Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở trường trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRỊNH VĂN CƢỜNG

GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH

TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở TRƢỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

ii

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRỊNH VĂN CƢỜNG

GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH

TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở TRƢỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ GIÁO DỤC

Mã số: 62.14.01.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Hà Thế Truyền

2. GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong Luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong

bất kỳ công trình nào.

Tác giả Luận án

Trịnh Văn Cƣờng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận án này tác giả đƣợc sự giúp đỡ của tập thể, cá nhân,

các Thầy Cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và các em học sinh. Tác giả xin bày tỏ

lời cảm ơn trân trọng tới:

Ban giám hiệu, Khoa sau đại học, Ban chủ nhiệm Khoa Tâm lý - Giáo dục

trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng

biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Hà Thế Truyền, GS. TSKH. Nguyễn Văn Hộ đã

hƣớng dẫn và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình hoàn thiện Luận án.

Xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại

học Thái Nguyên, Cán bộ, Chuyên viên các Sở Giáo dục và Đào tạo, các

Thầy, Cô giáo cùng các em học sinh các trƣờng THPT khu vực Đông Bắc đã

tận tình giúp đỡ tác giả suốt thời gian vừa qua.

Cuối cùng tác giả xin cảm ơn sự quan tâm, động viên chia sẻ của gia

đình và bạn bè.

Tác giả Luận án

Trịnh Văn Cường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN...................................... iv

DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ v

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ........................................................... vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 3

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 3

4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4

6. Giới hạn nghiên cứu...................................................................................... 4

7. Luận điểm bảo vệ .......................................................................................... 4

8. Những đóng góp mới của luận án ................................................................. 5

9. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 5

10. Cấu trúc luận án .......................................................................................... 6

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP

CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG

NGHỆ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................ 8

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................. 8

1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới............................................................ 8

1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam............................................................. 9

1.2. Những khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài..................................... 13

1.2.1. Nghề nghiệp ................................................................................... 13

1.2.2. Hƣớng nghiệp ................................................................................ 15

1.2.3. Giáo dục hƣớng nghiệp.................................................................. 16

1.2.4. Giáo dục tích hợp........................................................................... 17

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

iv

1.3. Đặc điểm tâm lý học sinh trung học phổ thông................................... 18

1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh dân tộc thiểu số........................................... 21

1.5. Giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ............... 23

1.5.1. Mục đích GDHN cho học sinh THPT.......................................... 23

1.5.2. Nội dung GDHN cho học sinh THPT.......................................... 24

1.5.3. Nhiệm vụ GDHN cho học sinh THPT ......................................... 25

1.5.4. Các con đƣờng GDHN cho học sinh THPT................................. 26

1.5.5. Biện pháp giáo dục hƣớng nghiệp................................................ 26

1.6. Giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trong dạy học môn Công

nghệ ở trƣờng trung học phổ thông..................................................... 27

1.6.1. Môn Công nghệ ở trƣờng THPT................................................... 27

1.6.2. Nguyên tắc tích hợp GDHN cho học sinh trong dạy học môn

Công nghệ .................................................................................... 31

1.6.3. Quá trình GDHN cho HS THPT trong dạy học môn Công nghệ...... 34

1.7. Các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng GDHN cho học sinh

trong dạy học môn Công nghệ ở trƣờng trung học phổ thông ......... 43

1.7.1. Nội dung chƣơng trình môn Công nghệ ....................................... 43

1.7.2. Năng lực của giáo viên.................................................................. 44

1.7.3. Tính tích cực tự giác, sáng tạo của học sinh ................................. 44

1.7.4. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa......................................... 44

1.7.5. Môi trƣờng và điều kiện học tập ................................................... 45

Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 45

Chƣơng 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO

HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ

Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM............................................. 45

2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ......................................................... 45

2.1.1. Mục đích, yêu cầu khảo sát........................................................... 46

2.1.2. Nội dung khảo sát .......................................................................... 46

2.1.3. Đối tƣợng khảo sát ......................................................................... 46

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

v

2.1.4. Phƣơng pháp khảo sát ................................................................... 47

2.1.5. Tiến hành khảo sát ......................................................................... 48

2.1.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu.............................................................. 48

2.1.7. Tiêu chí đánh giá............................................................................ 49

2.2. Kết quả khảo sát..................................................................................... 49

2.2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát........................................................ 49

2.2.2. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về GDHN cho

học sinh trong dạy học môn Công nghệ ........................................ 52

2.2.3. Thực trạng đối tƣợng GDHN trong dạy học môn Công nghệ ...... 56

2.2.4. Thực trạng lực lƣợng GDHN cho học sinh trong dạy học môn

Công nghệ....................................................................................... 58

2.2.5. Thực trạng thực hiện mục tiêu GDHN cho học sinh trong dạy

học môn Công nghệ ........................................................................ 61

2.2.6. Thực trạng thực hiện nội dung GDHN cho học sinh trong dạy

học môn Công nghệ ........................................................................ 64

2.2.7. Thực trạng sử dụng các phƣơng pháp GDHN cho học sinh

trong dạy học môn Công nghệ....................................................... 70

2.2.8. Thực trạng sử dụng các hình thức GDHN cho học sinh trong

dạy học môn Công nghệ ................................................................ 72

2.2.9. Thực trạng phƣơng tiện phục vụ GDHN cho học sinh trong

dạy học môn Công nghệ ................................................................ 73

2.2.10. Thực trạng đánh giá kết quả GDHN cho học sinh trong dạy

học môn Công nghệ ........................................................................ 74

2.2.11. Đánh giá chung về GDHN cho học sinh trong dạy học môn

Công nghệ ở các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam........... 79

Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 81

Chƣơng 3. BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC

SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VÙNG ĐÔNG

BẮC VIỆT NAM........................................................................ 83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

vi

3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp............................................................... 83

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích của GDHN............................. 83

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ................................................ 83

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn................................................. 84

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ trong GDHN............ 84

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi.................................................... 84

3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................. 85

3.2. Biện pháp giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trong dạy học

môn Công nghệ ở các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam ....... 85

3.2.1. Bồi dƣỡng phƣơng pháp GDHN tích hợp trong dạy học môn

Công nghệ ....................................................................................... 85

3.2.2. Thiết kế bài học môn Công nghệ có tích hợp GDHN theo

quan điểm công nghệ giáo dục....................................................... 88

3.2.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học môn Công nghệ có tích

hợp GDHN .................................................................................... 89

3.2.4. Đánh giá kết quả GDHN cho học sinh trong dạy học môn

Công nghệ ...................................................................................... 92

3.2.5. Đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học môn Công nghệ

có tích hợp GDHN ......................................................................... 94

3.2.6. Ứng dụng công nghệ thông tin để GDHN cho học sinh trong

dạy học môn Công nghệ................................................................. 97

3.2.7. Đảm bảo các điều kiện GDHN trong dạy học môn Công nghệ...... 100

3.3. Mối quan hệ các biện pháp GDHN cho học sinh trong dạy học

môn Công nghệ..................................................................................... 102

3.4. Khảo nghiệm nhận thức của các khách thể về sự cần thiết và

đánh giá tính khả thi của các biện pháp do Luận án đề xuất.......... 103

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................ 104

3.4.2. Khách thể khảo nghiệm ............................................................... 104

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

vii

3.4.3. Nội dung khảo nghiệm................................................................. 104

3.4.4. Cách thức tiến hành ..................................................................... 104

3.4.5. Kết quả khảo nghiệm ................................................................... 104

Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 106

Chƣơng 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.................................................. 107

4.1. Khái quát về thực nghiệm ................................................................... 107

4.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................ 107

4.1.2. Nội dung thực nghiệm................................................................. 107

4.1.3. Đối tƣợng thực nghiệm ............................................................... 107

4.1.4. Phƣơng pháp thực nghiệm .......................................................... 109

4.1.5. Tiêu chí và thang đo thực nghiệm............................................... 111

4.1.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu........................................................... 111

4.2. Xử lý, phân tích kết quả thực nghiệm................................................ 115

4.2.1. Phân tích kết quả thực nghiệm vòng 1........................................ 115

4.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm vòng 2........................................ 134

Kết luận chƣơng 4 ......................................................................................... 149

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................... 150

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ

CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN............................................................. 152

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 154

PHỤ LỤC..................................................................................................... 162

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

Viết tắt Viết đầy đủ

CB Cán bộ

CBQL Cán bộ quản lý

CCGD Cải cách giáo dục

CMHS Cha mẹ học sinh

CNH - HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa

CNTT Công nghệ thông tin

CSVC Cơ sở vật chất

DH Dạy học

DN Dạy nghề

DTTS Dân tộc thiểu số

ĐH, CĐ Đại học, Cao đẳng

TN, ĐC Thực nghiệm, đối chứng

GD Giáo dục

GDCN Giáo dục chuyên nghiệp

GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

GDHN Giáo dục hƣớng nghiệp

GDPT Giáo dục phổ thông

GDQD Giáo dục quốc dân

GV Giáo viên

GVCN Giáo viên chủ nhiệm

HĐGD Hoạt động giáo dục

HĐGDHN Hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp

HĐGDNGLL Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

v

HĐH Hiện đại hóa

HN Hƣớng nghiệp

HS Học sinh

HSPT Học sinh phổ thông

HS THPT Học sinh trung học phổ thông

KT-XH Kinh tế - xã hội

KTTH Kỹ thuật tổng hợp

KHTN Khoa học tự nhiên

LĐSX Lao động sản xuất

NGLL Ngoài giờ lên lớp

PPDH Phƣơng pháp dạy học

QTDH Quá trình dạy học

QTGD Quá trình giáo dục

SV Sinh viên

SGK Sách giáo khoa

TBDH Thiết bị dạy học

TCCN Trung cấp chuyên nghiệp

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

vi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Danh sách và đặc điểm của 16 trƣờng THPT khảo sát............... 46

Bảng 2.2. Kết quả nhận thức của CBQL, GV, HS về tầm quan trọng

của các con đƣờng GDHN cho học sinh trong trƣờng THPT .... 52

Bảng 2.3. Kết quả nhận thức của CBQL, GV, HS về tầm quan trọng

của GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở

trƣờng THPT............................................................................... 54

Bảng 2.4. Đánh giá của giáo viên Công nghệ về thái độ của học sinh

học môn Công nghệ nếu không tích hợp, lồng ghép nội

dung GDHN................................................................................ 55

Bảng 2.5. Kết quả về xác định mục tiêu GDHN khi thiết kế bài dạy ......... 61

Bảng 2.6. Kết quả về mức độ đạt đƣợc của các mục tiêu GDHN............... 63

Bảng 2.7. Kết quả đánh giá của học sinh về mức độ đạt đƣợc của các

nội dung GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ .......69

Bảng 2.8. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp GDHN cho học sinh

trong dạy học môn Công nghệ .................................................... 70

Bảng 2.9. Thực trạng sử dụng các hình thức GDHN cho học sinh

trong dạy học môn Công nghệ .................................................... 72

Bảng 2.10. Kết quả khảo sát dự định chọn nghề của HS .............................. 77

Bảng 2.11. Số liệu về ý kiến chọn ngành ƣa thích nhất của học sinh ........... 78

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các

biện pháp................................................................................... 104

Bảng 4.1. Danh sách lớp thực nghiệm và đối chứng vòng 1..................... 108

Bảng 4.2. Danh sách lớp thực nghiệm và đối chứng vòng 2.................... 108

Bảng 4.3. Danh sách tổng hợp lớp thực nghiệm và đối chứng vòng 2 ..... 109

Bảng 4.4. Tổng hợp kết quả học tập môn Công nghệ của HS trƣớc TN .. 115

Bảng 4.5. Kết quả thực hiện mục tiêu GDHN đầu vào của HS vòng 1 .... 116

Bảng 4.6. Phần trăm tần suất điểm cuối kỳ của nhóm TN và ĐC vòng 1.... 117

Bảng 4.7. Tham số thống kê của điểm tổng kết môn Công nghệ vòng 1..... 119

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://lrc.tnu.edu.vn

vi

Bảng 4.8. Bảng tổng hợp kết quả học tập môn Công nghệ của HS

sau TN1..................................................................................... 120

Bảng 4.9. Kết quả thực hiện mục tiêu GDHN sau TN vòng 1.................. 115

Bảng 4.10. So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS lớp TN

và ĐC sau TN vòng 1 khối lớp 10 ............................................ 124

Bảng 4.11. So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS lớp TN

và ĐC sau TN lần 1 khối lớp 11 ............................................... 125

Bảng 4.12. So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS lớp TN

và ĐC sau TN lần 1 khối lớp 12 ............................................... 127

Bảng 4.13. Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS

nhóm TN và ĐC khối lớp 10 vòng 1 ........................................ 129

Bảng 4.14. Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS

nhóm TN và ĐC khối lớp 11 vòng 1 ........................................ 130

Bảng 4.15. Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS

nhóm TN và ĐC khối lớp 12 vòng 1 ........................................ 130

Bảng 4.16. Hệ số tƣơng quan Spearson giữa kết quả học tập và kết quả

thực hiện mục tiêu GDHN của nhóm TN và ĐC đợt 1 ............ 132

Bảng 4.17. Xếp loại kết quả học tập môn Công nghệ đầu vào vòng 2 ....... 134

Bảng 4.18. Đánh giá kết quả thực hiện mục tiêu GDHN đầu vào vòng 2 ..... 135

Bảng 4.19. Phần trăm tần suất điểm cuối kỳ môn Công nghệ vòng 2 ........... 136

Bảng 4.20. Tham số thống kê của điểm cuối kỳ nhóm TN và ĐC vòng 2 .... 139

Bảng 4.21. Bảng tổng hợp kết quả học tập của HS TN vòng 2 ................. 140

Bảng 4.22. Bảng tham số thống kê của kết quả học tập chung của

nhóm có tác động (TN) và không tác động (ĐC) qua 2

vòng TN .................................................................................... 141

Bảng 4.23. Kết quả thực hiện mục tiêu GDHN sau TN vòng 2.................. 142

Bảng 4.24. So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS nhóm

TN và ĐC đợt 2 khối lớp 10 ..................................................... 143

Bảng 4.25. Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS

nhóm TN và ĐC khối lớp 10 vòng 2 ........................................ 144