Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí trong các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam

1

Học viện Tài chính

Trƣơng Thanh Hằng

Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí trong các doanh

nghiệp kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo

tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam

Chuyên ngành: Kế toán; Mã số:62.34.30.01

Họ và tên NCS: Trương Thanh Hằng

Họ và tên cán bộ hƣớng dẫn khoa học:

1. PGS,TS Ngô Thị Thu Hồng

2. TS Thái Bá Công

2014

2

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Trong tất cả các loại hình DN thuộc mọi thành phần kinh tế thì thông tin về

doanh thu, chi phí của DN trong kỳ hoạt động luôn đƣợc mọi đối tƣợng sử dụng

thông tin quan tâm đặc biệt là đối với các nhà quản trị DN. Đây là những thông tin

then chốt, quan trọng để giữ vững, điều chỉnh hoạt động kinh doanh đi đúng hƣớng,

đúng với kế hoạch DN đã đề ra.

Ở Việt Nam, trong những năm gần đây môi trƣờng vận tải nói chung, vận tải

hành khách bằng đƣờng bộ nói riêng đã có sự thay đổi rất lớn. Cơ cấu các thành

phần kinh tế tham gia vào hoạt động vận tải đã thay đổi rất nhiều, đặc biệt có sự

phát triển và đi lên nhanh chóng của thành phần kinh tế vận tải tƣ nhân, điều này đã

tạo ra một môi trƣờng cạnh tranh lành mạnh giữa các DN, phấn đấu vì một chất

lƣợng dịch vụ vận chuyển hành khách ngày một tốt hơn.

Mặc dù nền kinh tế Việt Nam trong những năm qua tiếp tục chịu ảnh hƣởng, tác

động bởi những biến động và sự bất ổn của kinh tế thế giới, tuy nhiên, hoạt động

kinh doanh của các DN vận tải hành khách đƣờng bộ vẫn tiếp tục phát triển, lƣợng

hành khách vận chuyển và luân chuyển trong năm vẫn gia tăng và gia tăng cao nhất

trong các loại hình vận tải hành khách. Sở dĩ nhƣ vậy là do tính ƣu việt của vận tải

hành khách bằng đƣờng bộ so với các phƣơng thức vận tải hành khách khác qua

một số các tiêu chí nhƣ tốc độ; tính tiện nghi; tính đều đặn; độ an toàn, tin cậy; tính

linh hoạt và giá cƣớc niêm yết.

Tuy nhiên để hoạt động kinh doanh dịch vụ vận chuyển có hiệu quả hơn nữa,

đòi hỏi các DN vận tải hành khách bằng ô tô theo tuyến cố định phải sử dụng đồng

bộ các công cụ quản lý kinh tế, tài chính, trong đó kế toán đƣợc xem là công cụ

quản lý quan trọng nhất.

Hiện nay, tại các DN vận tải hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô,

công tác kế toán nói chung mới chỉ tập trung vào thực hiện những công việc theo

yêu cầu của KTTC, phần nhiều mang tính chất đối phó với các cơ quan quản lý Nhà

nƣớc. Kế toán tại các DN vận tải hành khách này chƣa thực sự là công cụ cho các

3

nhà quản lý DN, việc cung cấp thông tin kế toán đặc biệt là thông tin về doanh thu,

chi phí hoạt động vận tải cho quản trị DN chƣa đƣợc chú trọng. Vì vậy việc thu

thập, phân tích thông tin, cung cấp thông tin cho các nhà quản lý DN nhằm tăng

cƣờng quá trình kiểm soát doanh thu, chi phí, giảm thiểu chi phí vận tải, nâng cao

hiệu quả điều hành kinh doanh vận tải của doanh nghiệp còn nhiều yếu kém.

Để phát huy một cách tốt nhất chức năng thông tin và kiểm tra của kế toán góp

phần nâng cao hiệu quả kinh doanh, các DN vận tải hành khách cần phải xây dựng

một hệ thống kế toán hoàn chỉnh hơn bao gồm hai phân hệ: KTTC và KTQT đặc

biệt đối với hai phần hành kế toán doanh thu và chi phí vận tải.

Bên cạnh đó, mặc dù trong những năm qua, hệ thống kế toán Việt Nam đã từng

bƣớc xây dựng và sửa đổi cho phù hợp hơn với nền kinh tế mang nhiều nét đặc thù

tại Việt Nam, tuy nhiên còn có những hạn chế nhất định cho việc vận dụng trong

loại hình doanh nghiệp dịch vụ vận tải, đặc biệt là vận tải khách theo tuyến cố định

hoạt động theo các mô hình kinh doanh khoán. Kế toán doanh thu, chi phí hoạt

động vận tải trong điều kiện khoán còn gặp nhiều khó khăn và lúng túng, tính kịp

thời và cấp thiết trong việc cung cấp thông tin kế toán cho các đối tƣợng sử dụng

còn chƣa đƣợc đảm bảo.

Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của vấn đề này, xuất phát từ những yêu cầu và

thực tiễn trên, tác giả lựa chọn đề tài “Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí trong

các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến cố định liên

tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ của mình.

2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu

Có thể nói rằng các thông tin kế toán về doanh thu, chi phí luôn đƣợc xem là

các thông tin quan trọng, cần thiết trong mỗi một DN. Sự chính xác, đầy đủ, kịp

thời của các thông tin doanh thu, chi phí ảnh hƣởng trực tiếp tới các quyết định kinh

doanh, đầu tƣ... của các đối tƣợng sử dụng thông tin. Chính vì vậy, đã có nhiều

nghiên cứu đã đƣợc công bố bàn về vấn đề kế toán doanh thu, chi phí hay liên quan

đến hạch toán doanh thu, chi phí xét trên các khía cạnh nhất định. Khi trình bày

tổng quan về vấn đề nghiên cứu của mình, tác giả tập trung vào các nghiên cứu (lý

4

thuyết và thực tiễn) đã đƣợc công bố mang tính điển hình cao – thể hiện phạm vi

ảnh hƣởng của các nghiên cứu trong các diễn đàn hoặc khi nhắc đến vấn đề kế toán

doanh thu, chi phí, các học giả, các nhà nghiên cứu khoa học sẽ nhắc đến, đối với

các nghiên cứu nhỏ, lẻ khác tác giả không đề cập tới ở đây.

2.1 Tình hình nghiên cứu trong nước

Thứ nhất, các công trình nghiên cứu đề cập tới các khía cạnh về doanh thu,

chi phí, kế toán doanh thu, chi phí

Các công trình nghiên cứu thành công trƣớc đây mà tác giả biết tới có nghiên

cứu về các khía cạnh của nội dung doanh thu, chi phí, về kế toán doanh thu, chi phí

trong các DN có thể kể đến là:

- Nghiên cứu “Hoàn thiện kế toán doanh thu bán hàng tại các doanh nghiệp

xuất nhập khẩu của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” của tác giả

Đoàn Vân Anh (2005). Nghiên cứu của tác giả Đoàn Vân Anh đã phân tích, hệ

thống hóa và đƣa ra những nhận thức mới, những vấn đề lý luận cơ bản về doanh

thu, thời điểm ghi nhận doanh thu và kế toán doanh thu theo chuẩn mực kế toán

quốc tế. Nghiên cứu đã khái quát hóa mô hình kế toán doanh thu bán hàng của một

số quốc gia phát triển trên thế giới để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

Nghiên cứu đã khảo sát thực tế về kế toán doanh thu bán hàng ở một số DN xuất

nhập khẩu và DN thƣơng mại, đề xuất các giải pháp hoàn thiện kế toán doanh thu

bán hàng trên cả 2 góc độ lý luận và thực tiễn.

- Nghiên cứu“Hoàn thiện tổ chức kế toán chi phí, doanh thu, kết quả kinh

doanh trong các doanh nghiệp sản xuất gốm sứ xây dựng” của tác giả Nghiêm Thị

Thà (2007), với nghiên cứu này, luận án của tác giả đã trình bày rõ lý luận về tổ

chức kế toán chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh của các DN sản xuất. Nghiên

cứu đã trình bày rõ các nguyên tắc, cơ sở, phƣơng pháp ghi nhận và trình bày các

thông tin về chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh của các DN trên báo cáo tài

chính. Luận án đã đề xuất các giải pháp về hoàn thiện tổ chức kế toán chi phí,

doanh thu, kết quả kinh doanh khá toàn diện theo 2 phƣơng diện kế toán tài chính

và kế toán quản trị nhƣ: hoàn thiện về môi trƣờng pháp lý liên quan đến tổ chức kế

5

toán doanh thu, chi phí (các chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán…), hoàn thiện về tổ

chức kế toán tài chính chi phí, doanh thu, kết quả hoạt động kinh doanh trên các

mặt: chứng từ, tài khoản, hình thức kế toán và báo cáo tài chính, hoàn thiện về tổ

chức kế toán quản trị chi phí, doanh thu, kết quả hoạt động kinh doanh nhƣ xác định

mô hình tổ chức kế toán quản trị, xây dựng dự toán, phân tích mối quan hệ C-V-P

trong doanh nghiệp sản xuất…

Thứ hai, các công trình nghiên cứu liên quan tới công tác kế toán trong các

DN vận tải

Trong thời gian vừa qua có các công trình khoa học đã công bố nghiên cứu, bàn

về kế toán doanh thu, kế toán chi phí trong loại hình doanh nghiệp vận tải có thể kể

đến là:

- Tác giả Nguyễn Việt Tiến (2002) trong luận án tiến sĩ kinh tế nghiên cứu về

“Hoàn thiện kế toán chi phí và tính giá thành sản phẩm vận tải trong các doanh

nghiệp vận tải ô tô”, với công trình nghiên cứu này, tác giả đã khái quát và trình

bày một cách có hệ thống về nội dung chi phí, kế toán chi phí trong các DN vận tải

ô tô dƣới góc độ lý luận và thực tiễn. Thông qua đó, tác giả đã đề xuất các giải pháp

có tính thực tiễn nhằm hoàn thiện công tác kế toán chi phí và tính giá thành sản

phẩm vận tải trong các doanh nghiệp vận tải ô tô nhƣ: xác định lại nội dung một số

khoản chi phí và phân loại chi phí vận tải, hoàn thiện phƣơng pháp kế toán tập hợp

chi phí và tính giá thành vận tải, xây dựng mô hình KTQT chi phí và xây dựng định

mức một số khoản chi phí đáp ứng yêu cầu khoán vận tải.

- Tác giả Đinh Phúc Tiếu (2003) nghiên cứu về “Hoàn thiện hạch toán chi phí

sản xuất và tính giá thành sản phẩm với việc tăng cường quản trị doanh nghiệp vận

tải hàng không Việt Nam”.Trong luận án tiến sỹ kinh tế của mình, tác giả đã hệ

thống đƣợc, làm sáng tỏ các nội dung cơ bản về chi phí sản xuất, giá thành sản

phẩm, làm rõ đặc điểm hoạt động vận tải hàng không và thực trạng công tác kế toán

chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm trong DN vận tải hàng không, đề xuất các

giải pháp cho loại hình DN này.

6

- Tác giả Mai Ngọc Anh (năm 2007) với luận án tiến sĩ kinh tế nghiên cứu về

“Tổ chức công tác kế toán chi phí, doanh thu và kết quả hoạt động kinh doanh dịch

vụ vận tải đường biển”, với công trình nghiên cứu này, tác giả làm rõ đặc thù hoạt

động kinh doanh vận tải biển và những ảnh hƣởng đến cơ chế quản lý kinh tế tài

chính và công tác kế toán của các doanh nghiệp trong ngành, làm sáng tỏ nội dung

tổ chức công tác kế toán doanh thu, chi phí trên góc độ lý luận và thực tiễn cho các

DN vận tải hàng hóa bằng đƣờng biển trên các mặt nhƣ: tổ chức vận dụng chứng từ,

tổ chức vận dụng tài khoản kế toán, tổ chức vận dụng hệ thống sổ sách kế toán để

ghi chép, tổ chức vận dụng các báo cáo kế toán trong việc cung cấp thông tin kế

toán trên cả hai góc độ lý luận và thực tiễn. Tác giả đã đề xuất các giải pháp hoàn

thiện tổ chức kế toán chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh dịch vụ vận tải biển,

đề xuất xây dựng mô hình KTQT chi phí, doanh thu cho các DN vận tải biển.

- Tác giả Hồ Văn Nhàn (2010) với luận án tiến sĩ kinh tế nghiên cứu về đề tài

“Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ vận chuyển hành

khách trong các doanh nghiệp taxi”, tác giả đã hệ thống hóa trên góc độ lý luận và

thực tiễn tổ chức KTQT chi phí, giá thành dịch vụ vận chuyển, vận chuyển hành

khách bằng taxi. Qua việc phân tích những ƣu, nhƣợc điểm của công tác tổ chức

KTQT chi phi, giá thành vận tải khách tại các DN taxi tại Việt Nam, tác giả đã đƣa

những đóng góp của mình để hoàn thiện tổ chức KTQT chi phí và giá thành dịch vụ

vận chuyển hành khách trong các DN taxi tại Việt Nam.

- Tác giả Vũ Thị Kim Anh (2012) với đề tài luận án tiến sỹ kinh tế “Hoàn thiện

kế toán quản trị chi phí vận tải tại các doanh nghiệp vận tải đường sắt Việt Nam

trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế”. Tác giả đã trình bày khái quát những vấn

đề lý luận cơ bản về KTQT chi phí vận tải trong điều kiện hội nhập, làm rõ đặc thù

về hoạt động kinh doanh, tổ chức quản lý kinh doanh vận tải đƣờng sắt ảnh hƣởng

tới cơ chế quản lý phân cấp tài chính và hạch toán nói chung, KTQT chi phí vận tải

nói riêng của các DN này. Tác giả cũng đã đề xuất các giải pháp để hoàn thiện

KTQT chi phí vận tải đƣờng sắt trong điều kiện hội nhập phù hợp và mang tính

thực tế cao, gắn liền với đặc điểm hoạt động kinh doanh của các DN này.

7

- Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Lan (2012) với đề tài luận án tiến sỹ kinh doanh và

quản lý “Tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa trong các công ty vận tải

đường bộ Việt Nam”. Tác giả đã hệ thống hóa lý luận tổ chức KTQT chi phí trong

các DN dịch vụ, phân tích thực trạng tổ chức KTQT chi phí vận tải hàng hóa trong

các công ty vận tải đƣờng bộ Việt Nam hiện nay. Tác giả đã đề xuất một số các giải

pháp nhƣ hoàn thiện tổ chức bộ máy KTQT, tổ chức thu thập thông tin ban đầu về

KTQT chi phí, tổ chức phân tích, xử lý và cung cấp thông tin về KTQT trong các

công ty vận tải đƣờng bộ Việt Nam … đặc biệt là đóng góp của tác giả trong giải

pháp phân tích mối quan hệ giữa chi phí – khối lƣợng – lợi nhuận, phân tích điểm

hòa vốn trong mối quan hệ với đòn bẩy kinh doanh, hệ số an toàn trong các DN vận

tải hàng hóa.

2.2 Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài

Thứ nhất, các công trình nghiên cứu đề cập tới các khía cạnh về doanh thu,

chi phí, kế toán doanh thu, chi phí

- Nghiên cứu của Jonathan C. Glover and Yuji Ijiri (2000) với đề tài “

“Revenue accounting” in the Age of E-Commerce: Exploring its conceptual and

analytical frameworks” đã đề xuất một cách tiếp cận mới về kế toán doanh thu để

phục vụ nhu cầu thông tin cho nhà quản lý và các nhà đầu tƣ trong việc hoạch định

và kiểm soát các hoạt động bán hàng của một công ty cũng nhƣ kết quả tài chính

của công ty đó, đặc biệt trong thời kỳ của thƣơng mại điện tử nhƣ hiện nay. Theo

nhƣ các tác giả của nghiên cứu này thì những điểm còn hạn chế của phƣơng pháp kế

toán doanh thu truyền thống đó là chƣa thiết lập các điểm mốc, các khoảng doanh

thu quan trọng (revenue mileposts) khi cung cấp thông tin cho các đối tƣợng sử

dụng để đánh giá sự tiến triển trong quá trình tạo doanh thu, chƣa có phƣơng pháp

đo lƣờng tính bền vững của doanh thu ... Một số biện pháp dự kiến đƣợc các tác giả

đƣa ra nhƣ thiết lập các điểm mốc, các khoảng doanh thu quan trọng, đo lƣờng sự

gia tăng doanh thu bằng phƣơng pháp tuyến tính theo cấp số nhân để xem xét các

thông tin về tính bền vững của doanh thu, đồng thời sử dụng các khái niệm phát

triển bền vững của doanh thu trong việc phân tích doanh thu cố định và doanh thu

8

biến đổi đã đƣợc thể hiện trình bày rõ trong nghiên cứu này của các tác giả qua các

minh họa rất cụ thể. Nghiên cứu này cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải phát triển

một khung khái niệm, tiêu chuẩn về kế toán doanh thu và các tác giả đã đề xuất năm

nguyên tắc cơ bản về lý luận kế toán doanh thu và sự vận dụng 5 nguyên tắc này

trong thực tế hoạt động kế toán doanh thu

- Nghiên cứu “Accounting for revenues: a framework for standard setting”

(2011) của nhóm tác giả Yuri Biondi, Robert J. Bloomfield, Jonathan C. Glover,

Karim Jamal, James A. Ohson, Stephen H.Penman and EikoTsujiyama đã đề xuất

một phƣơng pháp hạch toán doanh thu nhƣ một sự thay thế cho các đề xuất bởi

FASB và IASB. Khuôn mẫu của các tác giả hƣớng tới mục đích cụ thể hóa, mang

lại các giải pháp kế toán thực tế. Có 3 vấn đề đã đƣợc xem xét và giải quyết trong

nghiên cứu này đó là:

- Doanh thu đƣợc ghi nhận khi khách hàng thanh toán hoặc cam kết sẽ thanh toán.

- Sự ghi nhận doanh thu và sự ghi nhận lợi nhuận đƣợc kết hợp với nhau, với sự

ghi nhận lợi nhuận đƣợc xác định trên cơ sở các tiêu chí khách quan về giải pháp

cho sự rủi ro theo hợp đồng và do đó phải thận trọng.

- Hai cách tiếp cận khác đƣợc nghiên cứu và đề nghị đó là: Phƣơng pháp hoàn

thành hợp đồng (lợi nhuận chỉ đƣợc ghi nhận khi chấm dứt hợp đồng) và phƣơng

pháp tỷ suất lợi nhuận (trong đó tỷ suất lợi nhuận đƣợc áp dụng cho doanh thu ghi

nhận xuyên suốt hợp đồng). Cách tiếp cận thứ hai yêu cầu giải pháp cho sự không

chắc chắn (bất trắc).

- Bài báo “Cost accounting Practices in the service industry” của tác giả Erika

Waters đăng trên báo điện tử The Houston Chronicle đã đề cập tới vấn đề về sự hữu

ích của kế toán chi phí trong ngành công nghiệp dịch vụ, tác giả đã đƣa ra các

phƣơng pháp khác nhau về kế toán chi phí trong ngành công nghiệp dịch vụ nhƣ: kế

toán chi phí dựa trên hoạt động (ABC), kế toán chi phí theo công việc, kế toán chi

phí theo quá trình, đồng thời cũng phân tích, làm rõ những lợi ích cũng nhƣ bất lợi

của các DN dịch vụ trong việc sử dụng kế toán chi phí.

9

- Bài báo “Turnaround accomplished: Correcting cost accounting in service

organizations” của tác giả Stephan M Pinsly đăng trên báo điện tử Abfjournal cho

rằng sự phức tạp trong quá trình cung cấp dịch vụ của các DN dịch vụ luôn làm ẩn

dấu đi sự rõ ràng của các tiêu thức phân bổ chi phí, đặc biệt cùng với sự phát triển

của DN thì dịch vụ cung cấp cho khách hàng cũng đƣợc mở rộng do đó DN thƣờng

mất khả năng duy trì sự kiểm soát chi phí. Trong bài báo, tác giả cũng từng bƣớc

tiếp cận làm sáng tỏ quá trình thực hiện hoạt động cung cấp dịch vụ của DN và yêu

cầu các chi phí liên quan đến quá trình cung cấp dịch vụ đƣợc định hƣớng ghi nhận

theo các bộ phận cung cấp dịch vụ (trung tâm chi phí).

Thứ hai, công trình nghiên cứu liên quan tới công tác kế toán trong các DN vận

tải

Nghiên cứu của nhóm tác giả Adil Baykasoglu, Vahit Kaplanoglu – Department

of Industrial Engineering, University of Gaziantep Turkey (2008) với đề tài

“Application of acctivity – based costing to a land transportation company – A case

study” Trong nghiên cứu này, các tác giả đã trình bày chi tiết một ứng dụng của mô

hình quản lý chi phí dựa trên hoạt động (ABC) cho một công ty vận tải đƣờng bộ ở

Thổ Nhĩ Kỳ. Nghiên cứu cũng chỉ rõ nếu ABC đƣợc sử dụng và thực hiện đúng có

thể rất hữu ích cho các công ty vận tải đƣờng bộ xác định chi phí hoạt động với độ

chính xác cao hơn. Để nâng cao hiệu quả của ABC, nghiên cứu đã đề xuất một cách

tiếp cận: kết hợp ABC với mô hình tiến trình nghiệp vụ và phƣơng pháp tiếp cận hệ

thống phân tích phân cấp. Phƣơng pháp tiếp cận đƣợc đề xuất là khá hiệu quả trong

quản lý chi phí dịch vụ của các công ty vận tải đƣờng bộ so với hệ thống chi phí

truyền thống hiện tại đang đƣợc sử dụng.

Nhƣ vậy, tất cả các công trình nghiên cứu đã công bố ở trên, chƣa có một công

trình khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu, mang tính đồng bộ về kế toán doanh thu,

chi phí cho loại hình DN vận tải ô tô khách theo tuyến cố định theo các đặc thù về

quản lý kinh doanh khoán, trong khi ngành kinh doanh dịch vụ vận tải ô tô khách

theo tuyến cố định đang rất cần những nghiên cứu mang tính đặc trƣng của ngành

10

để tìm ra đƣợc những giải pháp đồng bộ, nâng cao hiệu quả cung cấp thông tin về

doanh thu, chi phí vận tải cho các đối tƣợng sử dụng.

Chính vì vậy, vấn đề mà luận án tập trung nghiên cứu là hoàn thiện kế toán

doanh thu, chi phí trong các DN kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến

cố định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam với 2 phƣơng diện KTTC và KTQT trên cơ

sở nghiên cứu các lý luận cơ bản về kế toán doanh thu, chi phí trong DN vận tải,

phân tích thực trạng kế toán doanh thu, chi phí vận tải trong các DN vận tải tại Việt

Nam và các kinh nghiệm về kế toán doanh thu, chi phí của một số nền kinh tế trên

thế giới, đặc biệt là các nền kinh tế có đặc điểm tƣơng đồng với nền kinh tế Việt Nam.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

- Về lý luận:

+ Nghiên cứu, hệ thống hóa và làm sáng tỏ lý luận cơ bản về kế toán doanh thu,

chi phí dịch vụ vận tải dƣới góc độ KTTC và KTQT, những ảnh hƣởng của phƣơng

thức quản lý kinh doanh khoán tới công tác kế toán doanh thu, chi phí dịch vụ vận

tải.

+ Tìm hiểu kế toán doanh thu, chi phí của một số quốc gia trên thế giới, từ đó

rút ra bài học kinh nghiệm và tìm phƣơng hƣớng, giải pháp vận dụng vào lĩnh vực

kinh doanh dịch vụ vận chuyển cho các DN vận tải tại Việt Nam.

- Về thực tiễn:

+ Luận án khảo sát, đánh giá thực trạng về đặc điểm doanh thu, chi phí, thực

trạng kế toán doanh thu, chi phí tại các DN Việt Nam kinh doanh dịch vụ vận tải

hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô, đánh giá thực tế phƣơng thức

giao khoán doanh thu, chi phí, quy chế giao khoán tại các DN này với những ƣu

điểm và tồn tại cần phải khắc phục

+ Trên cơ sở những vấn đề lý luận đã nghiên cứu và thực trạng khảo sát, luận

án đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí

tại các DN kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng

ô tô tại Việt Nam để cung cấp thông tin hữu ích nhất cho các đối tƣợng sử dụng,

kiến nghị các điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp đƣợc đề xuất.

11

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

4.1 Đối tượng nghiên cứu của đề tài

Đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu của luận án là nội dung kế toán doanh thu, chi

phí trong các DN vận tải nói chung và DN kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách

theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô nói riêng cùng với sự ảnh hƣởng của các

phƣơng thức giao khoán doanh thu, chi phí vận tải xét trên khía cạnh KTTC và một

số vấn đề về KTQT cụ thể là: mô hình tổ chức KTQT doanh thu, chi phí vận tải;

xây dựng định mức và dự toán doanh thu, chi phí vận tải; phân tích điểm hòa vốn và

xác định giá cƣớc vận tải trong kinh doanh vận tải, vận tải hành khách bằng ô tô

theo tuyến cố định liên tỉnh.

4.2 Phạm vi nghiên cứu của đề tài

- Phạm vi không gian nghiên cứu: Luận án thực hiện nghiên cứu công tác kế

toán doanh thu, chi phí tại các DN Việt Nam kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách

theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô trên địa bàn miền Bắc Việt Nam, thông qua

khảo sát những công ty đại điện cho các loại hình DN vận tải hành khách đang hoạt

động kinh doanh tại Việt Nam, đại diện cho các phƣơng thức và quy chế giao khoán

chi phí điển hình tại Việt Nam nhƣ: công ty TNHH Thƣơng mại và dịch vụ Hải

Phƣợng với thƣơng hiệu VIP Hải Phượng, công ty cổ phần vận tải thủy bộ Yên Bái,

công ty cổ phần xe khách Thái Bình, công ty cổ phần vận tải Lào Cai, công ty cổ

phần vận tải ô tô Phú Thọ, công ty TNHH 27/7 Thanh Xuân với thƣơng hiệu

Vietbus, trung tâm Tân Đạt thuộc tổng công ty vận tải Hà Nội ... Để minh họa quá

trình hạch toán doanh thu vận tải khách, quá trình tập hợp chi phí và tính giá thành

sản phẩm vận tải khách theo tuyến cố định, luận án sử dụng các tài liệu kế toán của

các DN nói trên để minh họa cho đề tài cụ thể:

- Công ty TNHH Thương mại và dịch vụ Hải Phượng với thƣơng hiệu VIP Hải

Phượng – đại diện cho nhóm DN áp dụng phƣơng thức khoán quản chi phí nhiên liệu.

- Công ty cổ phần vận tải Thủy bộ Yên Bái, công ty cổ phần vận tải Lào Cai,

công ty cổ phần vận tải ô tô Phú Thọ, công ty cổ phần xe khách Thái Bình, trung

12

tâm Tân Đạt thuộc Tổng công ty vận tải Hà Nội đại diện cho nhóm các DN áp dụng

phƣơng thức khoán gọn một phần chi phí vận hành phƣơng tiện, trong đó

+ Công ty cổ phần Thủy bộ Yên Bái, công ty cổ phần vận tải Lào Cai, Công

ty cổ phần vận tải ô tô Phú Thọ, trung tâm Tân Đạt thuộc Tổng công ty vận tải Hà

Nội đại diện cho nhóm DN khoán gọn các chi phí vận hành phƣơng tiện theo định

mức đã xây dựng

+ Công ty cổ phần xe khách Thái Bình đại diện cho nhóm các DN khoán gọn

các chi phí vận hành phƣơng tiện theo tỷ lệ với doanh thu kế hoạch (doanh thu định

mức).

Luận án chỉ nghiên cứu kế toán doanh thu, chi phí tại các DN của Việt Nam

kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam

mà phƣơng tiện vận tải là thuộc sở hữu của DN, DN giao phƣơng tiện cho các lái xe

vận hành. Các trƣờng hợp kinh doanh vận tải tuyến cố định khác mà các DN kinh

doanh là DN có yếu tố nƣớc ngoài hay phƣơng tiện vận tải kinh doanh không thuộc

sở hữu của DN nhƣ liên kết ăn chia – phƣơng tiện vận tải của cá nhân, thuê xe kinh

doanh… không thuộc phạm vi nghiên cứu của luận án.

- Phạm vi thời gian nghiên cứu: Luận án nghiên cứu, khảo sát thực tế, thu thập

thông tin, số liệu về kế toán doanh thu, chi phí tại các DN Việt Nam kinh doanh

dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô trên địa bàn miền

Bắc Việt Nam trong 3 năm 2011, 2012 và 2013.

- Phạm vi nội dung nghiên cứu:

+ Phạm vi về doanh thu: Luận án nghiên cứu về doanh thu dịch vụ vận tải hành

khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô tại các DN vận tải ô tô của Việt Nam

trên địa bàn miền Bắc Việt Nam.

+ Phạm vi về chi phí: Luận án nghiên cứu về chi phí kinh doanh vận tải hành

khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô tại các DN vận tải ô tô của Việt Nam

trên địa bàn miền Bắc Việt Nam phát sinh trong kỳ kế toán và tham gia vào quá

trình xác định kết quả hoạt động kinh doanh trong kỳ kế toán của DN cụ thể là:

13

CPNVLTT; CPNCTT; CPSXC; chi phí bán hàng và chi phí quản lý DN. Luận án

không nghiên cứu về chi phí vốn.

+ Phạm vi nghiên cứu chuyên sâu về kế toán: Nội dung nghiên cứu doanh thu

và chi phí kinh doanh vận tải của luận án đƣợc đề cập trên góc độ KTTC và một số

vấn đề về KTQT doanh thu, chi phí vận tải bao gồm: mô hình tổ chức KTQT doanh

thu, chi phí; xây dựng định mức và dự toán doanh thu, chi phí; phân tích điểm hòa

vốn trong kinh doanh vận tải khách và xác định giá cƣớc vận tải hành khách bằng ô

tô theo tuyến cố định liên tỉnh.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu và thu thập dữ liệu

5.1 Phương pháp nghiên cứu của đề tài

- Phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử:

Nghiên cứu lý luận kết hợp với điều tra khảo sát thực tế để phân tích, so sánh, tổng

hợp, thống kê với các phƣơng pháp trình bày khác nhau nhƣ sơ đồ, bảng biểu,

phƣơng pháp diễn giải, quy nạp...

- Phƣơng pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê số học để xử lý các số

liệu kế toán.

- Phƣơng pháp khảo sát, thu thập số liệu, thông tin bằng bảng hỏi: Đối tƣợng

điều tra là các chuyên gia, cán bộ quản lý, kế toán trƣởng, nhân viên kế toán đang

làm việc tại các DN Việt Nam kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến cố

định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam để có đƣợc thông tin, bức tranh chung về thực

trạng hạch toán chi phí, doanh thu dịch vụ vận tải khách theo tuyến cố định liên tỉnh

bằng ô tô.

5.2. Phương pháp thu thập dữ liệu của đề tài

Luận án sử dụng nguồn dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

- Dữ liệu sơ cấp:

+ Các bài phỏng vấn trực tiếp các lãnh đạo công ty và một số phòng ban có liên

quan nhƣ phòng kế toán, phòng kinh doanh, phòng vật tƣ, phỏng vấn trực tiếp các

nhân viên kế toán và lái, phụ xe chạy tuyến cố định, nhân viên giám sát hành trình.

+ Các phiếu điều tra đã phát cho các công ty và đã thu hồi lại đƣợc.

14

- Dữ liệu thứ cấp:

Nội dung chi phí, doanh thu dịch vụ vận tải hành khách, phƣơng pháp hạch toán

chi phí, doanh thu dịch vụ vận tải hành khách theo các văn bản quy phạm pháp luật

hiện hành, số lƣợng hành khách vận chuyển, luân chuyển theo tuyến cố định bằng ô

tô, các phƣơng pháp giao khoán chi phí, hợp đồng giao khoán, bảng định mức chi

phí nhiên liệu, lƣơng lái, phụ xe..., sổ chi tiết, sổ tổng hợp doanh thu, chi phí dịch

vụ vận tải hành khách theo tuyến cố định bằng ô tô, bảng kế hoạch vận tải, bảng

tính giá thành, bảng tổng hợp doanh thu dịch vụ vận tải khách bằng ô tô theo tuyến

cố định.

- Nguồn thu thập dữ liệu thứ cấp:

Niên giám thống kê (2000 – 2012), các báo báo tổng kết của Bộ Giao thông vận

tải, Tổng cục vận tải đƣờng bộ Việt Nam, Bộ Tài chính, các loại sách, báo, tạp chí

nhƣ: Tạp chí nghiên cứu Tài chính kế toán, tạp chí kế toán, tạp chí kế toán – kiểm

toán, tạp chí nghiên cứu khoa học kiểm toán, tạp chí kinh tế và phát triển, các

nghiên cứu trƣớc có liên quan đến đề tài. Các trang web nhƣ www.mof.gov.vn

(trang thông tin điện tử của Bộ tài chính), www.mt.gov.vn (trang thông tin điện tử

của Bộ giao thông vận tải) www.gso.gov.vn (trang thông tin điện tử của Tổng cục

thống kê), www.gdt.gov.vn (trang thông tin điện tử của Tổng cục Thuế), google ...

các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến hoạt động kinh doanh, hoạt động

kế toán dịch vụ vận tải hành khách bằng ô tô theo tuyến cố định nhƣ Nghị định,

Quyết đinh, thông tƣ, thông tƣ liên tịch... của Chính phủ và các cơ quan chức năng

có liên quan.

- Phương pháp thu thập dữ liệu:

+ Phỏng vấn bán cấu trúc (ghi chép, ghi âm) các chuyên gia, lãnh đạo các DN

vận tải khách bằng ô tô theo tuyến cố định liên tỉnh, các kế toán trƣởng, kế toán

viên, nhân viên các phòng ban có liên quan, lái xe, phụ xe, nhân viên giám sát hành

trình tại các DN này.

+ Quan sát, điều tra bằng phiếu khảo sát, tác giả đã khảo sát tại 116 DN Việt

Nam kinh doanh vận tải khách bằng ô tô theo tuyến cố định liên tỉnh tại Việt Nam,

15

đối tƣợng nhận phiếu khảo sát là các giám đốc công ty, kế toán trƣởng, nhân viên kế

toán. Tổng số phiếu phát ra là 116 phiếu, thu về 106 phiếu đạt tỷ lệ 91,38%.

+ Tìm kiếm, tra cứu bằng từ khóa, kế thừa các kết quả nghiên cứu của các công

trình khoa học đã công bố.

6. Những đóng góp của luận án.

Về mặt lý luận:

- Luận án đã hệ thống hóa đƣợc những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán doanh

thu, chi phí trong DN kinh doanh dịch vụ vận tải trên góc độ KTTC, đặc biệt làm rõ

các phƣơng thức giao khoán trong kinh doanh vận tải gắn liền với phƣơng pháp kế

toán doanh thu, chi phí, làm cơ sở soi rọi thực tế công tác giao khoán và kế toán

doanh thu, chi phí hiện nay tại các DN

- Luận án đã nghiên cứu và khái quát hóa một số nội dung cơ bản của KTQT

doanh thu, chi phí trong kinh doanh vận tải, đặc biệt đã phân tích và đƣa ra những

nhận thức mới về 3 phƣơng pháp xác định giá cƣớc trong kinh doanh vận tải

- Luận án đã khái quát hóa mô hình kế toán doanh thu, chi phí của một số quốc

gia tiêu biểu trên thế giới (Pháp, Mỹ, Trung Quốc) và rút ra đƣợc bài học kinh

nghiệm cho các DN kinh doanh dịch vụ vận tải tại Việt Nam.

Về mặt nghiên cứu thực tiễn:

- Nghiên cứu chỉ rõ đặc thù kinh doanh dịch vụ vận tải hành khách theo tuyến

cố định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam và những ảnh hƣởng nhất định tới công tác

kế toán doanh thu, chi phí hoạt động kinh doanh vận tải khách.

- Khảo sát, nghiên cứu và phân tích thực tế kế toán doanh thu, chi phí hoạt động

kinh doanh vận tải hành khách theo tuyến cố định liên tỉnh bằng ô tô tại Việt Nam,

từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện và các điều kiện thực hiện giải pháp.

Về tính ứng dụng trong thực tiễn: Luận án đã đề xuất đƣợc những giải pháp

hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí trong các DN kinh doanh vận tải hành khách

theo tuyến cố định liên tỉnh tại Việt Nam trên cả 2 góc độ KTTC và KTQT phù hợp

với mô hình quản lý kinh doanh khoán.