Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng Công ty giấy Việt Nam

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NÔNG QUỐC KHÁNH

HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ

TẠI TỔNG CÔNG TY GIẤY VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NÔNG QUỐC KHÁNH

HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ

TẠI TỔNG CÔNG TY GIẤY VIỆT NAM

Ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Bùi Văn Huyền

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài

liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nông Quốc Khánh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập và rèn luyện, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt

tình chỉ bảo của các thầy, cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh -

Đại học Thái Nguyên giúp tôi hoàn thành khóa học;

Xin bày tỏ sự biết ơn đặc biệt đến PGS.TS Bùi Văn Huyền, người đã trực

tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi về phương pháp trong suốt quá trình chuẩn bị, thực hiện

và hoàn thành luận văn này;

Xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo Tổng công ty Giấy Việt Nam, ban lãnh

đạo phòng Tài chính kế toán, phòng Kế hoạch - Tổng công ty Giấy Việt Nam nơi

tôi công tác đã quan tâm, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập

của khóa học;

Do điều kiện về thời gian, năng lực bản thân còn hạn chế, luận văn chắc chắn

không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của

các thầy, cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp để luận văn của tôi được hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT......................................................................vi

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của luận văn .....................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn ..........................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn .....................................................3

4. Những đóng góp chính của luận văn.......................................................................3

5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................4

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HỆ THỐNG KIỂM

SOÁT NỘI BỘ TẠI DOANH NGHIỆP.........................................................5

1.1. Cơ sở lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ .........................................................5

1.1.1. Khái niệm, vai trò, mục tiêu của hệ thống kiểm soát nội bộ.............................5

1.1.2. Nội dung chính của hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp.................8

1.1.3. Hệ thống kiểm soát nội bộ trong các Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty

Nhà nước ..........................................................................................................15

1.2. Cơ sở thực tiễn về hệ thống kiểm soát nội bộ....................................................31

1.2.1. Kinh nghiệm về hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam......31

1.2.2. Kinh nghiệm về hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam....31

1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra khi thiết lập và vận hành hệ thống kiểm soát

nội bộ đối với Tổng công ty Giấy Việt Nam....................................................32

Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................34

2.1. Câu hỏi nghiên cứu...........................................................................................34

2.2. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................34

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................34

2.2.2. Phương pháp thống kê mô tả...........................................................................43

2.2.3. Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin ................................................43

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu............................................................................43

iv

Chương 3. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI

TỔNG CÔNG TY GIẤY VIỆT NAM..........................................................44

3.1. Quá trình hình thành phát triển của Tổng Công ty Giấy Việt Nam .................44

3.1.1. Tổ chức quản lý và tổ chức hệ thống kiểm soát nội bộ của VINAPACO ......46

3.1.2. Hoạt động chủ yếu ..........................................................................................50

3.2. Thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng Công ty Giấy Việt Nam

giai đoạn 2016-2019.........................................................................................51

3.2.1. Thực trạng về Môi trường kiểm soát ..............................................................51

3.2.2. Thực trạng về Hoạt động đánh giá rủi ro ........................................................59

3.2.3. Thực trạng về Hệ thống thông tin liên quan đến việc lập và trình bày báo

cáo tài chính......................................................................................................60

3.2.4. Thực trạng về Các hoạt động kiểm soát..........................................................66

3.2.5. Thực trạng về Giám sát các kiểm soát ............................................................74

3.3. Đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng Công ty Giấy

Việt Nam ..........................................................................................................76

3.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................76

3.3.2. Những mặt hạn chế .........................................................................................79

3.3.3. Nguyên nhân sự hạn chế trong hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng công

ty Giấy Việt Nam..............................................................................................83

Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN HỆ THỐNG

KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI TỔNG CÔNG TY GIẤY VIỆT NAM ..........86

4.1. Phương hướng, mục tiêu và nguyên tắc xây dựng hệ thống kiểm soát nội

bộ tại Tổng Công ty Giấy Việt Nam ................................................................86

4.1.1. Phương hướng xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng công ty

Giấy Việt Nam..................................................................................................86

4.1.2. Mục tiêu xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng công ty Giấy Việt Nam.........87

4.1.3. Nguyên tắc xây dựng hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng

công ty Giấy Việt Nam.....................................................................................89

4.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tổng

Công ty Giấy Việt Nam....................................................................................90

4.2.1. Hoàn thiện Môi trường kiểm soát ...................................................................90

4.2.2. Hoàn thiện hoạt động đánh giá rủi ro..............................................................95

v

4.2.3. Hoàn thiện Hệ thống thông tin liên quan đến việc lập và trình bày báo

cáo tài chính......................................................................................................99

4.2.4. Hoàn thiện Giám sát các kiểm soát...............................................................101

4.3. Kiến nghị với các cơ quan quản lý nhà nước...................................................102

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................105

DANH MỤC PHỤ LỤC........................................................................................108

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BCTC : Báo cáo tài chính

BKTKSNB : Ban Kiểm tra - Kiểm soát nội bộ

HĐTV : Hội đồng thành viên

KSNB : Kiểm soát nội bộ

TGĐ : Tổng giám đốc

TNHH : Trách nhiệm hữu hạn

TSCĐ : Tài sản cố định

VINAPACO : Tổng công ty Giấy Việt Nam

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của luận văn

Trên thế giới, khái niệm KSNB ra đời đã lâu. Hiện nay với kênh thông tin

rộng rãi, khái niệm KSNB cũng không còn xa lạ đối với các doanh nghiệp Việt

Nam. Tuy nhiên xu hướng toàn cầu hóa đang phát triển mạnh mẽ và Việt Nam cũng

không nằm ngoài xu thế đó. Trước tình hình này, các nhà quản lý doanh nghiệp rất

cần quan tâm tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Hệ thống KSNB là một

công cụ quản lý hữu hiệu giúp các cấp lãnh đạo có thể biết được sự kém hiệu quả

xảy ra ở những khâu cụ thể và những nguyên nhân của nó. Họ cũng có thể xác định

rõ trách nhiệm thuộc về ai. Đồng thời, việc nghiên cứu và đánh giá hệ thống KSNB

là điều rất quan trọng đối với những người có liên quan đến doanh nghiệp như các

cổ đông, nhà đầu tư, đơn vị kiểm toán, đối tác kinh doanh...

Hiện nay theo các phương tiện thông tin đại chúng thì đa số các đơn vị thua

lỗ, tham nhũng trong các doanh nghiệp tại Việt Nam đều có nguyên nhân là sự quản

lý yếu kém, hệ thống KSNB lỏng lẻo. Các doanh nghiệp muốn tồn tại vững mạnh

trong môi trường cạnh tranh như hiện nay thì phải có một hệ thống quản lý hiệu

quả. Hơn nữa để thu hút vốn đầu tư trong tình hình kinh tế hiện nay, doanh nghiệp

không chỉ dựa vào kết quả kinh doanh trên báo cáo tài chính đã được kiểm toán, mà

chính bản thân doanh nghiệp phải kiểm soát được hoạt động của chính mình, biết

được vị trí của doanh nghiệp trên thị trường. Có như vậy doanh nghiệp mới có thể

sử dụng đồng vốn một cách có hiệu quả.

Trong một doanh nghiệp bất kỳ, sự xung đột giữa lợi ích chung và lợi ích

riêng luôn luôn tồn tại. Nếu không có hệ thống KSNB sẽ không có quy định để

hướng người lao động hành động không vì lợi ích riêng của mình mà làm tổn hại

đến lợi ích chung của toàn doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp hoạt động trong điều kiện, môi trường và rủi

ro kinh doanh luôn thay đổi. Hệ thống KSNB cũng cần phải vận động biến đổi theo.

VINAPACO hiện nay là Công ty TNHH MTV do Nhà nước làm chủ sở hữu;

Cơ cấu tổ chức bộ máy bao gồm: 12 phòng ban chức năng; 7 đơn vị sản xuất và

dịch vụ; 21 đơn vị hạch toán phụ thuộc; 01 đơn vị sự nghiệp khoa học; 01 công ty

2

con do Tổng công ty đầu tư 100% vốn điều lệ và 7 công ty liên doanh liên kết.

Trong những năm vừa qua, kết quả sản xuất kinh doanh của VINAPACO tuy có lãi

nhưng chưa tương xứng với nền tảng thương hiệu cũng như tiềm năng của Tổng

công ty. Nguyên nhân một phần do VINAPACO đang trong giai đoạn tái cơ cấu

mạnh mẽ: Triển khai thoái vốn tại các đơn vị liên doanh liên kết, quản lý chặt chẽ

các khâu công nghiệp - dịch vụ, đổi mới phương thức sản xuất kinh doanh trong hệ

thống các công ty lâm nghiệp và triển khai công tác cổ phần hóa theo chỉ đạo của

Chính phủ và Bộ Công thương… Một phần nữa do hệ thống KSNB của VINAPACO

vẫn còn tồn tại nhược điểm làm cho hệ thống hoạt động chưa đạt hiệu quả như: Môi

trường kiểm soát bao gồm triết lý, quan niệm của ban lãnh đạo chưa thực sự chú

trọng đến vấn đề kiểm soát, cơ cấu tổ chức bộ máy còn cồng kềnh, chính sách nhân

sự, tuyển dụng, công tác kế hoạch chưa được coi trọng; Hệ thống kế toán, các

nguyên tắc và thủ tục kiểm soát còn tồn tại nhiều bất cập.

Nhận thức được những vấn đề nêu trên, việc “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát

nội bộ tại Tổng công ty Giấy Việt Nam” để phù hợp với các thay đổi là một yêu cầu

thiết yếu của cấp quản lý doanh nghiệp nói chung và VINAPACO nói riêng.

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn

2.1. Mục tiêu chung

Tìm hiểu, làm rõ cơ sở lý luận, phân tích và đánh giá hệ thống KSNB tại

VINAPACO để tìm ra các nhân tố đe dọa sự hữu hiệu của hệ thống KSNB và các

nguyên nhân của các nhân tố đó. Thông qua kết quả tìm hiểu, đề ra các biện pháp để

hoàn thiện tính hiệu quả của hệ thống KSNB tại VINAPACO. Từ đó nhằm nâng

cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của VINAPACO.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hóa và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về hệ thống

kiểm soát nội bộ tại Việt Nam.

- Tổng hợp và phân tích thực trạng hệ thống KSNB tại VINAPACO. Làm rõ

những kết quả đạt được cũng như những hạn chế và nguyên nhân của những hạn

chế đó.

- Đề xuất một số biện pháp nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB tại VINAPACO

đáp ứng yêu cầu hội nhập, phát triển như hiện nay.

3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn

3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn

Hệ thống KSNB và các biện pháp hoàn thiện hệ thống KSNB tại Tổng công

ty Nhà nước trong đó đi sâu nghiên cứu hệ thống KSNB tại VINAPACO.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn

- Phạm vi về không gian: Tại VINAPACO.

- Phạm vi về thời gian: Toàn bộ phương thức vận hành của hệ thống KSNB

tại VINAPACO giai đoạn 2016-2019 thông qua nghiên cứu, đánh giá dữ liệu thứ

cấp và sơ cấp về đối tượng nghiên cứu trong giai đoạn 2016-2019.

- Nội dung nghiên cứu: Thông qua mục tiêu, đối tượng và phạm vi nghiên

cứu, nội dung nghiên cứu của luận văn tập trung vào các vấn đề sau:

+ Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn hệ thống KSNB trong doanh nghiệp tại

Việt Nam.

+ Tìm hiểu các thành phần và quy trình hoạt động của các thành phần thuộc

hệ thống KSNB tại VINAPACO giai đoạn 2016-2019. Bao gồm: Môi trường kiểm

soát; Hệ thống kế toán; Các nguyên tắc và thủ tục kiểm soát. Xác định các nhân tố

đe dọa đến sự hữu hiệu của từng thành phần và nguyên nhân của các nhân tố đó.

+ Đề ra các biện pháp để xây dựng hoàn thiện hệ thống KSNB tại VINAPACO.

4. Những đóng góp chính của luận văn

Luận văn nghiên cứu tập trung hệ thống hóa, làm sáng tỏ những vấn đề lý

luận về KSNB.

Phân tích thực trạng về hệ thống KSNB của VINAPACO nói riêng và doanh

nghiệp Việt Nam nói chung. Qua đó, tìm ra những ưu, nhược điểm cũng như

nguyên nhân của những nhược điểm đó.

Kết quả nghiên cứu đề ra các giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả

hoạt động của hệ thống KSNB tại VINAPACO.

Luận văn nghiên cứu là tài liệu tham khảo cho các doanh nghiệp có mô hình

tổ chức hoạt động tương tự như VINAPACO, đặc biệt là các Công ty TNHH Nhà

4

nước Một thành viên. Đồng thời cũng là tài liệu tham khảo cho các công trình

nghiên cứu của các học viên cao học, sinh viên chuyên ngành về tài chính - kinh tế.

5. Kết cấu của luận văn

Kết cấu chính của luận văn bao gồm 4 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hệ thống KSNB tại doanh nghiệp.

Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.

Chương 3: Thực trạng hệ thống KSNB tại VINAPACO.

Chương 4: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB tại VINAPACO.