Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

–––––––––––––––––––––––––––

NGUYỄN TOÀN THẮNG

HOÀN THIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ

NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60 34 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Bắc

Thái Nguyên - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố

trong bất kỳ công trình nào khác.

Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được

chỉ rõ nguồn gốc./.

Thái Nguyên, năm 2013

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Toàn Thắng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp

đỡ quý báu của tập thể và các cá nhân. Nhân đây tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn

của mình:

Tôi xin chân thành cám ơn tới Ban giám hiệu Nhà trường cùng các

thầy, cô giáo trong khoa Kinh tế, khoa Sau Đại học trường Đại học Kinh tế &

Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên đã giúp đỡ, dạy bảo tôi trong quá trình học

tập.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn giáo viên hướng dẫn khoa học PGS.TS Đỗ

Thị Bắc đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo cho tôi trong suốt thời gian thực hiện

luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các đồng chí

lãnh đạo và chuyên viên các Phòng Tài chính - Kế hoạch; Phòng Nông

Nghiệp và PTNT, Phòng Thống kê đã góp ý và giúp đỡ tôi hoàn thành luận

văn này.

Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, các đồng nghiệp và bạn bè đã cổ vũ

động viên và tạo điều kiện để tôi hoàn thành tốt đề tài luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, năm 2013

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Toàn Thắng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

MỤC LỤC iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ix

DANH MỤC CÁC BẢNG x

MỞ ĐẦU 1

1. Tính cấp thiết của đề tài 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 3

2.1. Mục tiêu chung 3

2.2. Mục tiêu cụ thể 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 4

5. Bố cục của luận văn 4

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN PHÂN CẤP

QUẢN LÝ

5

1.1. Lý luận chung về ngân sách Nhà nước 5

1.1.1. Khái niệm về ngân sách Nhà nước 5

1.1.2. Tổ chức hệ thống ngân sách Nhà nước 6

1.2. Lý luận cơ bản về phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước 7

1.2.1. Khái niệm phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước 7

1.2.2. Vai trò của phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước 8

1.2.3. Mục tiêu của phân cấp quản ngân sách lý Nhà nước 10

1.2.4. Nguyên tắc của phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước 11

1.2.5. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước 15

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

iv

1.2.5.1. Lập dự toán ngân sách Quận, Thành phố 16

1.2.5.2. Chấp hàng ngân sách Quận, Thành phố 20

1.2.5.3. Kế toán và quyết toán ngân sách 24

1.2.6. Những nhân tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý NSNN 26

1.3. Kinh nghiệm phân cấp quản lý NSNN của một số thành phố 27

1.3.1. Kinh nghiệm của thành phố Bắc Ninh – tỉnh Bắc Ninh 27

1.3.2. Kinh nghiệm của thành phố Vĩnh Yên 29

1.3.3. Những bài học kinh nghiệm rút ra và khả năng vận dụng đối

với thành phố Thái Nguyên

33

Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 35

2.1. Các câu hỏi đặt ra mà đề tài cần nghiên cứu 35

2.2. Phương pháp nghiên cứu 35

2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu 35

2.2.2. Thu thập số liệu 36

2.2.2.1. Thu thập số liệu đã công bố 36

2.2.2.2. Thu thập số liệu mới 36

2.2.3. Phương pháp phân tích 37

2.2.4. Các chỉ tiêu phân tích 38

2.2.4.1. Chỉ tiêu phản ánh điều kiện KT - XH TP Thái Nguyên 38

2.2.4.2. Chỉ tiêu đánh giá kết quả phân cấp quản lý ngân sách Nhà

nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

38

2.2.4.3. Chỉ tiêu phản ánh nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả phân

cấp quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn TP Thái Nguyên

38

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN

SÁCH NHÀ NƢỚC

40

3.1. Đặc điểm địa bàn thành phố Thái Nguyên 40

3.1.1. Điều kiện tự nhiên của thành phố Thái Nguyên 40

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

v

3.1.1.1. Vị trí địa lý 40

3.1.1.2. Địa hình, thổ nhưỡng 40

3.1.1.3. Đặc điểm thời tiết và khí hậu 41

3.1.1.4. Tình hình phân bổ và sử dụng đất đai 43

3.1.2. Tình hình nhân khẩu và lao động của thành phố Thái Nguyên 44

3.1.3. Hệ thống cơ sở hạ tầng 45

3.1.4. Điều kiện kinh tế của thành phố Thái Nguyên 48

3.1.5. Đánh giá thuận lợi, khó khăn công tác phân cấp quản lý ngân

sách Nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

49

3.1.5.1. Đánh giá chung về tình hình kinh tế xã hội của thành phố

Thái Nguyên

49

3.1.5.2. Những thuận lợi đối với công tác quản lý NSNN 49

3.1.5.3. Những khó khăn đối với công tác quản lý NSNN 50

3.2. Thực trạng phân cấp quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố

Thái Nguyên

51

3.2.1. Tổ chức hệ thống phân cấp quản lý ngân sách trên địa bàn

thành phố Thái Nguyên

51

3.2.2. Thực trạng phân cấp quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố

Thái Nguyên

51

3.2.2.1. Quá trình phân cấp QLNSNN 51

3.2.2.2. Phân định nguồn thu giữa ngân sách Trung ương và ngân

sách địa phương

56

3.2.2.3. Phân định nhiệm vụ chi giữa ngân sách Trung ương và ngân

sách của thành phố Thái Nguyên

66

3.2.2.4. Đánh giá của các cán bộ về hệ thống phân cấp ngân sách

Nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

72

3.2.2.5. Phân định nhiệm vụ thu, chi đối với ngân sách cấp xã, phường 75

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

vi

3.2.3. Quá trình lập, chấp hành và quyết toán ngân sách thành phố 75

3.2.4. Kết quả của phân cấp quản lý ngân sách trên địa bàn thành

phố Thái Nguyên

81

3.2.5. Đánh giá chung tình hình phân cấp quản lý ngân sách trên địa

bàn thành phố Thái Nguyên

82

3.2.5.1. Những mặt đạt được 82

3.2.5.2. Những tồn tại cần khắc phục 84

3.2.5.3. Nguyên nhân chủ yếu 85

Chƣơng 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ

NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ THÁI

NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

89

4.1. Những quan điểm phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước trên

địa bàn thành phố Thái Nguyên

89

4.1.1. Bảo đảm tính thống nhất của hệ thống tài chính quốc gia và

vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương

89

4.1.2. Bảo đảm hiệu quả kinh tế - xã hội cao trong sử dụng NSNN 90

4.1.3. Bảo đảm tính rõ ràng, minh bạch và sự công bằng 91

4.2. Những căn cứ và định hướng công tác phân cấp quản lý ngân

sách Nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

93

4.2.1. Những căn cứ công tác phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước

trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

93

4.2.2. Định hướng và mục tiêu công tác phân cấp quản lý ngân sách

Nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

93

4.2.2.1. Định hướng công tác phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước

trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

93

4.2.2.2. Mục tiêu công tác phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước

trên địa bàn thành phố Thái Nguyên

97

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

vii

4.3. Giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước của

thành phố Thái Nguyên – tỉnh Thái Nguyên

98

4.3.1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy của Hội đồng nhân dân địa phương 98

4.3.2. Nâng cao năng lực cán bộ công tác trong hệ thống HĐND

địa phương

100

4.3.3. Bổ sung, hoàn thiện một số quy chế để tăng cường công tác

thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm của HĐND địa phương

101

4.3.4. Bổ sung, hoàn thiện một số quy chế để tăng cường công tác

thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm của HĐND địa phương

102

4.3.5. Hoàn thiện hệ thống căn cứ, định mức trong công tác lập và

phân bổ dự toán ngân sách

104

4.4. Kiến nghị 106

KẾT LUẬN 108

TÀI LIỆU THAM KHẢO 111

PHỤ LỤC 114

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT VIẾT TẲT Ý NGHĨA

1 NSNN Ngân sách Nhà nước

2 NS Ngân sách

3 TC-KH Tài chính – kế hoạch

4 UBND Ủy ban nhân dân

5 HĐND Hội đồng nhân dân

6 QLNSNN Quản lý ngân sách Nhà nước

7 SX Sản xuất

8 KD Kinh doanh

9 DT Diện tích

10 NQ-CP Nghị quyết – chính phủ

11 CN-TTCN Công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp

12 TP Thành phố

13 TDTT Thể dục thể thao

14 NQD Ngoài quốc doanh

15 SXKD Sản xuất kinh doanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng Nội dung Trang

1.1 Tình hình thu ngân sách của thành phố Vĩnh Yên giai đoạn

2010-2012

30

1.2 Tình hình chi ngân sách của thành phố Vĩnh Yên giai đoạn

2010-2012

32

2.1 Số liệu mẫu điều tra 36

3.1 Tình hình đất đai của thành phố Thái Nguyên giai đoạn

2010 - 2012

43

3.2 Tình hình dân số và lao động của thành phố Thái Nguyên

giai đoạn 2010 - 2012

44

3.3 Tình hình tăng trưởng kinh tế của một số ngành của thành

phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

48

3.4 Thu ngân sách của TP Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2012 61

3.5 Cơ cấu thu ngân sách của thành phố Thái Nguyên giai

đoạn 2010-2012

63

3.6 Tình hình hoàn thành kế hoạch thu ngân sách của thành

phố Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2012

65

3.7 Chi ngân sách của TP Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2012 68

3.8 Cơ cấu chi ngân sách của thành phố Thái Nguyên giai đoạn

2010 - 2012

70

3.9 Tình hình hoàn thành kế hoạch chi ngân sách của thành

phố Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2012

71

3.10 Đánh giá hệ thống phân cấp ngân sách Nhà nước trên địa

bàn thành phố Thái Nguyên

72

3.11 Chỉ tiêu căn cứ phân bổ vốn đầu tư 73

3.12 Tiêu chí chi thường xuyên 74

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước là vấn đề mang tính

chiến lược của các quốc gia. Từ lâu Đảng và Nhà nước ta đã luôn có phương

hướng và mục tiêu hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước phù hợp

với từng giai đoạn, đặc biệt vấn đề đó đã được thể hiện ngày càng rõ hơn

trong các nghị quyết và chính sách của thời kỳ đổi mới.

Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước là một phạm trù khoa

học, nó biểu hiện năng lực tổ chức quản lý và trình độ của nền kinh tế - xã hội

ở từng địa phương và cả nước, là nội dung quan trọng của chiến lược phát

triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Trong sự nghiệp đổi mới hiện nay, vấn

đề này lại càng có tầm quan trọng đặc biệt đối với Việt Nam.

Ngân sách Nhà nước là một công cụ phân cấp quản lý tài chính quan

trọng của một quốc gia, để quản lý quá trình hình thành và phân bố một cách

có hiệu quả việc sử dụng các nguồn lực tài chính khan hiếm của quốc gia đó,

tạo tiền đề và điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự phát triển hài hoà và điều kiện

thuận lợi thúc đẩy sự phát triển hài hoà cả về kinh tế và xã hội, bảo đảm mục

tiêu ổn định, công bằng và bền vững, thông qua việc thoả mãn nhu cầu xã hội.

Trên cơ sở đó tạo điều kiện tăng thu nhập, cải thiện và nâng cao chất lượng

cuộc sống của dân cư.

Thực tế cho thấy ở các nước trên thế giới, NSNN thực sự trở thành một

công cụ phân cấp quản lý tài chính quan trọng thông qua đó Nhà nước thực

hiện các mục tiêu phát triển. Tuy nhiên, tuỳ thuộc vào đặc điểm của từng

nước, tuỳ thuộc vào quan điểm, và nhận thức của các nhà hoạch định phân

cấp quản lý (cũng như các ràng buộc khác) mục tiêu, định hướng, nhịp độ

phát triển có thể có sự khác nhau giữa các quốc gia.

Việt Nam (nhất là sau 1986) luôn theo đuổi chủ trương thực thi phân

cấp quản lý sử dụng NSNN là một công cụ tài chính quan trọng để thúc đẩy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

2

sự phát triển các ngành và các vùng kinh tế. Năm 1996 luật NSNN ra đời (có

hiệu lực thi hành từ năm Ngân sách 1997) sau đó được thay thế bằng luật

NSNN năm 2002 (có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2004) đã góp phần

quan trọng nâng cao hiệu quả quản lý điều hành NSNN theo chủ trương trên.

Tỉnh (thành phố) là vùng hành chính kinh tế quan trọng. Tỉnh (thành

phố) vừa là một cấp vùng kinh tế chiến lược; lại vừa là một cấp hành chính

địa phương lớn nhất. Sự trùng hợp giữa kinh tế và hành chính đã cho phép

tỉnh (thành phố) là một cấp NSNN quan trọng.

Phát triển kinh tế - xã hội các tỉnh (thành phố) là một nhiệm vụ sống

còn đối với đất nước. Nhà nước sử dụng công cụ NSNN như thế nào để thúc

đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ở các địa phương. Luật NSNN năm 2002, các

văn bản dưới luật và Bộ Tài chính hướng dẫn thi hành luật đã có tác dụng to

lớn vào việc nâng cao hiệu quả quản lý điều hành ngân sách Nhà nước nhằm

thực hiện mục tiêu phát triển đất nước nói chung và từng địa phương nói

riêng. Tuy nhiên, tình hình kinh tế, đời sống của cả nước và địa phương phát

triển, biến đổi từng ngày, luật ngân sách và các văn bản khác qua thực hiện

bộc lộ nhưng lạc hậu, hạn chế cần được bổ sung, hoàn thiện trong vấn đề phân

cấp quản lý NSNN.

Thành phố Thái Nguyên là một đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh Thái

Nguyên, đã nhiều năm hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lí ngân sách trên địa

bàn, song bên cạnh đó vẫn còn những bất cập trong quản lí và điều hành ngân

sách nhà nước của thành phố. Để góp phần hoàn chỉnh hơn nữa luật Ngân

sách Nhà nước nói chung và chế độ quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố

Thái Nguyên nói riêng, tôi chọn chọn đề tài: “Hoàn thiện phân cấp quản lý

ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái

Nguyên’’ để nghiên cứu nhằm góp phần đáp ứng yêu cầu cấp bách đó.