Hoà giải tại cộng đồng trong luật hình sự: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN NGỌC ANH

HÒA GIẢI TẠI CỘNG ĐỒNG TRONG

LUẬT HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU SO SÁNH

VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP HỒ CHÍ MINH - THÁNG 9 - NĂM 2022

NGUYỄN NGỌC ANH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ KHÓA 30

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HÒA GIẢI TẠI CỘNG ĐỒNG TRONG

LUẬT HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU SO SÁNH

VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Hoàng Thị Tuệ Phương

Học viên: Nguyễn Ngọc Anh

Lớp Cao học Luật khóa 30

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Hòa giải tại cộng đồng trong luật hình sự: Nghiên

cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học do bản

thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Ts. Hoàng Thị Tuệ Phương.

Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong luận văn này là trung thực và chưa

từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trước đây. Trong quá

trình nghiên cứu, luận văn có kế thừa các quan điểm, ý kiến khoa học của những nhà

nghiên cứu đã từng thực hiện về vấn đề tư pháp người chưa thành niên, và những thông

tin này khi được sử dụng đến đều được thể hiện một cách trung thực, có trích dẫn

nguồn đầy đủ trong luận văn.

Tp.Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 9 năm 2022

Tác giả luận văn

NGUYỄN NGỌC ANH

BẢNG CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT

 Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm

1966

ICCPR

 Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1989 CRC

 Người chưa thành niên NCTN

 Luật Trẻ em, Người chưa thành niên và Gia đình của họ

năm 1989 (Children, Young Persons and Their Families Act

1989)

CYPFA 1989

 Hội nghị nhóm gia đình (Family Group Conference) FGC

 Luật Tòa án người chưa thành niên (Jugendgerichtsgesetz) JGG

 Bộ luật Hình sự Cộng hòa Liên bang Đức

(Strafgesetzbuch)

StGB

 Luật tố tụng Hình sự Đức (Strafprozessordnung) StPO

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU.................................................................................................................1

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP HÒA GIẢI TẠI CỘNG ĐỒNG ÁP

DỤNG ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI.................................8

1.1 Khái niệm.............................................................................................................8

1.1.1 Khái niệm “người chưa thành niên phạm tội” .........................................8

1.1.2 Khái niệm “biện pháp hòa giải tại cộng đồng”.......................................17

1.1.3 Khái niệm “biện pháp hòa giải tại cộng đồng áp dụng đối với người

chưa thành phạm tội” ...................................................................................................20

1.2 Mô hình tư pháp người chưa thành niên ........................................................23

1.2.1 Mô hình tư pháp người chưa thành niên ở New Zealand ....................24

1.2.2 Mô hình tư pháp người chưa thành niên ở Cộng hòa Liên bang Đức 27

1.2.3 Mô hình tư pháp người chưa thành niên ở Việt Nam...........................29

1.2.4 So sánh và kết luận...................................................................................32

CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ NEW ZEALAND,

CỘNG HÒA LIÊN BANG ĐỨC VÀ VIỆT NAM VỀ BIỆN PHÁP HÒA GIẢI

TẠI CỘNG ĐỒNG ÁP DỤNG ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM

TỘI.................................................................................................................................37

2.1 Quy định của pháp luật hình sự New Zealand về biện pháp hòa giải tại

cộng đồng áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội...................................37

2.2 Quy định của pháp luật hình sự Cộng hòa Liên bang Đức về biện pháp hòa

giải tại cộng đồng áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội......................44

2.3 Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về biện pháp hòa giải tại cộng

đồng áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội............................................51

2.4 So sánh và kết luận............................................................................................57

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ

VIỆT NAM VỀ BIỆN PHÁP HÒA GIẢI TẠI CỘNG ĐỒNG ÁP DỤNG ĐỐI VỚI

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI.............................................................66

3.1 Một số kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

biện pháp hòa giải tại cộng đồng áp dụng đối với người chưa thành niên phạm

tội……………………………………………………………………………………...66

3.2 Một số kiến nghị hoàn thiện việc áp dụng quy định của pháp luật hình sự

Việt Nam về biện pháp hòa giải tại cộng đồng đối với người chưa thành niên

phạm tội.........................................................................................................................72

KẾT LUẬN...................................................................................................................75

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

Việt Nam đã ký kết và phê chuẩn Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính

trị năm 1966 (ICCPR)1 vào năm 1982 và Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1989

(CRC)2 vào năm 1990; do đó có trách nhiệm tôn trọng, đảm bảo các quyền dân sự,

chính trị của con người nói chung và đảm bảo trẻ em3 được hưởng tất cả các quyền mà

công ước đã quy định. Tại khoản 4 Điều 14 ICCPR ghi nhận: “Tố tụng áp dụng đối với

NCTN phải xem xét tới độ tuổi của họ và mục đích thúc đẩy sự phục hồi nhân cách của

họ”. Từ chuẩn mực chung này, CRC đã quy định thêm các chuẩn mực riêng dành cho

người chưa thành niên (NCTN) phạm tội, nhất là ghi nhận “những nhu cầu đặc biệt

của trẻ em” và sự quan trọng của việc xử lý NCTN phạm pháp một cách linh hoạt.

Theo đó, “trong mọi hoạt động liên quan tới trẻ em, dù được thực hiện bởi các cơ quan

phúc lợi xã hội của nhà nước hay tư nhân, bởi Tòa án, các nhà chức trách hành chính

hay cơ quan pháp luật, thì lợi ích tốt nhất của trẻ em phải là mối quan tâm hàng đầu”

4

và “việc bắt, giam giữ hoặc bỏ tù trẻ em (…) chỉ được coi là biện pháp cuối cùng và áp

dụng trong thời hạn thích hợp ngắn nhất”.

5 Khác với tư pháp hình sự đối với người đã

thành niên, các biện pháp xử lý hình đối với NCTN phạm tội đề cập trong các Công

1 Tên tiếng Anh: International Covenant on Civil and Political Rights (viết tắt: ICCPR) là một công ước quốc tế

do Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc thông qua ngày 16 tháng 12 năm 1966 và có hiệu lực từ ngày 23 tháng 3 năm

1976, nêu tổng quan các quyền dân sự và chính trị cơ bản của con người.

2 Tên tiếng Anh: Committee on the Right of the Child (viết tắt: CRC) là một công ước quốc tế do Đại hội đồng

Liên Hiệp Quốc thông qua ngày 20 tháng 11 năm 1989 và có hiệu lực từ ngày 02 tháng 09 năm 1990, quy định

các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của trẻ em.

3 CRC tại Điều 1 có ghi nhận: “Trong phạm vi Công ước này, trẻ em có nghĩa là người dước 18 tuổi, trừ trường

hợp luật pháp áp dụng đối với trẻ em có quy định tuổi thành niên sớm hơn”. Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật

quốc tế liên quan đến NCTN như: Quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu của Liên hợp quốc về áp dụng pháp luật với

NCTN (United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice /Beijing Rules) ngày

29/11/1985; Hướng dẫn của Liên Hợp quốc về phòng ngừa phạm pháp ở NCTN (United Nations Guidelines for

the Prevention of Juvenile delinquency/ Riyadh Guidelines) ngày 14/12/1990. Theo quan niệm quốc tế thì trẻ em

(Child) là người dưới 18 tuổi, NCTN (Juvenile) là người từ 15 đến 18 tuổi, thanh niên (Youth) là người từ 15 đến

24 tuổi, người trẻ tuổi (Young persons) bao gồm trẻ em, NCTN và thanh niên.

4 Khoản 3 Điều 1 CRC.

5 Điểm b Điều 37 CRC.

2

ước quốc tế trên đều hướng đến mục tiêu thúc đẩy sự phục hồi nhân cách hơn là việc

xử lý hành vi phạm tội và phòng ngừa tội phạm. Bởi những hành vi, xử sự của NCTN

trái với các chuẩn mực và giá trị của xã hội là một phần rất thường xuyên của quá trình

trưởng thành của họ và có khuynh hướng mất đi một cách tự phát ở hầu hết các cá nhân

khi họ trưởng thành.

6

Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (sau đây gọi tắt

là BLHS 2015) tại Chương XII đã có những quy định rất tiến bộ về cách thức xử lý đối

với người dưới 18 tuổi phạm tội, thể hiện sự phù hợp với những cam kết quốc tế mà

nước ta là thành viên. Đặc biệt, lần đầu tiên tại Điều 94 BLHS 2015 đã quy định về

biện pháp hòa giải tại cộng động với tư cách là một biện pháp giám sát, giáo dục hoàn

toàn mới áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Quy định này một mặt thể hiện

chính sách nhân đạo đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, mặt khác giúp người dưới 18

tuổi phạm tội có cơ hội sửa chữa những sai lầm, giúp đỡ họ phát triển lành mạnh, trở

thành công dân có ích cho xã hội. Song, quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện

hành về biện pháp hòa giải tại cộng đồng áp dụng đối với NCTN phạm tội, trong mối

tương quan so sánh với pháp luật hình sự của một số quốc gia trên thế giới vẫn còn tồn

tại nhiều bất cập, chưa thể được thực hiện một cách hiệu quả trong thực tế để bảo đảm

quyền con người của NCTN phạm tội ở Việt Nam.

Xuất phát từ lý do trên, tác giả chọn đề tài “Hòa giải tại cộng đồng trong luật

hình sự: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp

nhằm nghiên cứu một cách toàn diện về biện pháp hòa giải tại cộng đồng trong luật

hình sự áp dụng đối với NCTN phạm tội, trong mối tương quan so sánh với pháp luật

hình sự của một số quốc gia trên thế giới nhằm hướng tới hoàn thiện hệ thống pháp luật

hình sự nước ta theo hướng ngày càng bảo đảm tốt hơn quyền con người của NCTN

phạm tội.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài:

Các biện pháp xử lý đối với NCTN phạm tội được nghiên cứu, bình luận trong hệ

thống giáo trình, sách dành cho các cơ sở đào tạo luật học như Giáo trình Luật hình sự

6 Hướng dẫn Riyadh, mục 1.5.e.

3

Việt Nam – Phần chung của Trường đại học luật Hà Nội

7

, Giáo trình Luật hình sự Việt

Nam (Phần chung) của Khoa luật trường Đại học Quốc gia Hà Nội

8

, Giáo trình Luật

hình sự Việt Nam – Phần chung của Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí

Minh9…Về bình luận khoa học và sách thì có một số công trình tiêu biểu như Bình

luận khoa học Bộ luật Hình sự của tác giả Đinh Văn Quế

10

, Bình luận khoa học Bộ luật

hình sự năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009 của tác giả Nguyễn Đức Mai11

, Bình

luận khoa học những điểm mới của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm

2017) của nhóm tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa – Phan Anh Tuấn

12…

Nghiên cứu vấn đề tư pháp hình sự đối với NCTN còn có một số bài viết đăng

trên các tạp chí khác nhau như: “Thực thi Công ước Quyền trẻ em ở Việt Nam: Tuổi

chịu trách nhiệm hình sự và chế tài đối với NCTN phạm tội” của tác giả Phạm Thị

Thanh Nga đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 18 năm 2014; “Quy định đối với

người dưới 18 tuổi phạm tội trong Bộ luật Hình sự năm 2015 và một số vấn đề đặt ra”

của tác giả Nguyễn Thanh Vũ đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 16 năm 2016;

“Chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong những quy định mới

của Bộ luật Hình sự năm 2015 và một số kiến nghị” của tác giả Nguyễn Thị Phương

Hoa đăng trên Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 11 năm 2016; “ Một số ý kiến về quy

định án tích của Bộ luật Hình sự năm 2015 đối với người dưới 18 tuổi phạm tội” của

tác giả Nguyễn Thị Vân đăng trên Tạp chí Khoa học kiểm sát số 2 năm 2017; “Tìm

hiểu đường lối xử lý đối với NCTN phạm tội trên thế giới nói chung và tại Canada nói

riêng” của tác giả Nguyễn Đức Anh đăng trên Khoa học kiểm sát số 5 năm 2017; “Cơ

chế bảo đảm của quyền của người dưới 18 tuổi phạm tội trong pháp luật hình sự Việt

7 Trường Đại học Luật Hà Nội (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần chung, NXB Công an nhân dân,

Hà Nội.

8 Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa luật (2003), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), NXB Đại

học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

9 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2016), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần chung, NXB

Hồng Đức, TP.HCM.

10 Đinh Văn Quế (2012), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự, NXB Lao động, Hà Nội.

11 Nguyễn Đức Mai (Chủ biên) (2010), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm

2009.

12 Nguyễn Thị Phương Hoa – Phan Anh Tuấn (đồng chủ biên) (2017), Bình luận khoa học Những điểm mới của

Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), NXB Hồng Đức, TP.HCM.