Hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai, từ thực tiễn tại quận ba đình, thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT

ĐẶNG THỊ NHUNG

HOµ GI¶I TRONG GI¶I QUYÕT TRANH CHÊP §ÊT §AI,

Tõ THùC TIÔN T¹I QUËN BA §×NH, THµNH PHè Hµ NéI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2022

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT

ĐẶNG THỊ NHUNG

HOµ GI¶I TRONG GI¶I QUYÕT TRANH CHÊP §ÊT §AI,

Tõ THùC TIÔN T¹I QUËN BA §×NH, THµNH PHè Hµ NéI

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số: 8380101.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG THỊ BÍCH LIỄU

HÀ NỘI - 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng

tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ

công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm

bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các

môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định

của Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƢỜI CAM ĐOAN

Đặng Thị Nhung

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục các từ viết tắt

Danh mục các bảng, sơ đồ

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HÕA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT

TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI VÀ PHÁP LUẬT VỀ HÕA GIẢI TRONG

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI.......................................................... 7

1.1. Lý luận về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai .........................7

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm tranh chấp đất đai........................................................7

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, các hình thức hòa giải trong giải quyết tranh

chấp đất đai..................................................................................................14

1.2. Lý luận pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai ......21

1.2.1. Khái niệm pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai..........21

1.2.2. Đặc điểm của pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai...........22

1.2.3. Nội dung pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai ...........23

1.2.4. Vai trò của pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai.........28

1.2.5. Những yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật về hòa giải trong giải quyết

tranh chấp đất đai ........................................................................................30

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................32

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ HOÀ GIẢI TRONG GIẢI

QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN

TẠI QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI............................................. 33

2.1. Thực trạng pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai....33

2.1.1. Về nguyên tắc hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai........................33

2.1.2. Về các hình thức hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai....................36

2.1.3. Về các chủ thể tiến hành hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai........40

2.1.4. Về quyền và nghĩa vụ của các bên trong hoà giải giải quyết tranh

chấp đất đai.................................................................................................43

2.1.5. Về trình tự, thủ tục hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai.................48

2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp

đất đai tại quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.................................................... 59

2.2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội của quận Ba Đình, thành phố Hà Nội và

những ảnh hƣởng của nó đến hoạt động hoà giải trong giải quyết tranh

chấp đất đai trên địa bàn quận Ba Đình, thành phố Hà Nội........................59

2.2.2. Tình hình thực hiện pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp

đất đai tại quận Ba Đình, thành phố Hà Nội ...............................................61

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................73

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HOÀ GIẢI

TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI VÀ NÂNG

CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN TẠI QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH

PHỐ HÀ NỘI.........................................................................................74

3.1. Yêu cầu về hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện

pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai ....................74

3.1.1. Hoà giải phải đƣợc thực hiện trên cơ sở đƣờng lối, chính sách của

Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc ta về đất đai và giải quyết tranh chấp

đất đai ..........................................................................................................74

3.1.2. Các quy định về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai phải thống

nhất, đầy đủ và không đƣợc mâu thuẫn, chồng chéo ........................................... 75

3.1.3. Hoà giải phải góp phần ổn định các quan hệ đất đai, phát huy tiềm

năng nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội................................75

3.1.4. Hoà giải phải góp phần củng cố tình đoàn kết trong nội bộ cộng đồng

dân cƣ, bảo đảm trật tự an toàn xã hội ........................................................76

3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh

chấp đất đai................................................................................................77

3.2.1. Hoàn thiện qui định về xác định các loại tranh chấp đất đai phải qua

hòa giải ở cơ sở và UBND cấp xã ...............................................................77

3.2.2. Hoàn thiện qui định về thành phần những ngƣời tiến hành, tham gia

hòa giải cơ sở, UBND xã, phƣờng, thị trấn.................................................81

3.2.3. Hoàn thiện qui định về tổ chức thực hiện thủ tục hòa giải tại UBND

cấp xã...........................................................................................................82

3.2.4. Hoàn thiện quy định về hiệu lực pháp lý của biên bản hòa giải .................83

3.2.5. Hoàn thiện các quy định về thủ tục công nhận kết quả hòa giải cơ sở,

công nhận thỏa thuận của các đƣơng sự sau khi đã nghị án nhằm thực

hiện đƣờng lối khuyến khích hòa giải tranh chấp đất đai và vai trò hỗ

trợ của Tòa án..............................................................................................84

3.2.6. Hoàn thiện qui định về tính thời hạn hòa giải ở Ủy ban nhân dân cấp

xã vào thời hiệu khởi kiện...........................................................................85

3.2.7. Hoàn thiện qui định về tính phí, thù lao trong hòa giải giải quyết các

tranh chấp đất đai ........................................................................................85

3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hoà giải trong

giải quyết tranh chấp đất đai tại quận Ba Đình, thành phố Hà Nội ....86

3.3.1. Cần có sự phối hợp hài hòa giữa việc khuyến khích hòa giải tranh

chấp đất đai và quyền tiếp cận công lý của công dân .................................86

3.3.2. Giải pháp về công tác xây dựng đội ngũ cán bộ .........................................87

3.3.3. Giải pháp nâng cao ý thức pháp luật đất đai cho cán bộ, công chức và

nhân dân ......................................................................................................89

3.3.4. Giải pháp tăng cƣờng đầu tƣ cơ sở vật chất kỹ thuật, hoàn thiện hệ

thống hồ sơ địa chính và ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ công tác

hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân .........................................91

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ...................................................................................................... 92

KẾT LUẬN..............................................................................................................93

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................... 95

PHỤ LỤC...............................................................................................................100

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLTTDS: Bộ luật Tố tụng Dân sự

QSDĐ: Quyền sử dụng đất

TAND: Toà án nhân dân

TCĐĐ: Tranh chấp đất đai

UBND: Uỷ ban nhân dân

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ

Số hiệu Tên bảng, sơ đồ Trang

Bảng 2.1

Kết quả hoà giải tranh chấp đất đai của các phƣờng trên địa

bàn quận Ba Đình năm 2019 101

Bảng 2.2

Kết quả hoà giải tranh chấp đất đai của các phƣờng trên địa

bàn quận Ba Đình năm 2020 102

Bảng 2.3

Kết quả hoà giải tranh chấp đất đai của các phƣờng trên địa

bàn quận Ba Đình năm 2021 103

Bảng 2.4

Kết quả hoà giải tranh chấp đất đai của các phƣờng trên địa

bàn quận Ba Đình 06 tháng đầu năm 2022 (từ 01/01/2022

đến 30/06/2022) 104

Bảng 2.5

Trình tự hoà giải tranh chấp đất đai tại UBND các phƣờng

trên địa bàn quận Ba Đình 105

Sơ đồ 1.1

Quy trình trong giải quyết tranh chấp đất đai từ khi phát sinh

tranh chấp đến khi kết thúc vụ án 100

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Đất đai - tài nguyên đặc biệt của mỗi quốc gia, là hiện thân của chủ quyền

lãnh thổ quốc gia đồng thời là nguồn lực quan trọng phát triển đất nƣớc. Không ai

có thể phủ nhận vai trò quan trọng của đất đai đối với cuộc sống của con ngƣời, đặc

biệt là ý nghĩa của nó trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội và an ninh, quốc

phòng của mỗi quốc gia. Hiện nay, đất đai đã vƣợt ra khỏi ý nghĩa chỉ là nơi “an

cƣ” để “lạc nghiệp”, nguồn sống, nguồn làm việc, là tƣ liệu sản xuất, đất đai đã và

đang trở thành một loại hàng hoá đặc biệt lƣu thông trên thị trƣờng dƣới sự tác động

mạnh mẽ của nền kinh tế thị trƣờng. Ngoài ra, đất đai còn là phƣơng thức tích luỹ

của cải lâu dài và vững chắc nhất.

Cùng với sự phát triển của xã hội, tình hình tranh chấp đất đai (TCĐĐ) trong

những năm gần đây ngày càng gia tăng về số lƣợng và phức tạp về tính chất, mức

độ nhất là ở những vùng đang đô thị hoá nhanh. Tình trạng TCĐĐ kéo dài với số

lƣợng ngƣời dân khiếu kiện ngày càng đông là vấn đề rất đáng đƣợc quan tâm.

TCĐĐ phát sinh nhiều ảnh hƣởng tiêu cực đến nhiều mặt của đời sống xã hội, ảnh

hƣởng đến phong tục đạo đức tốt đẹp của ngƣời Việt Nam, gây ra sự mất ổn định

chính trị, trật tự an toàn xã hội. Hơn nữa, TCĐĐ kéo dài nếu không đƣợc giải quyết

dứt điểm sẽ dễ dẫn đến “điểm nóng”, bị kẻ xấu lợi dụng, làm giảm niềm tin của

nhân dân đối với Nhà nƣớc.

Rất khó để hạn chế tranh chấp, khi tranh chấp xảy ra rồi thì làm thế nào để

hóa giải các tranh chấp đó là vấn đề đƣợc nhiều cá nhân cũng nhƣ các cơ quan có

thẩm quyền quan tâm. Hòa giải là một trong những biện pháp hữu hiệu để giải

quyết tranh chấp đất đai, tuy nhiên, pháp luật về hòa giải đối với tranh chấp đất đai

hiện nay chƣa có sự thống nhất, chƣa có quy định cụ thể, từ đó, gây khó khăn cho

việc giải quyết tranh chấp đất đai trên thực tế. Việc giải thích hƣớng dẫn của các cơ

quan có thẩm quyền cũng chƣa đầy đủ và kịp thời, vẫn còn có những thẩm phán

chƣa xác định đúng vị trí, vai trò, ý nghĩa của hòa giải trong tố tụng dân sự; chƣa

coi trọng đúng mức công tác hòa giải; kinh nghiệm, kỹ năng, phƣơng pháp hòa giải

2

còn có những hạn chế, thiếu hiệu quả; công tác tập huấn, đào tạo chuyên sâu về kỹ

năng hòa giải chƣa đƣợc tổ chức thƣờng xuyên v.v... Vì vậy, việc hòa giải tranh

chấp đất đai của Tòa án nhân dân (TAND) trong những năm qua vừa không thống

nhất, vừa không đạt hiệu quả cao. Có nhiều vụ án vì hòa giải mà kéo dài trong nhiều

năm, khiếu kiện kéo dài và làm giảm lòng tin của ngƣời dân đối với đƣờng lối chính

sách, pháp luật của Nhà nƣớc. Hòa giải tranh chấp đất đai tại Tòa án nhân dân là

một giai đoạn của quá trình tố tụng và đồng thời là phƣơng thức giải quyết tranh

chấp đất đai có hiệu quả mà không cần phải thực hiện việc xét xử. Về bản chất, nó

là biện pháp hòa giải nhƣng do thẩm phán trực tiếp thực hiện và đƣợc bảo đảm thực

thi nhƣ một quyết định của Tòa án. Ở giai đoạn hiện nay, khi đời sống, kinh tế, xã

hội ngày càng phát triển sẽ kéo theo nhiều tranh chấp, phức tạp phát sinh trên nhiều

lĩnh vực, trong đó tranh chấp đất đai là một điển hình. Thực trạng này đòi hỏi hệ

thống pháp luật áp dụng giải quyết cần phải đƣợc bổ sung và hoàn thiện. Vì vậy, đặt

vấn đề nghiên cứu các quy định pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất

đai và thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai thông qua hòa giải tại Tòa án nhân

dân để đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, bảo đảm quyền và lợi

ích cho công dân là vấn đề có tính cấp thiết. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã

lựa chọn đề tài “Hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai, từ thực tiễn tại quận

Ba Đình, thành phố Hà Nội” làm đề tài Luận văn Thạc sĩ Luật học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong bối cảnh TCĐĐ ngày càng phức tạp, khó xử lý, tồn đọng, kéo dài,

việc hoà giải trong giải quyết tranh chấp còn nhiều bất cập, thiếu thống nhất thì

TCĐĐ và giải quyết TCĐĐ đã đƣợc nghiên cứu dƣới nhiều góc độ, phạm vi khác

nhau cụ thể nhƣ:

- Phạm Thị Hƣơng Lan (2009) “Giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất bằng

tòa án tại Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Viện Nhà nƣớc và pháp luật;

- Mai Thị Tú Oanh (năm 2013) “Cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm nâng cao

hiệu quả giải quyết các tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Toà án nhân dân”,

Luận án Tiến sĩ Luật học;

3

- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ năm 2001 của Tòa án nhân dân tối cao

do Nguyễn Văn Luật làm chủ nhiệm đề tài, “Tranh chấp đất đai và giải quyết tranh

chấp đất đai bằng tòa án ở nước ta”;

- Báo cáo tham luận “Tranh chấp đất đai và khiếu kiện kéo dài: Những

nguyên nhân có tính lịch sử” của TS. Nguyễn Quang Tuyến tại hội thảo “Tình

trạng tranh chấp và khiếu kiện đất đai kéo dài: Thực trạng và giải pháp” ngày 08 -

09 tháng 10 năm 2008 tại Buôn Mê Thuột - Đắc Lắc…

Nghiên cứu trực tiếp về vấn đề hoà giải trong giải quyết TCĐĐ hiện nay có

một số công trình nghiên cứu sau:

- Quách Thị Hải Yến (2019), “Pháp luật về hòa giải tranh chấp đất đai và

thực tiễn thi hành tại huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình”, Luận văn Thạc sĩ Luật học,

Trƣờng Đại học Luật Hà Nội;

- Nguyễn Quang Tuyến và Nguyễn Vinh Diện (2014), “Những điểm mới

trong nội dung các quy định về hoà giải tranh chấp đất đai của Luật đất đai năm

2013”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 11;

- Nguyễn Quỳnh Trang (2013), “Hoà giải tranh chấp đất đai tại cấp chính

quyền cơ sở”, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Học viện Khoa học Xã hội, Hà Nội;

- Quỹ Châu Á và Cơ quan Phát triển quốc tế Australia (Aus Aid) – Viện

nghiên cứu Chính sách, Pháp luật và Phát triển (PLD) (2013), “Hoà giải tranh chấp

đất đai tại Việt Nam – Phân tích pháp luật hiện hành, các thực tiễn và khuyến nghị

cho cải cách”, Hà Nội – tháng 10 v.v…

Nhìn chung, những công trình nghiên cứu nêu trên mới chỉ nghiên cứu về

hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai ở một số khía cạnh mà chƣa nghiên cứu

một cách tổng thể, toàn diện và có hệ thống về hoà giải trong giải quyết tranh chấp

đất đai, nhất là từ thời điểm sau khi Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản pháp luật

khác có liên quan đƣợc ban hành. Hiện chƣa có công trình nào nghiên cứu chuyên

sâu về hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai tại quận Ba Đình, thành phố Hà

Nội. Luận văn là công trình kế thừa và tiếp nối kết quả nghiên cứu của các công

trình nêu trên, nghiên cứu hoà giải trong giải quyết tranh chấp đất đai tại quận Ba