Giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh các trường trung học phổ thông ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––

NGUYỄN QUANG LANH

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC SINH THÁI CHO HỌC SINH

CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––

NGUYỄN QUANG LANH

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC SINH THÁI CHO HỌC SINH

CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: LL&PPDH bộ môn Lý luận Chính trị

Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Khương

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Trong luận văn này, toàn bộ tài liệu tham khảo được đưa ra hoàn toàn có

cơ sở xác thực. Trước tôi chưa có công trình nghiên cứu nào cùng đề tài này

được công bố. Tôi xin đảm bảo luận văn này là kết quả nghiên cứu khoa học

của riêng cá nhân tôi.

Thái Nguyên, ngày 17 tháng 4 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Quang Lanh

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, các cô giáo, các nhà khoa học,

khoa Giáo dục chính trị, phòng đào tạo trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên,

đặc biệt là TS. Nguyễn Thị Khương, người hướng dẫn khoa học đã tận tình

giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này!

Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, đồng nghiệp, các em học sinh các

trường THPT ở thị xã Phổ Yên - Thái Nguyên đã tạo cho tôi mọi điều kiện

thuận lợi để hoàn thành tốt luận văn!

Thái Nguyên, ngày 17 tháng 04 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Quang Lanh

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ........................................................................................................ i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục chữ viết tắt......................................................................................... iv

Danh mục các bảng.............................................................................................. v

Danh mục các hình ............................................................................................. vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài.......................................................................3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ......................................................................4

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................4

5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài.................................................................4

6. Đóng góp của đề tài.........................................................................................4

7. Giả thuyết khoa học.........................................................................................5

8. Kết cấu của đề tài.............................................................................................5

NỘI DUNG.........................................................................................................6

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC

SINH THÁI CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG......................6

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................6

1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài có liên quan đến đề tài ................6

1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước có liên quan đến đề tài.................8

1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu ........................................13

1.2. Lý luận chung về giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh Trung học

phổ thông ...........................................................................................................13

1.2.1. Khái niệm đạo đức, đạo đức sinh thái .....................................................13

1.2.2. Khái niệm, nội dung, hình thức giáo dục đạo đức sinh thái cho học

sinh THPT..........................................................................................................21

1.2.3. Tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh

Trung học phổ thông..........................................................................................31

iv

1.3. Những yếu tố tác động đến giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh

trường THPT......................................................................................................35

1.3.1. Những yếu tố khách quan........................................................................35

1.3.2. Những nhân tố chủ quan..........................................................................37

Kết luận chương 1..............................................................................................38

Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC SINH

THÁI CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THỊ XÃ PHỔ

YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN

2.1. Khái quát chung về môi trường sinh thái và đặc điểm các trường THPT

ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên..................................................................39

2.1.1. Đặc điểm về vị trí địa lý, kinh tế - xã hội và môi trường sinh thái ở

thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên .....................................................................39

2.1.2. Đặc điểm học sinh và công tác giáo dục học sinh THPT ở thị xã Phổ

Yên, tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................45

2.2. Thực trạng giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh trung học phổ

thông ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên........................................................49

2.2.1. Nhận thức của giáo viên THPT thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên về

tầm quan trọng của môi trường sinh thái và bảo vệ môi trường sinh thái ........50

2.2.2. Nhận thức của học sinh THPT thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên về

tầm quan trọng của môi trường sinh thái và bảo vệ môi trường sinh thái ........55

2.2.3. Công tác giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh THPT ở thị xã Phổ

Yên, tỉnh Thái Nguyên ......................................................................................60

2.2.4. Những ưu điểm và hạn chế trong công tác giáo dục đạo đức sinh thái

cho học sinh trung học phổ thông thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên ..............63

Kết luận chương 2..............................................................................................68

Chương 3: MỘT SỐ NGUYÊN TẮC VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU

NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC

SINH THÁI CHO HỌC SINH THPT Ở THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH

THÁI NGUYÊN...............................................................................................69

v

3.1. Một số nguyên tắc nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức

sinh thái cho học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên...................69

3.1.1. Nguyên tắc bảo đảm tính đồng bộ...........................................................69

3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính thực tiễn..........................................................70

3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính khả thi.............................................................72

3.1.4. Nguyên tắc bảo đảm tính hiệu quả ..........................................................73

3.2. Một số giải pháp chủ yếu góp phân nâng cao hiệu quả công tác giáo

dục đạo đức sinh thái cho học sinh THPT thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên .74

3.2.1. Tăng cường tích hợp nội dung giáo dục đạo đức sinh thái vào các

môn học khác để dạy học cho học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên......................74

3.2.2. Đa dạng hóa các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, giáo dục

đạo đức sinh thái cho học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên ...................................78

3.2.3. Tích cực hóa vai trò của học sinh THPT thị xã Phổ Yên trong học

tập, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường sinh thái...................................81

3.3. Thực nghiệm sư phạm giải pháp “Tăng cường tích hợp nội dung giáo

dục đạo đức sinh thái vào các môn học khác để dạy học cho học sinh THPT

ở thị xã Phổ Yên”...............................................................................................82

3.3.1. Mục đích và giả thuyết thực nghiệm.......................................................82

3.3.2. Đối tượng, thời gian thực nghiệm ...........................................................83

3.3.3. Nội dung thực nghiệm .............................................................................83

3.3.4. Đánh giá kết quả sau thực nghiệm ..........................................................84

Kết luận chương 3..............................................................................................88

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................89

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ..............93

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................94

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

GDCD : Giáo dục công dân

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

MTST : Môi trường sinh thái

THPT : Trung học phổ thông

UNEP : United Nations Environment Programme -

Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc

UNESCO : United Nations Educational Scientific and Cultural Organization

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Nhận thức của giáo viên cấp THPT ở thị xã Phổ Yên về tầm quan

trọng của công tác giáo dục đạo đức sinh thái trong nhà trường............ 50

Bảng 2.2: Nhận thức của giáo viên về mục tiêu của công tác giáo dục đạo

đức sinh thái ở trường trung học phổ thông...................................... 51

Bảng 2.3: Ý kiến của giáo viên THPT thị xã Phổ Yên về nội dung giáo dục

đạo đức sinh thái ở nhà trường trung học phổ thông ........................ 53

Bảng 2.4: Ý kiến của giáo viên THPT ở thị xã Phổ Yên về hình thức giáo

dục đạo đức sinh thái cho học sinh ................................................... 54

Bảng 2.5: Đánh giá sự quan tâm của học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên, Thái

Nguyên về môi trường sinh thái........................................................ 56

Bảng 2.6: Mức độ hiểu biết của học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên, Thái

Nguyên về vai trò của môi trường sinh thái...................................... 56

Bảng 2.7: Nhận thức của học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái

Nguyên về đạo đức sinh thái ............................................................. 57

Bảng 2.8: Sự hiểu biết của học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên Thái Nguyên

về ý thức đạo đức sinh thái................................................................ 58

Bảng 2.9: Nhận thức của học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên, Thái Nguyên về

quan hệ đạo đức sinh thái.................................................................. 58

Bảng 2.10: Nhận thức của học sinh THPT thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái

Nguyên về những hành vi bảo vệ môi trường................................... 60

Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra nhận thức của học sinh (Lớp thực nghiệm) .......... 84

Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra nhận thức của học sinh (Lớp đối chứng) .............. 85

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1: Các bước biên soạn giáo án tích hợp.................................................76

Hình 3.2: Hoạt động của GV và HS trong từng tiểu kỹ năng ...........................78

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Con người và môi trường tự nhiên luôn có sự tác động qua lại với nhau.

Môi trường tự nhiên không chỉ là ngôi nhà rộng lớn, nâng đỡ con người từ lúc

sinh ra đến lúc trưởng thành, già và mất đi, mà còn là nơi cung cấp cho con

người các giá trị vật chất và tinh thần để cuộc sống của con người trở nên có ý

nghĩa hơn so với các giống loài động - thực vật khác. Còn con người, với tư

cách là loài động vật cao cấp nhất được sản sinh ra từ tự nhiên, ở một phương

thức sản xuất nhất định của mình, con người đã tác động mạnh mẽ đến tự nhiên

theo hai hướng hoặc là bảo vệ tự nhiên, hoặc gây hại cho tự nhiên, làm biến

dạng tự nhiên.

Trong một thời kỳ khá dài, loài người đã phải trả giá cho phương thức

phát triển lấy mục tiêu kinh tế làm trung tâm. Những thảm họa môi trường kép,

vấn đề cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên… là những bài học đắt giá mà con

người đã nhận được. Những bài học này đã đưa con người quay trở lại với nhận

thức “sống hài hòa với tự nhiên”. Đã đến lúc con người phải nhận thức lại rằng

trái đất không phải là nguồn tài nguyên vô tận để con người có thể khai thác

một cách vô độ. Nếu con người cứ tìm cách khai thác mãi giá trị từ tự nhiên thì

đến một lúc nào đó tự nhiên sẽ quay lại và tìm cách trả thù con người. Cái mà

con người gọi là những thành tựu trong tiến trình chinh phục tự nhiên rồi có lúc

sẽ “chống lại” con người. Thừa nhận các giới hạn của tự nhiên, thừa nhận con

người phải sống hòa hợp với tự nhiên không chỉ là cơ sở để con người tiến đến

cách tiếp cận nhân văn mà còn là một nền tảng đạo đức mới với tự nhiên - đạo

đức sinh thái.

Khi nói về đạo đức sinh thái, Ph. Ăngghen đã viết “Chúng ta hoàn toàn

không thống trị được giới tự nhiên như một kẻ xâm lược thống trị một dân tộc

khác... Chúng ta nằm trong lòng giới tự nhiên và tất cả sự thống trị của chúng

ta đối với tự nhiên là ở chỗ chúng ta, khác với tất cả các sinh vật khác, là

2

chúng ta nhận thức được quy luật của giới tự nhiên và có thể sử dụng được

những quy luật đó một cách chính xác” [11, tr 655].

Đất nước Việt Nam hiện nay đang bước vào một giai đoạn phát triển mới -

giai đoạn cùng một lúc tiến hành đồng loạt các quá trình quan trọng như đẩy

mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đô thị hoá, phát triển nền kinh tế hàng hoá

nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định

hướng xã hội chủ nghĩa chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực. Tất cả

các quá trình đó không chỉ có tác động mạnh mẽ, toàn diện, sâu sắc tới các mối

quan hệ giữa con người với con người, mà còn tác động tới các mối quan hệ

giữa con người với tự nhiên ở cả mặt tích cực lẫn tiêu cực. Đáng tiếc hơn cả,

mối quan hệ đó đã làm biến đổi nhanh chóng môi trường sống theo chiều

hướng ngày càng xấu dần, điều đó đã dẫn đến những hậu quả không thể lường

trước được cho cả tự nhiên, xã hội và con người.

Nhận thức được thực trạng đó, trong những năm gần đây, toàn thể xã hội

đã hướng hoạt động của mình đến môi trường và bảo vệ môi trường. Tuy

nhiên, cách tiếp cận đó lại chủ yếu quan tâm đến các khía cạnh: Kỹ thuật, công

nghệ, y học, luật pháp. Còn, những yếu tố nhân văn, đặc biệt là các yếu tố văn

hóa truyền thống dân tộc, đạo đức lối sống với môi trường thì hầu như lại chưa

được xã hội chú ý đến. Đặc biệt, cái làm nên nền tảng để con người sống hòa

hợp với tự nhiên, đó là vấn đề giáo dục đạo đức sinh thái cho mọi công dân thì

lại bị bỏ ngỏ, hầu như không có ai quan tâm tới.

Lứa tuổi học sinh THPT là lứa tuổi để lại nhiều dấu ấn sâu sắc trong cuộc

đời của người học sinh. Ở lứa tuổi này, nếu được giáo dục một cách toàn diện,

có hệ thống thì các em sẽ trở thành công dân có ích cho xã hội. Với nghĩa đó,

việc giáo dục đạo đức nói chung trong đó có đạo đức sinh thái cho học sinh

THPT cần phải được chú trọng và đầu tư xứng đáng. Nhưng, tiếc rằng, hiện

nay, những nội dung, kiến thức về môi trường nói chung, đạo đức sinh thái nói

riêng vẫn chưa được đề cập sâu sắc và có hệ thống trong chương trình dạy học

ở các nhà trường phổ thông.

3

Thị xã Phổ Yên là một trong những đô thị phát triển năng động của tỉnh

Thái Nguyên. Cùng với tốc độ phát triển của công nghiệp hóa, đô thị hóa, nền

kinh tế có sự biến chuyển theo chiều hướng tích cực, là sự thay đổi theo chiều

hướng ngày một xấu dần của môi trường sinh thái. Tình trạng ô nhiễm môi

trường tự nhiên, suy giảm đa dạng sinh học, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên…

từ lâu là nỗi bức xúc của nhân dân nơi đây. Các cấp chính quyền, đoàn thể đã

và đang đưa ra nhiều cách khác nhau để giải quyết triệt để vấn nạn này.

Với quan điểm bảo vệ môi trường là trách nhiệm của tất cả mọi người,

trong đó có trường học, nên các nhà trường THPT tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái

Nguyên đã rất chú trọng việc giáo dục tình yêu đối với thiên nhiên, bảo vệ môi

trường sinh thái cho học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn đó những lỗ hổng trong các

câu hỏi đầy tinh thần trách nhiệm đối với môi trường sinh thái: Các em học

sinh có những suy nghĩ gì về giá trị của đạo đức môi trường sinh thái? Các em

có những đóng góp gì cho sự phát triển bền vững của đất nước? Liệu các em có

phải là những công dân tương lai đầy nhiệt huyết, có trách nhiệm với môi

trường sinh thái? Các nhà trường THPT đã giáo dục cho học sinh của mình như

thế nào về tình yêu với thiên nhiên?...

Với những lý do trên, có thể khẳng định rằng: Vấn đề đạo đức sinh thái và

giáo dục đạo đức sinh thái cho học sinh THPT nói chung và học sinh THPT thị

xã Phổ Yên nói riêng là một vấn đề cần được xem xét, nghiên cứu một cách

nghiêm túc, toàn diện và sâu sắc cả trên bình diện lý luận và thực tiễn. Xuất

phát từ lý do này, tôi quyết định chọn đề tài: “Giáo dục đạo đức sinh thái cho

học sinh các trường trung học phổ thông ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái

Nguyên” làm đề luận văn thạc sỹ của mình.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Trên cơ sở tìm hiểu về đạo đức sinh thái và giáo dục đạo đức sinh thái, đề

tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm giáo dục đạo đức

sinh thái cho học sinh THPT ở thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên hiện nay.