Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại tòa án nhân dân

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

LÊ HỮU NGHĨA

HÒA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT

VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ HỮU NGHĨA

HÒA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT

VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Mã số 60.38.0103

Người hướng dẫn khoa học: PGS-TS Nguyễn Thị Hoài Phương

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá

nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS-TS Nguyễn Thị

Hoài Phương. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong

luận văn này trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức

nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Tác giả

Lê Hữu Nghĩa

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Bộ luật dân sự : BLDS

Bộ luật tố tụng dân sự : BLTTDS

Luật sửa đổi bổ sung một số điều Bộ luật tố tụng dân sự : LSĐBSBLTTDS

Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự : PLTTGQCVADS

Tòa án nhân dân : TAND

Tòa án nhân dân Tối cao : TANDTC

Hội đồng xét xử : HĐXX

Quyết định công nhận sự thỏa thuận : QĐCNSTT

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU..................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÒA GIẢI TRONG

GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN.......................8

1.1. Khái niệm và đặc điểm của hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại

Tòa án nhân dân.................................................................................................... 8

1.1.1. Khái niệm hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân.......... 8

1.1.2. Đặc điểm của hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân .. 11

1.2. Ý nghĩa của hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân.. 14

1.3. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân theo pháp

luật Việt Nam trước ngày 01 tháng 01 năm 2005............................................... 16

1.3.1. Giai đoạn từ năm 1946 đến năm 1960................................................................... 16

1.3.2. Giai đoạn từ năm 1960 đến năm 1989................................................................... 17

1.3.3. Giai đoạn từ năm 1989 đến trước ngày 01 tháng 01 năm 2005 ....................... 20

1.4. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án theo pháp luật một số

nước trên thế giới ................................................................................................ 21

1.4.1. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án trong pháp luật tố tụng

dân sự Trung Quốc................................................................................................ 22

1.4.2. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án trong pháp luật tố tụng

dân sự Nhật Bản.................................................................................................... 23

1.4.3. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án trong pháp luật tố tụng

dân sự Pháp .......................................................................................................... 24

Kết luận chương 1 ............................................................................................... 26

CHƯƠNG 2. HÒA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ

TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN

HÀNH .................................................................................................................27

2.1. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm ................. 27

2.1.1. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự ở giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ

thẩm ...................................................................................................................... 27

2.1.2. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại phiên tòa sơ thẩm ...................... 45

2.2. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự ở giai đoạn phúc thẩm .................. 48

2.2.1. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự trước khi mở phiên tòa phúc thẩm... 48

2.2.2. Hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại phiên tòa phúc thẩm .................. 50

Kết luận chương 2 ............................................................................................... 51

CHƯƠNG 3. THỰC TIẾN ÁP DỤNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN

THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN

DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN ............................................................. 52

3.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật về hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự

tại Tòa án nhân dân............................................................................................. 52

3.1.1. Những kết quả hòa giải đạt được trong giải quyết vụ án dân sự của Tòa

án nhân dân một số Tỉnh, Thành phố và Tòa án nhân dân tối cao.............................. 52

3.1.2. Những vướng mắc trong quy định pháp luật về hòa giải trong giải quyết

vụ án dân sư tại Tòa án nhân dân.......................................................................... 55

3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về hoạt động hòa

giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân .................................... 64

Kết luận chương 3 ............................................................................................... 70

KẾT LUẬN ........................................................................................................ 71

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Có thể nói hoà giải là hình thức giải quyết tranh chấp dân sự đã xuất hiện rất

sớm, kể từ khi con người có tranh chấp thì họ đã biết cách áp dụng các biện pháp

thương lượng, hoà giải với nhau để giải quyết những mâu thuẫn nhằm chấm dứt

những bất đồng phát sinh giữa họ. Ngày nay cũng vậy, hòa giải không những

chiếm vị trí quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội nói chung mà nó còn có vai trò

lớn lao trong khoa học pháp lí nói riêng, đặc biệt là vai trò không thể thiếu trong

hoạt động tố tụng giải quyết các tranh chấp dân sự tại Tòa án. Do hòa giải có tính

chất là tác động đến hai hay nhiều đối tượng đang có tranh chấp nhằm đạt đến sự

thỏa thuận thống nhất vì vậy pháp luật quy định hòa giải là một trong những thủ tục

tố tụng bắt buộc và vô cùng quan trọng khi Tòa án giải quyết các vụ án dân sự. Bên

cạnh đó khi mà vụ án dân sự được giải quyết thông qua hòa giải thành giữa các

đương sự thì Tòa án sẽ không phải mở phiên tòa, tránh được việc xét xử vụ án nhiều

lần, tiết kiệm thời gian công sức, sự tốn kém cho người dân, cho nhà nước, đồng

thời vụ án sẽ giảm bớt được các giai đoạn tố tụng tiếp theo như phải mở các phiên

tòa sơ thẩm, phúc thẩm… từ đó vụ án sẽ được kết thúc nhanh chóng hơn.

Mặc khác thông qua hòa giải, Thẩm phán có điều kiện tiếp xúc với người dân

để hướng dẫn, giải thích pháp luật cho họ, từ đó góp phần giáo dục và nâng cao ý

thức pháp luật trong nhân dân. Khi được tiếp xúc với việc giải thích pháp luật, các

đương sự sẽ hiểu thêm pháp luật và chính sách của Nhà nước, đồng thời đương sự

còn được thể hiện quyền tự định đoạt và sự tự nguyện thỏa thuận với nhau của mình

về việc giải quyết toàn bộ nội dung vụ án phù hợp quy định của pháp luật. Như vậy,

hòa giải có thể nói là giải pháp quan trọng để giải quyết các tranh chấp, làm giảm

bớt mâu thuẫn, căng thẳng trong nội bộ nhân dân, củng cố và tăng cường sự đoàn

kết của quần chúng nhân dân, giúp ngăn ngừa phần nào số vụ phạm tội có thể phát

sinh từ các tranh chấp dân sự.

Nhận thức được tầm quan trọng này, pháp luật nước ta đã ban hành các văn

bản pháp luật đầu tiên quy định về hòa giải như Sắc lệnh số 13/SL ngày 21/1/1946

của Chủ tịch nước quy định về “tổ chức Tòa án”, sau đó hòa giải được kế thừa và

phát triển trong một loạt các văn bản pháp luật bao gồm: Sắc lệnh 85/SL ngày

2

22/5/1950 của Chủ tịch nước quy định về “cải cách bộ máy tư pháp và luật tố

tụng”; Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1960; Thông tư số 25-TATC của Tòa án

nhân dân tối cao hướng dẫn việc “hòa giải trong tố tụng dân sự”; Pháp lệnh thủ tục

giải quyết các vụ án dân sự; Bộ luật tố tụng dân sự và Luật sửa đổi bổ sung Bộ luật

tố tụng dân sự… Với hàng loạt quy định về hòa giải, xem hòa giải là một nguyên

tắc bắt buộc trong thủ tục giải quyết vụ án dân sự tại TAND, trừ một số ít vụ việc

không được hòa giải hoặc không hòa giải được.

Thật sự có ý nghĩa về nhiều mặt và nhất là trong giải quyết các vụ án dân sự,

nếu số lượng các vụ án dân sự được Tòa án giải quyết bằng con đường hòa giải

thành ngày càng nhiều thì điều đó chẳng những góp phần bảo đảm quyền và lợi ích

hợp pháp của các đương sự mà còn bảo đảm cả lợi ích của Nhà nước từ đó góp

phần ổn định trật tự xã hội. Bởi hòa giải thành sẽ có tác dụng làm cho các bên tranh

chấp tự nguyện, tự giác thi hành, tránh việc phải sử dụng những biện pháp cưỡng

chế của Nhà nước trong quá trình thi hành án.

Song song đó, không phải lúc nào các trường hợp hòa giải đều thành công,

thông thường thì số vụ hòa giải không thành tại Tòa án chiếm tỉ lệ cao. Khi đó, mặc

dù mâu thuẫn chưa được giải quyết hoàn toàn nhưng các bên tranh chấp thông qua

buổi hòa giải không thành sẽ có cơ hội hiểu rõ hơn nội dung tranh chấp, có cơ hội

bày tỏ ý chí của mình với đối phương và cũng được nghe ý kiến của đối phương về

vụ tranh chấp. Từ đó, hai bên có thể có phần nào tìm được tiếng nói chung và làm

giảm đi mức độ mâu thuẫn. Đối với Thẩm phán thì xác định được những vấn đề mà

các đương sự đã thỏa thuận được và không thỏa thuận được với nhau, từ đó có

hướng thu thập chứng cứ giải quyết vụ án tại các giai đoạn tiếp theo một cách chính

xác, phù hợp với quy định của pháp luật.

Tuy hòa giải có những thuận lợi nhất định nhưng thực tiễn áp dụng pháp luật

về hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại TAND những năm vừa qua cho thấy

một số quy định của pháp luật về hòa giải nói chung và BLTTDS nói riêng đã bộc

lộ những hạn chế, bất cập; có những quy định mang tính chung chung, chưa đầy đủ,

thiếu rõ ràng và còn có những cách hiểu khác nhau…, nhiều quy định chưa phù hợp

hoặc không còn phù hợp với thực tiễn áp dụng nên rất cần phải được sửa đổi, bổ

sung ngay. Ngoài ra trong quá trình hòa giải Tòa án ở một số địa phương còn mắc

phải những sai sót đáng tiếc về nội dung lẫn hình thức hòa giải nên còn nhiều quyết

định công nhận hòa giải thành của Tòa án đã bị Tòa án hoặc Viện kiểm sát cấp trên

3

kháng nghị dẫn đến bị hủy và vụ việc tranh chấp phải xử đi xử lại nhiều lần, gây tốn

kém về nhiều mặt của các bên đương sự cũng như của nhà nước, điều này sẽ gây ảnh

hưởng không tốt đến việc bảo đảm các quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự cũng như

làm giảm uy tín của các cơ quan tiến hành tố tụng.

Từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Hòa giải trong giải quyết vụ án dân

sự tại Tòa án nhân dân” để làm luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành luật Dân

sự và Tố tụng dân sự của mình. Thông qua việc nghiên cứu đề tài, tác giả hy vọng

kết quả của việc nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện hơn pháp luật về hòa giải trong

giải quyết vụ án dân sự tại TAND ở nước ta.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua khảo sát, thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu khoa học có

liên quan đến đề tài này như sau:

- Viện nghiên cứu khoa học xét xử, Tòa án nhân dân tối cao (2002), Thực

tiễn thi hành chế định hòa giải trong quá trình giải quyết vụ án dân sự - những tồn

tại, vướng mắc và kiến nghị, đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, số đăng ký

2001-38-045, Hà Nội. Đề tài đã nêu lên những kết quả đạt được trong quá trình thực

thi PLTTGQCVADS, những tồn tại vướng mắc và đưa ra một số kiến nghị nhằm

hoàn thiện hơn pháp luật về hòa giải tại Tòa án. Tuy vậy, đề tài chủ yếu nêu các vấn

đề về thực tiễn, ít đi sâu nghiên cứu về lý luận cũng như quy định của pháp luật về

hòa giải trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân.

- Trần Văn Quảng (2004), Chế định hòa giải trong pháp luật tố tụng dân sự

Việt Nam - Cơ sở lí luận và thực tiễn, Luận án Tiến sĩ Luật học, Hà Nội. Do đây

cũng là thời điểm mà BLTTDS chưa có hiệu lực vì vậy cơ sở lý luận và thực tiễn

của đề tài này chủ yếu nghiên cứu hòa giải theo quy định của PLTTGQCVADS và

dự thảo BLTTDS, tuy vậy đã phần nào khái lược được các quy định về trình tự thủ

tục hòa giải vụ án dân sự tại TAND.

- Đào Thị Xuân Lan (2004), Hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh tế

tại Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Luật học, Hà Nội. Đề tài này có sự phân biệt giữa

tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh tế và chủ yếu nghiên cứu hòa giải trong giải

quyết các tranh chấp kinh tế đồng thời nghiên cứu về hòa giải trong và ngoài tố

tụng, chủ thể tiến hành hòa giải không chỉ là Tòa án mà có thể là chủ thể khác như

tổ chức trọng tài.