Hoàn thiện các quy định của tư pháp quốc tế Việt Nam về hợp đồng - kinh nghiệm từ pháp luật của một số nước

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN LÊ HOÀI

HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA TƢ PHÁP QUỐC TẾ

VIỆT NAM VỀ HỢP ĐỒNG – KINH NGHIỆM TỪ

PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ NƢỚC

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Quốc tế

Mã số: 60380108

Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ THỊ NAM GIANG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của riêng tôi,

được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thị Nam Giang.

Các khái niệm, quan điểm, ý kiến, bình luận không phải của tác giả trích dẫn

trong luận văn đều được chú dẫn nguồn theo quy định.

Tôi xin chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.

Tác giả luận văn

Nguyễn Lê Hoài

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Giải thích

1 BLDS Bộ luật dân sự

2 BLDS 2005 Bộ luật dân sự năm 2005

3 CPIL 1987 Luật TPQT của Thụy Sỹ năm 1987 (Federal

Code on Private international Law 1987)

4 Quy chế Rome I Quy chế của Hội đồng Châu Âu số 593 năm

2008 về luật áp dụng cho nghĩa vụ hợp đồng

5 TPQT Tư pháp quốc tế

6 Tuyên bố số 1 First Restatement

7 Tuyên bố số 2 Second Restatement

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU..........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT XUNG ĐỘT

PHÁP LUẬT TRONG HỢP ĐỒNG CÓ YẾU TỐ NƢỚC NGOÀI........................8

1.1. Khái quát về xung đột pháp luật trong hợp đồng có yếu tố nƣớc ngoài...

........................................................................................................................8

1.1.1. Khái niệm hợp đồng có yếu tố nước ngoài..............................................8

1.1.2. Khái niệm và nguyên nhân phát sinh xung đột pháp luật trong hợp đồng

có yếu tố nước ngoài ...........................................................................................12

1.2. Nguyên tắc giải quyết xung đột pháp luật về hợp đồng có yếu tố nƣớc

ngoài ......................................................................................................................13

1.3. Nguồn luật áp dụng để giải quyết xung đột pháp luật về hợp đồng có

yếu tố nƣớc ngoài...................................................................................................21

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1...........................................................................................26

CHƢƠNG 2. PHÁP LUẬT ÁP DỤNG ĐIỀU CHỈNH HỢP ĐỒNG CÓ YẾU

TỐ NƢỚC NGOÀI TRONG TRƢỜNG HỢP CÁC BÊN CÓ THỎA THUẬN

CHỌN LUẬT ..........................................................................................................27

2.1. Pháp luật Việt Nam về vấn đề chọn luật áp dụng của các bên trong hợp

đồng có yếu tố nƣớc ngoài.....................................................................................27

2.2. Kinh nghiệm từ pháp luật một số nƣớc về vấn đề chọn luật áp dụng của

các bên trong hợp đồng có yếu tố nƣớc ngoài.....................................................29

2.2.1. Pháp luật Liên minh Châu Âu ...............................................................29

2.2.2. Pháp luật Hoa Kỳ ..................................................................................36

2.2.3. Pháp luật Thụy Sỹ..................................................................................43

2.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về vấn đề chọn luật áp dụng

của các bên trong hợp đồng có yếu tố nƣớc ngoài..............................................46

2.3.1. Sự cần thiết hoàn thiện pháp luật Việt Nam về vấn đề chọn luật áp dụng

của các bên trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài .............................................46

2.3.2. Nguyên tắc hoàn thiện pháp luật Việt Nam về vấn đề chọn luật của các

bên trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài ..........................................................51

2.3.3. Các đề xuất cụ thể hoàn thiện pháp luật Việt Nam về vấn đề chọn luật

của các bên trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài .............................................52

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2...........................................................................................61

CHƢƠNG 3. PHÁP LUẬT ÁP DỤNG ĐIỀU CHỈNH HỢP ĐỒNG CÓ YẾU

TỐ NƢỚC NGOÀI TRONG TRƢỜNG HỢP CÁC BÊN KHÔNG CÓ THỎA

THUẬN CHỌN LUẬT ..............................................................................................62

3.1. Pháp luật Việt Nam về xác định pháp luật áp dụng để điều chỉnh hợp

đồng có yếu tố nƣớc ngoài trong trƣờng hợp các bên không có thỏa thuận

chọn luật .................................................................................................................62

3.2. Kinh nghiệm từ pháp luật một số nƣớc về pháp luật áp dụng để điều

chỉnh hợp đồng có yếu tố nƣớc ngoài trong trƣờng hợp các bên không có thỏa

thuận chọn luật hợp pháp. ....................................................................................64

3.2.1. Pháp luật Liên Minh Châu Âu...............................................................64

3.2.2. Pháp luật Hoa Kỳ ..................................................................................69

3.2.3. Pháp luật Thụy Sỹ..................................................................................72

3.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về xác định pháp luật áp

dụng điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nƣớc ngoài trong trƣờng hợp các bên

không có thỏa thuận chọn luật hợp pháp............................................................76

3.3.1. Sự cần thiết hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam về xác định

pháp luật áp dụng điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài trong trường hợp

các bên không có thỏa thuận chọn luật hợp pháp ..............................................76

3.3.2. Nguyên tắc hoàn thiện pháp luật Việt Nam về xác định pháp luật áp

dụng điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài trong trường hợp các bên không

có thỏa thuận chọn luật.......................................................................................78

3.3.3. Các giải pháp cụ thể hoàn thiện pháp luật Việt Nam về xác định pháp

luật áp dụng điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài trong trường hợp các

bên không có thỏa thuận chọn luật .....................................................................79

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3...........................................................................................87

KẾT LUẬN .................................................................................................................87

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường cùng với xu thế giao lưu

hợp tác quốc tế ngày càng phát triển, các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài đã và

đang có xu hướng tăng nhanh về số lượng.Trong số đó, hợp đồng có yếu tố nước

ngoài là một trong những lĩnh vực có sự gia tăng mạnh mẽ và cần được điều chỉnh

hiệu quả.

Khi hợp đồng có yếu tố nước ngoài phát sinh, với sự tồn tại của nhiều hệ thống

pháp luật khác nhau cùng có thể được áp dụng thì hiện tượng xung đột pháp luật

xảy ra là không thể tránh khỏi.Từ đó, yêu cầu đặt ra cho cơ quan có thẩm quyền khi

giải quyết một tranh chấp hợp đồng có yếu tố nước ngoài chính là lựa chọn hệ thống

pháp luật thích hợp áp dụng để giải quyết hiện tượng xung đột pháp luật đó.

Tại Việt Nam, các quy định của Tư pháp quốc tế để giải quyết xung đột pháp

luật về hợp đồng được xây dựng trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau như Bộ

luật dân sự 2005, Luật thương mại 2005, Bộ luật hàng hải 2005, Luật đầu tư 2005,

Luật hàng không dân dụng 2006.

Nhìn một cách tổng quát, Tư pháp quốc tế Việt Nam đã ban hành hệ thống các

quy phạm xung đột để xác định pháp luật áp dụng điều chỉnh hợp đồng có yếu tố

nước ngoài trong hai trường hợp cơ bản: (i) Các bên trong hợp đồng có thỏa thuận

chọn luật; (ii) Các bên không có thỏa thuận chọn luật. Ngoài ra, pháp luật Việt Nam

còn ban hành các quy phạm điều chỉnh một số hợp đồng đặc thù có yếu tố nước

ngoài như hợp đồng vận chuyển hàng hải , hợp đồng thương mại , hợp đồng liên

quan đến tàu bay , hợp đồng đầu tư ... Tuy nhiên, những quy định trên vẫn còn tồn

tại nhiều bất cập, cần phải sửa đổi, bổ sung. Cụ thể:

Thứ nhất, các quy phạm của Tư pháp quốc tế Việt Nam điều chỉnh hợp đồng

có yếu tố nước ngoài vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót, chưa đầy đủ, gây khó khăn

trong việc áp dụng trên thực tiễn. Ví dụ, khó khăn khi xác định nơi thực hiện hợp

đồng trong trường hợp các bên không có thỏa thuận chọn luật; trong trường hợp các

bên thỏa thuận chọn pháp luật áp dụng để điều chỉnh hợp đồng thì pháp luật Việt

Nam cũng thiếu hẳn những quy định về thời điểm cho phép các bên thỏa thuận chọn

luật, hình thức của thỏa thuận chọn luật, quyền thay đổi luật được chọn, quyền lựa

chọn luật để điều chỉnh một phần hoặc toàn bộ hợp đồng.

2

Thứ hai, các quy phạm xung đột của Tư pháp quốc tế Việt Nam vẫn tồn tại

nhiều mâu thuẫn, chưa thống nhất, chưa rõ ràng. Chẳng hạn như pháp luật Việt

Nam quy định không thống nhất về điều kiện áp dụng pháp luật nước ngoài giữa Bộ

luật dân sự 2005 với các văn bản pháp luật chuyên ngành.

Thứ ba, các quy phạm của Tư pháp quốc tế Việt Nam giải quyết xung đột pháp

luật về hợp đồng vẫn chưa bắt kịp với xu hướng của thế giới, chưa mở rộng quyền

tự do ý chí của các bên. Pháp luật các quốc gia trên thế giới hiện nay đã mở rộng

phạm vi điều chỉnh của luật do các bên thỏa thuận không chỉ ở nội dung của hợp

đồng mà còn điều chỉnh hình thức của hợp đồng, tư cách chủ thể của các bên ký kết

hợp đồng. Song, pháp luật Việt Nam ghi nhận luật do các bên thỏa thuận chỉ được

áp dụng để điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng.

Những hạn chế trên cho thấy, việc hoàn thiện các quy định của Tư pháp quốc tế

Việt Nam về hợp đồng là cần thiết nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

Hơn nữa, sau tám năm áp dụng, Bộ luật dân sự 2005 cũng bộc lộ những hạn chế

cần phải nhanh chóng được sửa đổi, bổ sung. Nghị quyết số 23/2012/QH13 của

Quốc Hội khóa 13 ngày 12 tháng 6 năm 2012 về chương trình xây dựng Luật, Pháp

lệnh năm 2013 đã đưa Bộ luật dân sự 2005 vào chương trình chuẩn bị sửa đổi Luật

của Quốc Hội khóa 13 với dự kiến Bộ luật dân sự mới sẽ được công bố vào năm

2015.

Nhằm thực hiện Nghị quyết số 23/2012/QH13, tại Báo cáo số 152/BC-BTP, Bộ

Tư pháp đã đưa ra định hướng cơ bản cho việc sửa đổi Bộ luật dân sự 2005. Theo

đó, cấu trúc của Bộ luật dân sự 2005 dự kiến sẽ được kết cấu lại thành năm phần,

trong đó phần thứ V là phần quy định về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Với

định hướng trên, các quy định của Tư pháp quốc tế điều chỉnh quan hệ dân sự có

yếu tố nước ngoài nói chung, hợp đồng có yếu tố nước ngoài nói riêng cũng cần

phải được sửa đổi để phục vụ cho công tác sửa đổi Bộ luật dân sự 2005.

Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Hoàn thiện các quy định

của Tƣ pháp quốc tế Việt Nam về hợp đồng – Kinh nghiệm từ pháp luật của

một số nƣớc” để làm đề tài luận văn thạc sĩ.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Liên quan đến đề tài này, có một số công trình nghiên cứu của các tác giả đã

được công bố. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu này được chia thành hai

nhóm sau đây:

3

Thứ nhất, nhóm các công trình nghiên cứu về quyền thỏa thuận chọn luật điều

chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài, bao gồm:

Bành Quốc Tuấn (2012), “Hoàn thiện các quy định về quyền thỏa thuận chọn

luật áp dụng cho hợp đồng dân sự có yếu tố nước ngoài”, Tạp chí Nghiên cứu lập

pháp, (1+2), tr.73-77.

Bùi Thị Thu (2005), “Một số vấn đề về chọn luật áp dụng trong hợp đồng

thương mại quốc tế theo Công Ước Rome 1980 về luật áp dụng đối với nghĩa vụ

hợp đồng”, Tạp chí Nhà Nước và Pháp luật, (11), tr.70-74.

Đỗ Văn Đại (2013), “Quyền thỏa thuận chọn luật trong Tư pháp quốc tế”, Tạp

chí Nghiên cứu lập pháp, (2+3).

Lê Thị Nam Giang, Nguyễn Lê Hoài (2013), “Từ kinh nghiệm của pháp luật

một số nước, kiến nghị sửa đổi Điều 769 Bộ luật dân sự 2005”, Tạp chí Nghiên cứu

lập pháp, (24), tr.54-64.

Nguyễn Bá Bình (2008), “Xác định cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh

chấp và tính hợp pháp của việc chọn luật áp dụng đối với hợp đồng dân sự có yếu tố

nước ngoài”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, (8), tr.16-23.

Nguyễn Bá Chiến (2006), “Quyền lựa chọn pháp luật áp dụng của các cá nhân,

tổ chức trong lĩnh vực tư pháp quốc tế”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (2), tr.72-

78.

Nguyễn Thị Hồng Trinh (2010), “Nguyên tắc tự do chọn luật cho hợp đồng từ

Công ước Rome 1980 đến quy tắc Rome I và nhìn về Việt Nam”, Tạp chí Nghiên

cứu lập pháp, (6), tr.52-58.

Nhóm các đề tài này đã phân tích về quyền tự do thỏa thuận chọn luật của các

bên trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài, về điều kiện để thỏa thuận chọn luật của

các bên có hiệu lực pháp luật. Các đề tài này cũng so sánh quy định của pháp luật

Việt Nam với Công ước Rome 1980 để tìm ra những điểm bất cập trong pháp luật

Việt Nam. Từ đó, đưa ra định hướng hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam

về vấn đề chọn luật của các bên trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài.

Tuy nhiên, nhóm đề tài trên chỉ nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt

Nam về quyền chọn luật của các bên trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài mà chưa

nghiên cứu nguyên tắc xác định pháp luật áp dụng điều chỉnh hợp đồng có yếu tố

nước ngoài trong trường hợp các bên không có thỏa thuận chọn luật áp dụng.

4

Thứ hai, nhóm các đề tài nghiên cứu về pháp luật áp dụng để giải quyết xung

đột pháp luật về hợp đồng nói chung, bao gồm:

Bùi Thị Thu (2013), “Thống nhất hóa nguyên tắc chọn luật áp dụng điều chỉnh

hợp đồng theo Quy tắc Rome I, hướng hoàn thiện cho pháp luật Việt Nam”, Tạp chí

Luật học, (10), tr.43-53.

Đỗ Văn Đại, Mai Hồng Quỳ (2010), Tư pháp quốc tế Việt Nam, Nhà xuất bản

Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.486-499.

Lê Thị Nam Giang (2010), Tư pháp quốc tế, Nhà xuất bản Đại học quốc gia, Tp.

Hồ Chí Minh, tr.276-281.

Lê Thị Nam Giang, Trần Ngọc Hà (2014), “Từ kinh nghiệm của pháp luật một

số nước, kiến nghị sửa đổi Điều 769 Bộ luật dân sự 2005”, Tạp chí Nghiên cứu lập

pháp, (1), tr.53-60.

Nguyễn Ngọc Lâm (2007), Tư pháp quốc tế, Nhà xuất bản Phương Đông, Tp.

Hồ Chí Minh, tr.195-206.

Nguyễn Thị Hồng Dân (2011), Xác định luật áp dụng trong hợp đồng thương

mại quốc tế - so sánh Pháp luật Liên Minh Châu Âu và Pháp luật Việt Nam, Luận

văn cử nhân, Trường Đại học Luật Tp.Hồ Chí Minh.

Nguyễn Thị Mơ (2012), “Quy định của BLDS 2005 về giải quyết xung đột pháp

luật trong hợp đồng: những bất cập và định hướng sửa đổi”, Tạp chí khoa học pháp

lý, (số chuyên san), tr.13-21.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2006), Giáo trình tư pháp quốc tế, Nhà xuất bản

Tư pháp, Hà Nội, tr.135-172.

Trường Đại học Luật TP.HCM (2012), Giáo trình Tư pháp quốc tế phần riêng,

Nhà xuất bản Hồng Đức, Tp.Hồ Chí Minh, tr.98-118.

Nhóm các công trình này đã phân tích những quy định trong pháp luật Việt

Nam về xác định pháp luật áp dụng để điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài

trong trường hợp các bên có thỏa thuận chọn luật và trường hợp các bên không có

thỏa thuận chọn luật. Tuy nhiên, các công trình trên vẫn chưa đi sâu vào phân tích

thực trạng của pháp luật Việt Nam, những thành công, hạn chế của pháp luật Việt

Nam trong việc điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài, chưa có sự nghiên cứu

so sánh quy định pháp luật Việt Nam với quy định trong pháp luật của một số nước

để đưa ra định hướng hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam.

Với tình hình nghiên cứu trên, tác giả chọn đề tài “Hoàn thiện các quy định của

Tư pháp quốc tế Việt Nam về hợp đồng – Kinh nghiệm từ pháp luật của một số

5

nước” với định hướng nghiên cứu tổng thể quy định của pháp luật Việt Nam về giải

quyết xung đột pháp luật trong hợp đồng dưới hai góc độ: (i) Các bên có thỏa thuận

chọn luật; (ii) Các bên không có thỏa thuận chọn luật. Bên cạnh đó, tác giả cũng

nghiên cứu so sánh quy định của pháp luật Việt Nam với pháp luật của một số nước

điển hìnhđó là pháp luật Liên Minh Châu Âu, pháp luật Hoa Kỳ và pháp luật Thụy

Sỹ. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra định hướng nhằm hoàn thiện các quy định của Tư

pháp quốc tế Việt Nam về hợp đồng.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Đề tài được tác giả thực hiện với những mục đích: (i) Làm rõ những vấn đề lý

luận về giải quyết xung đột pháp luật trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài; (ii)

Phân tích quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết xung đột pháp luật trong

hợp đồng có yếu tố nước ngoài; (iii) Phân tích, đánh giá quy định của pháp luật

Liên Minh Châu Âu, pháp luật Hoa Kỳ, pháp luật Thụy Sỹ; (iv) Tìm ra điểm tương

đồng và khác biệt giữa quy định của pháp luật Việt Nam với quy định của pháp luật

các nước; (v) Đề xuất giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam về giải

quyết xung đột pháp luật trong hợp đồng có yếu tố nước ngoài.

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

Dưới góc độ lý luận: Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận trong việc giải

quyết xung đột pháp luật về hợp đồng có yếu tố nước ngoài bao gồm những vấn đề

lý luận về xung đột pháp luật, nguồn luật áp dụng để giải quyết xung đột pháp luật

và nguyên tắc giải quyết xung đột pháp luật về hợp đồng có yếu tố nước ngoài.

Dưới góc độ quy định của pháp luật: Đề tài nghiên cứu quy định của pháp luật

Việt Nam điều chỉnh hợp đồng có yếu tố nước ngoài trong hai trường hợp: (i) Các

bên có thỏa thuận chọn luật; (ii) Các bên không có thỏa thuận chọn luật. Trong

phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả nghiên cứu, so sánh quy định pháp luật Việt

Nam với pháp luật các nước, điển hình là: pháp luật Liên Minh Châu Âu – đại diện

cho hệ thống Dân luật, pháp luật Hoa kỳ - đại diện cho hệ thống Thông luật, pháp

luật Thụy Sỹ – là một trong những quốc gia có Luật Tư pháp quốc tế. Trên cơ sở so

sánh đó, tác giả đánh giá những thành công, hạn chế trong quy định của pháp luật

Việt Nam và đưa ra định hướng hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam.