Huy động vốn cho xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

LÝ VĂN TOÀN

HUY ĐỘNG VỐN CHO XÂY DỰNG

NÔNG THÔN MỚI Ở TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

––––––––––––––––––––––––––––––––––––

LÝ VĂN TOÀN

HUY ĐỘNG VỐN CHO XÂY DỰNG

NÔNG THÔN MỚI Ở TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 9.62.01.15

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Ngô Xuân Hoàng

2. TS. Phí Văn Kỷ

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân, các kết quả

nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa

từng được bảo vệ để lấy bất kỳ học vị nào ở trong và ngoài nước. Mọi sự giúp

đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong

luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả

Lý Văn Toàn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu đề tài luận án “Huy động vốn cho xây

dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái Nguyên” tôi đã nhận được sự giúp đỡ,

hướng dẫn tận tình của các Thầy, Cô giáo khoa Kinh tế, trường Đại học Kinh

tế & Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên và các sở, ban, ngành thuộc

tỉnh Thái Nguyên. Tôi xin gửi lời cảm ơn trân thành đến: Ban chỉ đạo xây

dựng NTM tỉnh Thái Nguyên; Văn phòng Điều phối chương trình NTM tỉnh

Thái Nguyên; Chính quyền địa phương và bà con nhân dân huyện Phú Bình,

huyện Đồng Hỷ và huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện

giúp đỡ để tôi hoàn thành được luận án.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Ngô Xuân Hoàng và

TS. Phí Văn Kỷ là các nhà khoa học đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi

trong quá trình thực hiện đề tài luận án.

Trong thời gian học tập và nghiên cứu luận án, tôi đã nhận được sự hỗ

trợ, động viên giúp đỡ tận tình từ đồng nghiệp, các đồng chí lãnh đạo nơi tôi

đang công tác tôi xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ quý báu đó.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, những

người thân trong gia đình tôi, đã động viên, chia sẻ, tạo mọi điều kiện tốt nhất

để tôi hoàn thành luận án này.

Tác giả

Lý Văn Toàn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG..............................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ..............................................................ix

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài...................................................... 1

2. Các công trình nghiên cứu có liên quan........................................................ 3

3. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................... 18

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 19

5. Những đóng góp mới của luận án ............................................................... 19

6. Kết cấu của đề tài ........................................................................................ 20

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN HUY ĐỘNG VỐN

CHO XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI...................................................... 21

1.1. Lý luận về nông thôn, nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới......... 21

1.1.1. Một số khái niệm về nông thôn, nông thôn mới và xây dựng nông

thôn mới .......................................................................................................... 21

1.1.2. Đặc điểm của vốn cho xây dựng nông thôn mới .................................. 29

1.1.3. Nội dung huy động vốn cho xây dựng nông thôn mới ......................... 31

1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc huy động và sử dụng vốn cho xây

dựng nông thôn mới ........................................................................................ 39

1.2. Cơ sở thực tiễn về xây dựng và huy động vốn cho xây dựng nông thôn mới.. 43

1.2.1. Hình thành và phát triển nông thôn mới ở một số nước trên thế giới... 43

1.2.2. Hình thành và phát triển nông thôn mới ở Việt Nam ........................... 52

TÓM TẮT CHƯƠNG 1.................................................................................. 63

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 64

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 64

2.2. Khung phân tích và phương pháp tiếp cận............................................... 64

iv

2.2.1. Khung phân tích nghiên cứu ................................................................. 64

2.2.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu......................................................... 65

2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 67

2.3.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu..................................................... 67

2.3.2. Phương pháp thu thập tài liệu ............................................................... 72

2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 73

2.3.4. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích............................................................. 73

2.4. Phương pháp phân tích............................................................................. 75

TÓM TẮT CHƯƠNG 2.................................................................................. 77

Chương 3: THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN CHO XÂY DỰNG

NÔNG THÔN MỚI Ở TỈNH THÁI NGUYÊN ......................................... 78

3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ............................ 78

3.1.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................. 78

3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................ 80

3.2. Đánh giá thực trạng huy động vốn xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái

Nguyên giai đoạn 2011 - 2015........................................................................ 89

3.2.1. Đánh giá kết quả xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên đến

năm 2015 ......................................................................................................... 89

3.2.2. Kết quả xây dựng nông thôn mới tại các điểm nghiên cứu .................. 93

3.2.3. Đánh giá thực trạng huy động vốn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ...... 96

3.3. Đánh giá thực trạng huy động vốn cho xây dựng nông thôn mới tại

các điểm nghiên cứu...................................................................................... 100

3.3.1. Khái quát tình hình các điểm nghiên cứu ........................................... 100

3.3.2. Kết quả huy động vốn tại các huyện điều tra...................................... 101

3.3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến huy động vốn xây dựng nông

thôn mới ........................................................................................................ 115

3.4. Một số vấn đề có ý nghĩa bài học kinh nghiệm trong việc huy động

vốn xây dựng nông thôn mới tại tỉnh Thái Nguyên...................................... 126

3.4.1. So sánh cơ cấu nguồn vốn đầu tư cho xây dựng nông thôn mới

ở các huyện................................................................................................... 126

3.4.2. Nợ đọng các công trình xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên . 127

v

3.4.3. Bài học kinh nghiệm về huy động vốn cho chương trình xây dựng

nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên .................................................................. 129

TÓM TẮT CHƯƠNG 3................................................................................ 131

Chương 4: GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG VỐN CHO XÂY DỰNG NÔNG

THÔN MỚI Ở TỈNH THÁI NGUYÊN .................................................... 132

4.1. Căn cứ để xây dựng giải pháp huy động vốn cho xây dựng nông thôn

mới ở tỉnh Thái Nguyên ................................................................................ 132

4.1.1. Căn cứ mục tiêu của chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng

nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020 ........................................................... 132

4.1.2. Căn cứ Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên lần

thứ XIX, nhiệm kỳ 2015 - 2020.................................................................... 133

4.1.3. Căn cứ Đề án xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên giai đoạn

2016 - 2020 và tầm nhìn đến năm 2030........................................................ 134

4.1.4. Căn cứ vào thực tiễn xây dựng nông thôn mới và huy động vốn cho

xây xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái Nguyên ........................................ 135

4.2. Một số giải pháp chủ yếu huy động vốn xây dựng nông thôn mới ở

tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020................................................................... 138

4.2.1. Những giải pháp chung ....................................................................... 138

4.2.2. Những giải pháp cụ thể cho từng nguồn vốn...................................... 143

TÓM TẮT CHƯƠNG 4................................................................................ 147

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................. 148

1. Kết luận ..................................................................................................... 148

2. Khuyến nghị.............................................................................................. 149

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN

QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................. 152

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 153

PHỤ LỤC..................................................................................................... 160

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Nội dung đầy đủ

1 ADB Ngân hàng phát triển châu Á (Asian Development Bank)

2 BHYT Bảo hiểm y tế

3 BOT

Hợp đồng xây dựng, kinh doanh, chuyển giao (Build operate

Transfer)

4 BT Hợp đồng xây dựng, chuyển giao (Build Transfer)

5 BTO

Hợp đồng xây dựng, chuyển giao, kinh doanh (Build Transfer

operate)

6 CNH Công nghiệp hóa

7 CN-XD Công nghiệp và Xây dựng

8 CTMTQG Chương trình Mục tiêu quốc gia

9 CSHT Cơ sở hạ tầng

10 ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu long

11 GO Giá trị sản xuất

12 HĐH Hiện đại hóa

13 HTX Hợp tác xã

14 KTXH Kinh tế xã hội

15 NGO Tổ chức phi chính phủ (Non Governmental Organization)

16 NLN-TS Nông lâm nghiệp và thủy sản

17 NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

18 NTM Nông thôn mới

19 NSNN Ngân sách nhà nước

20 ODA

Hỗ trợ phát triển chính thức (Official Development

Assistance)

21 PPP Quan hệ đối tác công tư (Public Private Partnership)

22 QĐ Quyết định

23 TT Thông tư

24 TM-DV Thương mại và Dịch vụ

25 SXKD Sản xuất kinh doanh

26 WB Ngân hàng thế giới (World Bank)

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Dự kiến cơ cấu huy động các nguồn vốn xây dựng nông thôn mới... 37

Bảng 1.2. Kết quả huy động vốn xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011-2015.. 38

Bảng 2.1. Số lượng mẫu điều tra theo nhóm đối tượng.................................. 69

Bảng 2.2. Thông tin chung về cán bộ xã và khối đoàn thể được điều tra....... 70

Bảng 2.3. Thông tin chung về các hộ điều tra ................................................ 71

Bảng 3.1. Thực trạng sử dụng đất đai của tỉnh Thái Nguyên năm 2015 ........ 79

Bảng 3.2. Dân số Thái Nguyên phân theo giới tính và phân theo .................. 80

Bảng 3.3. Tình hình lao động của tỉnh Thái Nguyên phân theo khu vực

kinh tế giai đoạn 2011 - 2015 ......................................................... 81

Bảng 3.4. Cơ cấu kinh tế của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015......... 84

Bảng 3.5. Tốc độ phát triển các ngành kinh tế tỉnh Thái Nguyên .................. 85

Bảng 3.6a. Thu nhập bình quân đầu người phân theo thành thị, nông thôn........... 86

Bảng 3.6b. Thu nhập bình quân đầu người phân theo nguồn thu nhập .......... 86

Bảng 3.6c. Thu nhập bình quân đầu người theo nhóm thu nhập.................... 87

Bảng 3.7a. tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo của Thái Nguyên năm 2015 (theo

chuẩn nghèo cũ).............................................................................. 88

Bảng 3.7b. tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo của Thái Nguyên năm 2015 (theo

chuẩn nghèo mới

*

) .......................................................................... 89

Bảng 3.8. So sánh kết quả xây dựng nông thôn mới sau 5 năm..................... 90

Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả đạt chuẩn nông thôn mới theo các huyện đến

năm 2015......................................................................................... 92

Bảng 3.10. Một số chỉ tiêu chủ yếu đạt được trong xây dựng nông thôn mới........ 92

Bảng 3.11. Nguồn vốn đầu tư xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên

giai đoạn 2011 - 2015 ..................................................................... 96

Bảng 3.12. Dân số tại các vùng nghiên cứu.................................................. 100

Bảng 3.13. Hiện trạng sử dụng đất đai tại các vùng nghiên cứu năm 2015 . 100

Bảng 3.14. Huy động vốn xây dựng nông thôn mới huyện Phú Bình.......... 102

Bảng 3.15. Huy động vốn xây dựng nông thôn mới huyện Đồng Hỷ .......... 106

viii

Bảng 3.16. Kết quả huy động xây dựng nông thôn mới huyện Định Hóa ... 110

Bảng 3.17. Nhận thức về Chương trình xây dựng nông thôn mới của cán

bộ huyện, xã và của người dân ..................................................... 117

Bảng 3.18. Vai trò và sự tiếp cận chương trình nông thôn mới của cán bộ

huyện, xã và của người dân .......................................................... 118

Bảng 3.19a. Ý kiến đánh giá của cán bộ xã, cán bộ khối đoàn thể về sự

tham gia của cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới .............. 119

Bảng 3.19b. Ý kiến đánh giá của cán bộ xã, cán bộ khối đoàn thể về sự

đóng góp của người dân trong xây dựng nông thôn mới.............. 120

Bảng 3.20a. Ý kiến của cán bộ xã và đoàn thể về khó khăn trong huy

động vốn đóng góp bằng đất đai................................................... 121

Bảng 3.20b. Ý kiến của cán bộ xã và đoàn thể về khó khăn trong huy

động vốn đóng góp bằng bằng tiền............................................... 121

Bảng 3.21. Một số thông tin về các hộ khảo sát ........................................... 122

Bảng 3.22. Những hoạt động của người dân tham gia vào xây dựng nông

thôn mới tại địa phương mình....................................................... 123

Bảng 3.23. Các công trình người dân tham gia đóng góp ............................ 124

Bảng 3.24. Sự tham gia đóng góp các công trình người dân theo nhóm xã

đã đạt chuẩn và nhóm xã chưa đạt chuẩn ..................................... 125

Bảng 3.25. Ý kiến của các hộ dân về việc huy động nguồn lực cho xây

dựng nông thôn mới...................................................................... 125

Bảng 3.26. Nợ đọng các công trình hạ tầng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên. 127

Bảng 3.27. Tình hình nợ đọng phân theo cấp quản lý nguồn vốn ................ 128

Bảng 4.1. Dự kiến số xã hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới tỉnh Thái

Nguyên đến năm 2020 .................................................................. 135

Bảng 4.2. Dự kiến một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên

đến năm 2020................................................................................ 136

Bảng 4.3. Dự kiến nguồn vốn xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái

Nguyên giai đoạn (2016 - 2020)................................................... 137

ix

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ

Hình 2.1. Khung phân tích của Luận án ......................................................... 65

Biểu đồ 3.1. Cơ cấu vốn đầu tư xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên....... 98

Biểu đồ 3.2. Nguồn vốn đầu tư xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên

giai đoạn 2011 - 2015...................................................................... 99

Biểu đồ 3.3. So sánh cơ cấu các nguồn vốn đầu tư cho xây dựng nông

thôn mới của huyện Định Hóa, Phú Bình, Đồng Hỷ tỉnh Thái

Nguyên giai đoạn 2011 - 2015...................................................... 126

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến lược trong sự nghiệp

công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đóng vai trò quan

trọng trong phát triển kinh tế - xã hội bền vững, giữ vững ổn định chính trị, đảm

bảo an ninh, quốc phòng; giữ gìn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc và bảo vệ

môi trường sinh thái của đất nước. Với vai trò, vị trí quan trọng như vậy Ban

chấp hành Trung ương Đảng khoá X Nghị quyết Trung ương VII đã ban hành

Nghị Quyết 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Để thực hiện

được mục tiêu của Nghị Quyết 26-NQ/TW, Chính phủ đã Phê duyệt Chương

trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn (2010 - 2020) [3].

Chương trình thí điểm và chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng

NTM, đều thực hiện nguyên tắc chủ đạo trong triển khai các nội dung xây

dựng NTM là phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương, các

hoạt động cụ thể do chính cộng đồng nhân dân ở thôn, xã bàn bạc dân chủ để

quyết định và tổ chức thực hiện. Vì vậy xây dựng NTM là một hoạt động

“dựa vào cộng đồng”, phát huy sự tham gia và đóng góp của cộng đồng là

nguồn vốn chính để thực hiện các nội dung xây dựng NTM, v.v..

Tổng kết chương trình thí điểm xây dựng NTM của cả nước đã rút ra

nhiều bài học sâu sắc, trong đó chúng ta đã khẳng định: Đa dạng hoá việc huy

động nguồn vốn để xây dựng NTM theo phương châm “Huy động vốn từ

cộng đồng là quyết định, sự tham gia của doanh nghiệp và xã hội là quan

trọng, sự hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước là cần thiết”. Thực tiễn cho thấy, với

số vốn từ ngân sách Trung ương bố trí cho các xã điểm lúc đầu chiếm 11,9%

(300 tỷ đồng), nhưng đã thúc đẩy ngân sách địa phương tham gia và huy động

sự tham gia của vốn ngoài ngân sách tới 68,5% [12]. Việc sử dụng nguồn vốn

vào các công trình công cộng phải được người dân bàn bạc dân chủ và thống

nhất, có giám sát cộng đồng, đảm bảo công khai, minh bạch. Việc huy động

nguồn vốn trong dân theo nhiều hình thức: Đóng góp trực tiếp bằng công sức,

2

tiền của vào các công trình cộng đồng, cải tạo nâng cấp nơi ở, công trình vệ

sinh, cải tạo vườn, ao, sửa sang cổng ngõ.

Thái Nguyên là một tỉnh miền núi, là một trung tâm kinh tế, văn hóa

của các tỉnh miền núi phía Bắc. Theo số liệu thống kê năm 2015 tỉnh Thái

Nguyên có 65,89% dân số sống ở khu vực nông thôn, 51% lao động trong

lĩnh vực Nông Lâm nghiệp. Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và

Nhà nước, tỉnh đã chú trọng đến phát triển kinh tế xã hội nông thôn bằng

nhiều chương trình, dự án, như: Chương trình 134; Chương trình 135;

Chương trình 30a; Chương trình nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn;

Chương trình kiên cố hoá kênh mương, v.v. Qua đó hệ thống cơ sở hạ tầng

đang từng bước được đầu tư nâng cấp, đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát

triển kinh tế - xã hội, bộ mặt nông thôn có nhiều biến đổi tích cực.

Tuy nhiên, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp còn chậm; hiệu quả

sản xuất nông, lâm nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu; phát triển vùng sản xuất

hàng hoá tập trung chuyên canh còn chậm, sức cạnh tranh của hàng hoá nông

sản thấp, kết cấu hạ tầng nông thôn ở nhiều nơi còn khó khăn; việc huy động,

lồng ghép các nguồn vốn phát triển nông nghiệp, nông thôn chưa đạt hiệu quả

cao. Tổ chức thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM bước

đầu còn lúng túng. Việc huy động vốn cho xây dựng NTM còn nhiều bất cập

như: Tuy tổng vốn đầu tư tăng qua các năm nhưng vẫn chưa đáp ứng được

nhu cầu đầu tư phát triển của tỉnh đối với khu vực nông thôn. Điều này dẫn

đến có một số dự án thực hiện kéo dài, chậm phát huy tác dụng hoặc đã hoàn

chỉnh nhưng chưa thể đi vào thực hiện do thiếu vốn để điều hành, ảnh hưởng

đến lợi ích của cả nhà đầu tư và của toàn tỉnh; Vốn đầu tư trên địa bàn tỉnh

vẫn còn phụ thuộc nhiều vào vốn từ Trung ương do đó đã giảm khả năng tự

chủ và năng động trong các hoạt động đầu tư của tỉnh. Nguồn vốn vay cho

đầu tư phát triển còn gặp nhiều khó khăn; Tuy cơ sở hạ tầng đã được đầu tư

nâng cấp song ở một số địa phương vẫn còn tình trạng một số cơ sở hạ tầng bị

xuống cấp, đặc biệt là các xã ở vùng sâu, vùng xa. Hiệu quả đầu tư vào các

3

ngành vẫn chưa đạt được mức đề ra, cơ cấu nông nghiệp chậm chuyển đổi,

công nghiệp tuy có những bước phát triển nhưng chưa bền vững.

Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục giải quyết là:

(i) Các chính sách đầu tư, huy động vốn để xây dựng nông thôn mới của

tỉnh Thái Nguyên trong thời gian qua.

(ii) Nhu cầu và khả năng đầu tư, huy động vốn cho xây dựng NTM ở

tỉnh Thái Nguyên.

(iii) Những ưu điểm, hạn chế trong cơ cấu đầu tư cho xây dựng NTM ở

tỉnh Thái Nguyên.

(iv) Khả năng và giải pháp tăng cường huy động vốn cho Xây NTM

tỉnh Thái Nguyên trong thời gian trước mắt và lâu dài.

2. Các công trình nghiên cứu có liên quan

Phát triển nông nghiệp, nông thôn và giải quyết vấn đề nông dân là chủ

đề thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều học giả trong và ngoài nước.

Liên quan đến đề tài xây dựng NTM trong phát triển KT - XH đã có nhiều

công trình khoa học, sách tham khảo, các luận văn, luận án, các bài báo, tạp

chí đề cập đến nhiều góc độ khác nhau. Đề cập đến vấn đề này có nhiều công

trình nghiên cứu tiêu biểu qua các giai đoạn khác nhau, điển hình là:

a. Nghiên cứu về nông nghiệp nông thôn

Công trình “Một số vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở các

nước và Việt Nam” của Benedict J.tria Kerkvliet, James Scott do Nguyễn

Ngọc và Đỗ Đức Định [4] sưu tầm và giới thiệu, đã nghiên cứu về vai trò, đặc

điểm của nông dân, thiết chế nông thôn ở một số nước trên thế giới và những

kết quả bước đầu trong nghiên cứu làng truyền thống ở Việt Nam. Những

điểm đáng chú ý của công trình này có giá trị tham khảo cho việc giải quyết

những vấn đề của chính sách phát triển nông thôn nước ta hiện nay như:

tương lai của các trang trại nhỏ, nông dân với khoa học, hệ tư tưởng của nông

dân, các hình thức sở hữu đất đai, những mô hình tiến hóa nông thôn ở các

nước nông nghiệp trồng lúa.

4

Nguyễn Văn Bích, trong cuốn sách “Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam

sau hai mươi năm đổi mới - Quá khứ và hiện tại” [5] đã nhìn nhận một cách

khá toàn diện lịch sử phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân nước ta

trong thế kỷ XX, nhất là 20 năm đổi mới. Trong đó, nội dung nghiên cứu

được kết cấu theo các giai đoạn: thứ nhất, nông nghiệp, nông thôn Việt Nam

dưới chế độ thuộc địa, nửa phong kiến (1901-1945); thứ hai, nông nghiệp,

nông thôn Việt Nam từ khi ra đời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đến giải

phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1945-1975); thứ ba, nông nghiệp,

nông thôn Việt Nam sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, cả

nước bước vào thời kỳ xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của CNXH (1976-

1986); thứ tư, nông nghiệp, nông thôn Việt Nam 20 năm đổi mới (1986-

2006). Cuốn sách đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề lý luận, thực tiễn trong nông

nghiệp, nông thôn, về quan hệ sản xuất, cơ chế quản lý. Đặc biệt, đã nêu được

bối cảnh về sự phát triển của nền kinh tế nước ta nói chung, nền nông nghiệp,

nông thôn nói riêng.

Nguyễn Ngọc Hà, trong cuốn sách “Đường lối phát triển kinh tế nông

nghiệp của Đảng cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới (1986-2011)” [30]

đã tập trung làm rõ những điều kiện lịch sử và quá trình hình thành những

quan điểm, chủ trương phát triển kinh tế nông nghiệp gắn với xây dựng xã hội

nông thôn Việt Nam văn minh hiện đại; nghiên cứu một cách toàn diện về

kinh tế nông nghiệp và những biến đổi trên các lĩnh vực của đời sống xã hội

nông thôn trong thời kỳ đổi mới; quá trình triển khai thực hiện đường lối,

chính sách phát triển kinh tế nông nghiệp và những thành tựu đạt được. Trong

đó, tập trung vào nội dung trọng tâm là vấn đề Đảng lãnh đạo thực hiện đổi

mới cơ chế quản lý trong nông nghiệp, quản lý ruộng đất, giải phóng sức lao

động, phát huy sự năng động, sáng tạo của người nông dân...

Nguyễn Thị Tố Quyên, trong cuốn sách “Nông nghiệp, nông dân, nông

thôn trong mô hình tăng trưởng kinh tế mới giai đoạn 2011-2020” [47] đã đề

cấp đến vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam trước những bối

cảnh, cơ hội và thách thức trong mô hình tăng trưởng kinh tế. Trong đó, lý