Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn địa lí trung học phổ thông ở tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––

VŨ THỊ DIỆU LINH

GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH

QUA MÔN ĐỊA LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Ở TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––

VŨ THỊ DIỆU LINH

GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH

QUA MÔN ĐỊA LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Ở TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: LL&PPDH BỘ MÔN ĐỊA LÍ

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Phương Liên

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

và kết quả nghiên cứu ghi trong đề tài khóa luận tốt nghiệp là trung thực, được

các tác giả cho phép sử dụng và đề tài khóa luận chưa từng được công bố trong

bất kì công trình nào.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Vũ Thị Diệu Linh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, sự tri ân sâu sắc tới Cô giáo PGS.TS Nguyễn

Phương Liên - trưởng khoa Địa lý - Trường ĐHSP Thái Nguyên là người đã

trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tạo mọi điều kiện để tôi được nghiên

cứu và thực hiện đề tài khóa luận.

Chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo trong khoa Địa lý - Trường ĐHSP

Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập

và nghiên cứu.

Xin được gửi lời cảm ơn đến: Trường ĐHSP Thái Nguyên, Ban giám

hiệu, thầy cô giáo và các em học sinh trường THPT Dương Tự Minh, THPT

Gang Thép, THPT Định Hóa, THPT Đại Từ đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều

tra, khảo sát và thực hiện nội dung liên quan đến đề tài khóa luận.

Xin chân thành cảm ơn! Chúc sức khỏe và thành đạt.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Vũ Thị Diệu Linh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Lời cam đoan ........................................................................................................ i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục từ viết tắt ........................................................................................... vi

Danh mục các bảng............................................................................................ vii

MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1

1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................... 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 4

4. Lịch sử nghiên cứu .......................................................................................... 4

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu.......................................................... 9

6. Cấu trúc luận văn........................................................................................... 10

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIÁO DỤC

HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH QUA MÔN ĐỊA LÍ TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................... 11

1.1. Hướng nghiệp và giáo dục hướng nghiệp .................................................. 11

1.1.1. Khái niệm................................................................................................. 11

1.1.2. Các giai đoạn Giáo dục hướng nghiệp .................................................... 12

1.1.3. Nhiệm vụ của hướng nghiệp ở trường THPT.......................................... 14

1.2. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí. ............................... 16

1.2.1. Mục tiêu giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí trung

học phổ thông .................................................................................................... 16

1.2.2. Sự cần thiết của việc hướng nghiệp trong dạy học môn Địa lí ở các

trường THPT...................................................................................................... 17

1.3. Đặc điểm chương trình Giáo dục phổ thông .............................................. 23

1.3.1. Chương trình Địa lí THPT...................................................................... 23

1.3.2. Chương trình giáo dục hướng nghiệp THPT........................................... 28

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.4. Đặc điểm HS THPT.................................................................................... 33

1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi của HS THPT........................................... 33

1.4.2. Trình độ nhận thức của HS THPT........................................................... 35

1.5. Thực trạng Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh tại các trường THPT

tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................... 37

Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 44

Chương 2: QUY TRÌNH VÀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC GIÁO DỤC

HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH QUA MÔN ĐỊA LÍ TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................... 45

2.1. Nguyên tắc và yêu cầu đối với giáo dục hướng nghiệp cho học sinh

qua môn Địa lí trung học phổ thông.................................................................. 45

2.1.1. Các nguyên tắc......................................................................................... 45

2.1.2. Các yêu cầu.............................................................................................. 47

2.2. Xác định nội dung giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí

trung học phổ thông........................................................................................... 50

2.3. Quy trình thực hiện giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa

lí trung học phổ thông........................................................................................ 59

2.3.1. Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch ............................................................. 59

2.3.2. Giai đoạn 2: Thực hiện kế hoạch giáo dục hướng nghiệp....................... 59

2.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả hướng nghiệp cho học sinh qua môn

Địa lí THPT ....................................................................................................... 60

2.4. Biện pháp giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí THPT .... 61

2.4.1. Vận dụng hiệu quả các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực để

tích hợp giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí THPT............... 61

2.4.2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào giáo

dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí THPT..................................... 67

2.4.3. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong việc tích hợp

giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí THPT............................. 68

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.5. Thiết kế và tổ chức dạy học giáo dục hướng nghiệp cho học sinh qua

môn Địa lí THPT ............................................................................................... 69

2.5.1. Bài 24 Địa lí 10: Phân bố dân cư, đô thị hóa........................................... 69

2.5.2. Bài 1 Địa lí 11: Sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế - xã hội

của các nhóm nước. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại .......... 76

2.5.3. Bài 17 Địa lí 12: Lao động và việc làm................................................... 86

Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 97

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 99

3.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................ 99

3.2. Nhiệm vụ và nguyên tắc thực nghiệm........................................................ 99

3.2.1. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................ 99

3.2.2. Nguyên tắc thực nghiệm.......................................................................... 99

3.3. Tổ chức thực nghiệm................................................................................ 100

3.3.1. Chọn trường thực nghiệm...................................................................... 100

3.3.2. Chọn lớp thực nghiệm ........................................................................... 100

3.3.3. Chọn giáo viên thực nghiệm.................................................................. 103

3.3.4. Chọn bài thực nghiệm............................................................................ 103

3.3.5. Chọn phương pháp thực nghiệm ........................................................... 104

3.3.6. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ......................................... 105

3.4. Nội dung thực nghiệm.............................................................................. 105

3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm.................................................................. 105

3.5.1. Kết quả định lượng ................................................................................ 106

3.5.2. Kết quả định tính ................................................................................... 110

Tiểu kết chương 3............................................................................................ 111

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 112

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................... 114

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ ĐẦY ĐỦ

1 CĐ Cao đẳng

2 CMKH - KT Cách mạng khoa học - kĩ thuật

3 ĐC Đối chứng

4 ĐH Đại học

5 ĐHSP Đại học sư phạm

6 GD Giáo dục

7 GDĐHNN Giáo dục định hướng nghề nghiệp

8 GDĐT Giáo dục đào tạo

9 GDHN Giáo dục hướng nghiệp

10 GV Giáo viên

11 HS Học sinh

12 KV Khu vực

13 NXB Nhà xuất bản

14 PGS.TS Phó giáo sư. Tiến sĩ

15 SGK Sách giáo khoa

16 TCCN Trung cấp chuyên nghiệp

17 THCS Trung học cơ sở

18 THPT Trung học phổ thông

19 THPTQG Trung học phổ thông quốc gia

20 TN Thực nghiệm

21 TNCSHCM Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh

22 TNSP Thực nghiệm sư phạm

23 VN Việt Nam

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Kết quả thực hiện các phương pháp hướng nghiệp cho GV và HS

một số trường THPT........................................................................ 38

Bảng 2.1. Bảng tổng hợp khả năng tích hợp Giáo dục hướng nghiệp trong

dạy học Địa lí trung học phổ thông ................................................. 50

Bảng 2.2. Cơ cấu lao động phân theo thành phần kinh tế thời kì 2005 - 2013 ....... 92

Bảng 3.1. Bảng phân phối điểm các bài kiểm tra các lớp thực nghiệm và

đối chứng của 4 trường thực nghiệm............................................. 107

Bảng 3.2. Bảng phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra ở các lớp

thực nghiệm và đối chứng ............................................................. 108

Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra ở các lớp

thực nghiệm và đối chứng của các trường..................................... 109

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong xu thế toàn cầu hoá, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự xuất

hiện của nền kinh tế trí thức, xã hội thông tin, hình thành nền văn minh trí tuệ

và tiến tới xây dựng một “Xã hội học tập” đã tạo ra những cơ hội lớn, đồng thời

cũng là những thách thức đối với nền giáo dục nước ta hiện nay. Giáo dục

hướng nghiệp (GDHN) là một trong những hoạt động giáo dục nhằm thực hiện

mục tiêu giáo dục toàn điện của giáo dục phổ thông Việt Nam. GDHN giúp học

sinh (HS) hiểu về bản thân, hiểu về thế giới nghề nghiệp, hiểu về nhu cầu lao

động của địa phương và của đất nước,... Từ đó HS tự xác lập nghề nghiệp và đi

tới quyết định một cách có ý thức trong việc chọn lựa con đường nghề nghiệp

phù hợp với những đặc điểm tâm lý và khả năng của mình cùng với yêu cầu

của xã hội.

Quyết định số 126-CP, ngày 19 tháng 3 năm 1981 của Hội đồng Chính

phủ về công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông và việc sử dụng hợp lý

học sinh các cấp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học tốt nghiệp ra trường

đã khẳng định mục tiêu của giáo dục hướng nghiệp (GDHN) là giúp HS định

hướng, chọn nghề phù hợp với hứng thú, nguyện vọng, năng lực và hoàn cảnh

của bản thân và đáp ứng được sự phát triển của các ngành nghề trong xã hội.

Hoạt động này luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, được đề cập trong các

Văn kiện của Đại hội Đảng các cấp, trong các văn bản Luật,... [12].

Thông tư số 31-TT ngày 17 tháng 8 năm 1981 của Bộ Giáo dục hướng

dẫn thực hiện Quyết định của Hội đồng Chính phủ về công tác hướng nghiệp

trong nhà trường phổ thông và sử dụng hợp lý học sinh phổ thông tốt nghiệp đã

nêu rõ “công tác hướng nghiệp phải được tiến hành từ lớp đầu cấp của trường

phổ thông cơ sở tới lớp cuối cấp của trường phổ thông trung học; đồng thời

hướng nghiệp phải được tiến hành thông qua các nhiệm vụ giáo dục, qua các

hoạt động giáo dục và phải kết hợp chặt chẽ giữa các hình thức trong nhà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

trường và ngoài nhà trường” và quy định những hình thức giáo dục hướng

nghiệp trong nhà trường phổ thông, đó là: Hướng nghiệp qua môn học; Hướng

nghiệp qua hoạt động lao động sản xuất; Hướng nghiệp qua việc giới thiệu

ngành nghề; Hướng nghiệp qua các hoạt động ngoại khóa [7].

Quyết định số 522/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Đề

án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục

phổ thông giai đoạn 2018 - 2025” đã nêu rõ mục tiêu chung: “Tạo bước đột

phá về chất lượng giáo dục hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông, góp phần

chuyển biến mạnh mẽ công tác phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và

trung học phổ thông (THPT) vào học các trình độ giáo dục nghề nghiệp phù

hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và địa phương, đáp ứng

nhu cầu nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực quốc gia, hội nhập khu

vực và quốc tế” [13].

Trong các môn học ở phổ thông, môn học có nội dung chứa nhiều kiến

thức liên quan đến GDHN là môn Địa lí. Nội dung môn Địa lí ở trường THPT

nghiên cứu về các vấn đề Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế xã hội trong nước và

thế giới Trong khi giáo viên (GV) và HS nghiên cứu tìm hiểu nội dung của

môn Địa lí, đạt được các mục tiêu đề ra cho môn Địa lí ở trường THPT, thì

đồng thời cũng đã phần nào thỏa mãn được mục tiêu của GDHN.

Trong thực tế hiện nay, hầu hết mọi nghề trong xã hội đều có sự thay đổi

và có nhiều nghề mới xuất hiện, muốn chọn một nghề người học cần phải tìm

hiểu kỹ xem năng lực, tính cách, trình độ học vấn của mình có phù hợp hay

không, như vậy định hướng nghề cho HS là hết sức quan trọng. GDHN có thể

được hiểu một cách đơn giản là một quá trình hoạt động tích cực, tự giác của

học sinh dưới sự hướng dẫn của nhà trường, của gia đình cùng sự hỗ trợ của

các tổ chức xã hội để giúp học sinh tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp và chọn

được ngành nghề phù hợp trong tương lai. Chọn cho mình một nghề cũng có

nghĩa là chọn cho mình một tương lai. Việc chọn nghề thực sự quan trọng và

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vô cùng cần thiết. Chọn nghề sai lầm nghĩa là đặt cho mình một tương lai

không thực sự an toàn và vững chắc. Trước thực trạng khá phổ biến là nhiều

bạn trẻ chuẩn bị đi vào cánh cửa đại học, vẫn lúng túng về việc chọn cho mình

một ngành học; nhiều bạn sau khi tốt nghiệp đại học, mới nhận ra là mình đã

chọn sai ngành học và rất nhiều bạn trẻ phải học lại, chọn lại những ngành nghề

mới, gây lãng phí về thời gian, tài chính cho gia đình và xã hội... Do đó, việc

GDHN có những vai trò vô cùng quan trọng.

Với những lí do trên, tác giả lựa chọn vấn đề nghiên cứu là: “Giáo dục

hướng nghiệp cho học sinh qua môn Địa lí trung học phổ thông ở tỉnh Thái

Nguyên” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình, mong muốn góp phần nâng cao

hiệu quả của GDHN trong các trường THPT tỉnh Thái Nguyên, nâng cao khả

năng sáng tạo, kĩ năng thực hành và lập nghiệp,... cho HS.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn của việc GDHN, đề tài đề xuất

quy trình và một số biện pháp tích hợp giáo dục định hướng nghề nghiệp cho

HS trong dạy học Địa lí ở các trường THPT tỉnh Thái Nguyên.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về Giáo dục hướng nghiệp cho

học sinh qua môn Địa lí trung học phổ thông.

- Xác định yêu cầu và nguyên tắc tích hợp đối với GDHN trong dạy học

Địa lí ở các trường THPT.

- Thiết kế nội dung, xây dựng quy trình, biện pháp tổ chức dạy học

GDHN cho HS qua một số bài học Địa lí THPT.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính hiệu quả và khả thi

của đề tài nghiên cứu.

- Kết luận và khuyến nghị trong việc Giáo dục hướng nghiệp cho học

sinh qua môn Địa lí trung học phổ thông.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu quy trình và biện pháp GDHN cho HS trong dạy học Địa lí

ở các trường THPT tỉnh Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về thời gian: thực hiện từ tháng 8 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020

- Về không gian: nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm tại một số trường

THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.

- Hoạt động lí luận và thực tiễn dựa trên chương trình GDPT 2018, một

số bài dạy thực nghiệm được lựa chọn từ sách giáo khoa hiện hành.

4. Lịch sử nghiên cứu

4.1. Trên thế giới

GDHN đã xuất hiện, tồn tại và phát triển cùng với lịch sử phát triển giáo

dục của nhiều nước trên thế giới. Thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều

nhà khoa học, với những tác phẩm như: Cuốn “Careers education in the

classroom” đã hướng dẫn giáo viên nên làm như thế nào để HS thực sự hứng

thú khi học hướng nghiệp trong lớp học; Cuốn “Teachers and Careers” của

Tristram Hooley, A.G.Watts (2015), Trung tâm nghiên cứu hướng dẫn quốc tế -

Trường Đại học Derby đã đề cập đến ý nghĩa của việc định hướng nghề nghiệp,

các khái niệm về nghề nghiệp, và vai trò của GV trong trường THPT đối với

giáo dục hướng nghiệp - định hướng nghề nghiệp… Hầu hết các đề tài nghiên

cứu của các tác giả trên thế giới đều quan tâm nghiên cứu giáo dục hướng

nghiệp cho HS phổ thông, làm sao để dạt hiệu quả cao nhất trong việc chọn

nghề, bản thân hiểu biết hơn về thế giới nghề nghiệp, tiếp cận với các nghề để

từ đó có sự lựa chọn đúng đắn; chưa đi sâu vào nghiên cứu vấn đề định hướng

nghề nghiệp trong dạy học Địa lí ở các trường THPT.

Các nghiên cứu về GDĐHNN trong các trường THPT và việc định

hướng nghề nghiệp trong các môn học trong trường THPT ở các nước trên thế