chế Lan Viên phóng khoáng, uyển chuyển, đa

dạng và biến hoá trong giọng điệu, khi thủ thỉ tâm tình, khi trầm tư suy nghĩ, khi sôi

nổi trẻ trung, khi ngậm ngùi, xa xót... Hồn thơ ông có khi bay bổng với những hình

ảnh kỳ ảo..., có khi thâm trầm mà thấm thía...Cảm xúc thơ có khi nén chặt , hàm súc

trong các bài tứ tuyệt, có lúc mở ra bát ngát với những câu thơ tự do kéo dài rất

đặc biệt… [17, tr .214 ].

Hay trong công trình nghiên cứu Thơ Chế Lan Viên với phong cách suy

tưởng, Nguyễn Bá Thành đã đề cập đến giá trị nghệ thuật ở Điêu Tàn. Còn Ánh

sáng và phù sa ông lại đi vào phân tích từng loại suy tưởng, suy tưởng về thơ, tình

yêu, Tổ quốc…

Cũng nghiên cứu về Chế Lan Viên, nhưng Hồ Thế Hà lại tìm hiểu ở một khía

cạnh khác. Trong cuốn Thế giới nghệ thuật thơ Chế Lan Viên, ông đã dành hẳn một

chương cho phương thức biểu hiện về chất thơ và đặc điểm của thi pháp biểu hiện,