Giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho học sinh trung học phổ thông ở huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng trong điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ LIÊN

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CHO HỌC

SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở HUYỆN VĨNH BẢO,

THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG TRONG ĐIỀU KIỆN

BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TOÀN CẦU

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ LIÊN

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CHO HỌC

SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở HUYỆN VĨNH BẢO,

THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG TRONG ĐIỀU KIỆN

BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TOÀN CẦU

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ KHƯƠNG

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng

dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Khương - giảng viên Khoa Giáo dục Chính

trị - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên.

Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung

thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông

tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Liên

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn này hoàn thành là nhờ sự nỗ lực, cố gắng của bản thân dưới sự

hướng dẫn khoa học của TS Nguyễn Thị Khương và sự động viên giúp đỡ của

gia đình, người thân, đồng nghiệp và bạn bè.

Trước hết, em xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến cô giáo

- TS Nguyễn Thị Khương đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em về tri thức, phương

pháp và kinh nghiệm nghiên cứu trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Em cũng xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học trong Hội đồng đánh

giá luận văn đã có nhiều góp ý về mặt khoa học để em hoàn thiện luận văn

được tốt hơn; Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo - Bộ phận sau đại học cùng các

thầy cô giáo khoa Giáo dục Chính trị, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái

Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập, nghiên

cứu tại trường.

Cuối cùng, xin được chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và người

thân đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành tốt khoá học này.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Liên

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ........................................................................................................ i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục các từ viết tắt..................................................................................... iv

Danh mục các bảng.............................................................................................. v

MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài....................................................................... 3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài...................................................................... 3

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu của đề tài ................................................ 4

5. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 4

6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài................................................................. 4

7. Giả thuyết khoa học......................................................................................... 5

8. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 5

9. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC MÔI

TRƯỜNG TỰ NHIÊN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Ở HUYỆN VĨNH BẢO, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG.................................. 6

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................. 6

1.1.1. Một số công trình nghiên cứu nước ngoài................................................. 6

1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước .................................................... 10

1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu ........................................ 15

1.2. Khái niệm và những nội dung giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho

học sinh Trung học phổ thông trong điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu .............. 15

1.2.1. Khái niệm đạo đức và đạo đức môi trường ............................................. 15

1.2.2. Biến đổi khí hậu toàn cầu ........................................................................ 22

1.2.3. Những nội dung giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho học sinh

THPT trong điều kiện biến đổi khí hậu............................................................. 24

iv

1.3. Những yếu tố tác động đến giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên và sự

cần thiết phải giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho học sinh THPT

trong điều kiện biến đổi khí hậu........................................................................ 34

1.3.1. Những yếu tố tác động đến giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên

cho học sinh THPT trong điều kiện biến đổi khí hậu........................................ 34

1.3.2. Tính tất yếu của việc giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho học

sinh trung học phổ thông ................................................................................... 39

Kết luận chương 1.............................................................................................. 44

Chương 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC MÔI TRƯỜNG

TỰ NHIÊN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở

HUYỆN VĨNH BẢO, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG TRONG ĐIỀU

KIỆN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TOÀN CẦU..................................................... 45

2.1. Khái quát về môi trường tự nhiên và đặc điểm học sinh trung học phổ

thông ở huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng .............................................. 45

2.1.1. Khái quát về môi trường tự nhiên ở huyện Vĩnh Bảo, Thành phố

Hải Phòng.......................................................................................................... 45

2.1.2. Đặc điểm của nhà trường và học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành

phố Hải Phòng ................................................................................................... 49

2.2. Thực trạng giáo dục chuẩn mực, ý thức, hành vi và quan hệ đạo đức môi

trường tự nhiên cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng......... 54

2.2.1. Thực trạng giáo dục chuẩn mực và ý thức đạo đức môi trường tự

nhiên cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng trong

điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu................................................................... 54

2.2.2. Thực trạng giáo dục hành vi và quan hệ đạo đức môi trường tự nhiên

cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng trong điều kiện

biến đổi khí hậu toàn cầu................................................................................... 60

2.3. Những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân trong giáo dục đạo đức môi

trường tự nhiên cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải

Phòng trong điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu .............................................. 64

2.3.1. Thành tựu và hạn chế trong giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên

cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng ........................... 64

v

2.3.2. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong giáo dục đạo

đức môi trường tự nhiên cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo - Thành

phố Hải Phòng .................................................................................................. 68

Kết luận chương 2.............................................................................................. 70

Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC ĐẠO

ĐỨC MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG Ở HUYỆN VĨNH BẢO, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

TRONG ĐIỀU KIỆN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TOÀN CẦU.......................... 71

3.1. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức môi trường tự

nhiên cho học sinh THPT huyện Vĩnh Bảo, Thành phố Hải Phòng trong

điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu................................................................... 71

3.1.1. Nâng cao nhận thức, vai trò, trách nhiệm của Ban Giám hiệu, các tổ

chức đoàn thể và giáo viên trong nhà trường về giáo dục đạo đức môi

trường tự nhiên cho học sinh ............................................................................. 71

3.1.2. Đa dạng hoá các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, giáo dục

đạo đức môi trường tự nhiên cho học sinh........................................................ 75

3.1.3. Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội trong

giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho học sinh ......................................... 79

3.1.4. Phát huy vai trò tự giác, sáng tạo của học sinh trong học tập, nghiên

cứu đạo đức môi trường tự nhiên ...................................................................... 81

3.2. Thực nghiệm mức độ cần thiết và khả thi của giải pháp 3.1.2................... 83

3.2.1. Mục đích và giả thuyết thực nghiệm....................................................... 83

3.2.2. Nội dung thực nghiệm............................................................................. 83

3.2.3. Đánh giá kết quả sau thực nghiệm .......................................................... 84

Kết luận chương 3.............................................................................................. 87

PHẦN KẾT LUẬN CHUNG VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................... 88

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN .. 90

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................... 91

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BVMT Bảo vệ môi trường

ĐĐMT Đạo đức môi trường

GDMT Giáo dục môi trường

GDĐĐMT Giáo dục đạo đức môi trường

GDĐĐMTTN Giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên

GV Giáo viên

HS Học sinh

HS THPT Học sinh trung học phổ thông

MT Môi trường

MTTN Môi trường tự nhiên

NXB Nhà xuất bản

PP Phương pháp

PPDH Phương pháp dạy học

QTDH Quá trình dạy học

THPT Trung học phổ thông

TTGDTX Trung tâm giáo dục thường xuyên

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Số lượng HS và GV các trường THPT huyện Vĩnh Bảo.................. 50

Bảng 2.2. Tổng hợp kết quả học lực của HS các trường THPT trên địa bàn

huyện Vĩnh Bảo - Hải Phòng ............................................................ 51

Bảng 2.3. Tổng hợp xếp loại hạnh kiểm của HS các trường THPT trên địa

bàn huyện Vĩnh Bảo – Hải Phòng..................................................... 52

Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra nhận thức của học sinh.......................................... 84

Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra nhận thức của học sinh.......................................... 85

Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra nhận thức của học sinh.......................................... 85

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ngày nay hầu hết các quốc gia trên thế giới đều đang phải đối mặt với

vấn đề ô nhiễm MTTN, biến đổi khí hậu. Thực tiễn về công tác BVMT ở các

nước thời gian qua đã chứng minh rằng: sẽ không có một đạo luật hoặc mức

thuế nào có thể bắt buộc được các công dân phải tôn trọng MT, vì sự tôn trọng

tự nguyện chỉ có thể được truyền thụ qua giáo dục.

Năm 1987, tại Hội nghị về MT ở Moscow do UNEP (Chương trình Môi

trường Liên Hiệp Quốc) và UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn

hóa Liên Hiệp Quốc) đồng tổ chức, đã đưa ra kết luận về tầm quan trọng của

GDMT: Nếu không nâng cao được sự hiểu biết của công chúng về những mối

quan hệ mật thiết giữa chất lượng MT với quá trình cung ứng liên tục các nhu

cầu ngày càng tăng của họ, thì sau này sẽ khó làm giảm bớt được những mối

nguy cơ về MT ở các địa phương cũng như trên toàn thế giới. Bởi vì, hành

động của con người tùy thuộc vào động cơ của họ và động cơ này lại tùy thuộc

vào chính nhận thức và trình độ hiểu biết của họ. Do đó, GDMT là một

phương tiện không thể thiếu để giúp mọi người hiểu biết về MT. Giáo dục

môi trường, vì vậy, đã trở thành nhu cầu cấp bách, thường xuyên và lâu dài

trong chiến lược phát triển và trong kế hoạch hành động của các quốc gia.

Ở Việt Nam, ô nhiễm MT từ lâu đã được coi là vấn nạn trong tiến trình

phát triển đất nước. Ô nhiễm MT là nguyên nhân trực tiếp gây nên những bất

bình, bức xúc, những phản ứng từ đơn giản đến gay gắt, thậm chí đấu tranh

quyết liệt của người dân Việt Nam thời gian qua trên phạm vi cả nước với tần

suất ngày một tăng. Để hạn chế vấn nạn ô nhiễm MT, Việt Nam đã sử dụng

nhiều biện pháp, trong đó có biện pháp đưa giáo dục BVMT vào trong hệ thống

giáo dục quốc dân. Có thể thấy, trường học là môi trường tốt nhất cho việc

GDMT. Nếu HS ngay từ những ngày đầu cắp sách đến trường đã có ý thức về

BVMT thì sẽ tạo sức lan tỏa cho toàn cộng đồng cùng tham gia BVMT. Mục

2

tiêu của GDMT nhằm trang bị cho cộng đồng những kỹ năng hành động

BVMT một cách hiệu quả hơn. Phương pháp GDMT hiệu quả nhất là giáo dục

kiến thức MT trong một môi trường cụ thể nhằm hướng đối tượng giáo dục có

hành động BVMT.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc GDMT trong công tác BVMT,

Đảng và Nhà nước đã có những chính sách, những chương trình hành động cụ

thể và đã đạt được những thành tựu đáng kể. Các chương trình GDMT bao gồm

cả chính khóa và ngoại khóa đã được triển khai tới tất cả các cấp học trong hệ

thống giáo dục quốc dân. Các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng, vận

động quần chúng cũng như các tổ chức xã hội khác tham gia vào việc BVMT

được tiến hành hàng năm. Hệ thống thông tin, dữ liệu MT cũng đã được xây

dựng và ngày càng hoàn thiện hơn. Tất nhiên, song song với những thành quả

này, công tác giáo dục ý thức bảo vệ MTTN cho quần chúng nhân dẫn vẫn còn

tồn tại nhiều hạn chế không thể tránh khỏi.

Huyện Vĩnh Bảo - Thành phố Hải Phòng, trước đây là một huyện thuần

nông với cảnh quan MT trong lành, sạch đẹp. Nhưng từ khi thực hiện chủ

trương của Thành phố Hải Phòng về đẩy mạnh phát triển công nghiệp hóa, hiện

đại hóa đất nước, huyện Vĩnh Bảo đã không còn giữ được vẻ tinh khôi của

MTTN nữa. Nhiều năm qua, người dân ở một số xã trên địa bàn Huyện thường

xuyên sống trong âu lo, quan ngại về các nguồn gây ô nhiễm MT phát sinh từ

các cụm công nghiệp. Trên thực tế, nó đã và đang hàng ngày, hàng giờ giết dần

MTTN, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, cuộc sống của người dân.

Để bảo vệ MTTN, huyện Vĩnh Bảo đã thực hiện nhiều giải pháp. Một

trong số đó là đưa nội dung GDMT vào kế hoạch dạy học ở các cấp. Thực hiện

chủ trương, kế hoạch phòng chống ô nhiễm MTTN trong Huyện, các trường

THPT trên địa bàn huyện Vĩnh Bảo đã làm tốt công tác đưa nội dung giáo dục

ý thức BVMT tự nhiên vào trong chương trình học. Hầu hết các trường học

luôn duy trì có hiệu quả các phong trào vệ sinh trường lớp, chú trọng nâng cao

3

chất lượng phong trào, tăng tần suất tổ chức thực hiện tổng dọn vệ sinh, chăm

sóc cây xanh, cảnh quan, triển khai nhiều hoạt động giáo dục thiết thực để nâng

cao nhận thức cho HS về tầm quan trọng của việc BVMT… bằng nhiều hình

thức đa dạng, phong phú. Các hoạt động ngoại khóa như ngày hội “Nước sạch

và vệ sinh môi trường”; thi “Rung chuông vàng”, thi vẽ tranh về bảo vệ môi

trường; hội trại xanh; thi vẽ tranh “Em yêu thành phố quê hương”; ngày hội

“Học sinh chung tay bảo vệ môi trường”… đã góp phần nâng cao ý thức

BVMT của HS THPT trên địa bàn Huyện.

Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đáng ghi nhận đó, công tác giáo dục ý thức

BVMT tự nhiên cho HS THPT ở huyện Vĩnh Bảo còn có những hạn chế: nhiều

phong trào không được triển khai sâu rộng, còn mang tính hình thức… Để công

tác giáo dục ý thức bảo vệ MTTN cho HS thực sự đạt được hiệu quả như mong

đợi, cần phải có những biện pháp thực tế, chính xác, hiệu quả. Đặc biệt, việc giáo

dục ý thức BVMT cho HS THPT huyện Vĩnh Bảo cần phải được gắn liền với tình

cảm, trách nhiệm, tâm tư… và phải biến thành hành động tự giác, tự nguyện, gắn

liền với đời sống hàng ngày như cơm ăn, nước uống của HS. Điều đó cũng có ý

nghĩa là giáo dục cho HS tình cảm, tình yêu đối với MTTN.

Xuất phát từ lí do trên, tôi đã quyết định lựa chọn vấn đề “Giáo dục đạo

đức môi trường tự nhiên cho học sinh trung học phổ thông ở huyện Vĩnh

Bảo, Thành phố Hải Phòng trong điều kiện biến đổi khí hậu toàn cầu” làm

luận văn thạc sỹ của mình.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên cho

HS trung học phổ thông ở huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Một là: phân tích cơ sở lý luận về giáo dục đạo đức môi trường tự nhiên

cho HS THPT.