Giải pháp tăng cường liên kết trong sản xuất và tiêu thu chè tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN BÁ KIỆN

GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG LIÊN KẾT TRONG SẢN XUẤT

VÀ TIÊU THỤ CHÈ TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG

TỈNH LAI CHÂU

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN BÁ KIỆN

GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG LIÊN KẾT TRONG SẢN XUẤT

VÀ TIÊU THỤ CHÈ TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG

TỈNH LAI CHÂU

Ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 8.31.01.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. Dương Thị Tình

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận

văn là trung thực và chưa hề được bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã

được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được ghi rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Bá Kiện

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo và

toàn thể các thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh -

Đại học Thái Nguyên đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức trong quá

trình tác giả theo học tại trường và tạo điều kiện thuận lợi nhất để giúp tác giả

trong thời gian học tập và nghiên cứu nhằm hoàn thành chương trình Cao học.

Tác giả xin chân thành gửi lời cảm ơn đến TS. Dương Thị Tình đã dành

thời gian, tâm huyết để hướng dẫn nghiên cứu và hoàn thành đề tài Luận văn

“Giải pháp tăng cường liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện

Tam Đường tỉnh Lai Châu”.

Qua đây tôi xin gửi lời cảm ơn tới các đồng chí lãnh đạo huyện, phòng

Nông nghiệp và phát triển nông thôn huyện Tam Đường, các công ty, HTX,

các hộ nông dân sản xuất chè, các hộ thu gom trên địa bàn huyện Tam Đường

tỉnh Lai Châu đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Xin chân thành cảm ơn các đồng chí trong Ban lãnh đạo, cùng các anh

em bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tác giả trong việc thu

thập số liệu để hoàn thiện bản luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Bá Kiện

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi

DANH MỤC BẢNG.......................................................................................vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3

5. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 4

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ LIÊN KẾT

TRONG SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ CHÈ.................................................. 5

1.1. Cơ sở lý luận về liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè ............................ 5

1.1.1. Một số khái niệm về liên kết, liên kết kinh tế, liên kết trong sản

xuất và tiêu thụ chè ........................................................................................... 5

1.1.2. Vai trò và đặc điểm của liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè ............. 6

1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 21

1.2.1. Kinh nghiệm liên kết và tiêu thụ chè của một số địa phương............... 21

1.2.2. Chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về liên kết kinh tế

thông qua hợp đồng giữa cơ sở chế biến và người sản xuất nguyên liệu

nông nghiệp..................................................................................................... 25

1.2.3. Những bài học kinh nghiệm về liên kết trong sản xuất và tiêu

thụ chè tại huyện Tam Đường tỉnh Lai Châu .............................................. 26

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 30

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30

2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 30

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 30

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iv

2.2.2. Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin ...................................... 34

2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu............................................................. 35

2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh mối liên kết.................................................... 35

2.3.2.Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả của liên kết......................................... 35

2.3.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế ............................................. 36

Chương 3: THỰC TRẠNG LIÊN KẾT TRONG SẢN XUẤT VÀ

TIÊU THỤ CHÈ TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG TỈNH LAI CHÂU......... 38

3.1. Đặc điểm của huyện Tam Đường tỉnh Lai Châu ..................................... 38

3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 38

3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................ 40

3.2. Quản lý nhà nước trong sản xuất và tiêu thụ chè trên địa bàn huyện

Tam Đường tỉnh Lai Châu .............................................................................. 43

3.2.1. Thực hiện Đề án phát triển cây chè giai đoạn 2015-2020 .................... 43

3.2.2. Quản lý hỗ trợ vốn, tín dụng cho phát triển cây chè............................. 45

3.2.3. Công tác kiểm tra, giám sát khi trồng, sản xuất chế biến và tiêu

thụ chè............................................................................................................. 46

3.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện Tam Đường tỉnh Lai Châu...... 48

3.4. Thực trạng liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện Tam

Đường tỉnh Lai Châu....................................................................................... 49

3.4.1. Tình hình cơ bản của các công ty, HTX và các hộ điều tra.................. 49

3.4.2. Các tác nhân tham gia liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè.................. 53

3.4.3. Tình hình liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện Tam

Đường, tỉnh Lai Châu...................................................................................... 59

3.4.4. Phân tích lợi ích các tác nhân trong các hình thức liên kết sản xuất

và tiêu thụ chè tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu..................................... 65

3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại

huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu .................................................................. 74

3.5.1. Từ phía hộ nông dân ............................................................................. 74

3.5.2.Từ phía doanh nghiệp............................................................................. 76

3.5.3. Từ phía nhà nước .................................................................................. 77

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

v

3.6. Phân tích SWOT về liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện

Tam Đường, tỉnh Lai Châu ............................................................................. 79

3.7. Đánh giá chung về liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện

Tam Đường, tỉnh Lai Châu ............................................................................. 81

3.7.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 81

3.7.2. Hạn chế.................................................................................................. 82

3.7.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 83

Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU TĂNG CƯỜNG LIÊN

KẾT TRONG SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ CHÈ TẠI HUYỆN TAM

ĐƯỜNG TỈNH LAI CHÂU ......................................................................... 85

4.1. Quan điểm, định hướng hoàn thiện các hình thức liên kết trong sản

xuất và tiêu thụ chè tại huyện Tam Đường tỉnh Lai Châu.............................. 85

4.1.1. Quan điểm............................................................................................. 85

4.1.2. Định hướng............................................................................................ 86

4.1.3. Hình thức tham gia liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè trong thời

gian tới............................................................................................................. 86

4.2. Các giải pháp chủ yếu tăng cường liên kết trong sản xuất và tiêu thụ

chè trên địa bàn huyện Tam Đường tỉnh Lai Châu......................................... 87

4.2.1. Nâng cao năng lực của các tác nhân tham gia liên kết ......................... 87

4.2.2. Đẩy mạnh tổ chức và triển khai mô hình liên kết................................. 93

4.2.3. Tăng cường sử dụng tối đa các chính sách hỗ trợ................................. 96

4.2.4. Đổi mới, sắp xếp lại hệ thống các cơ sở chế biến chè trên địa bàn huyện.. 98

4.3. Kiến nghị................................................................................................ 100

KẾT LUẬN.................................................................................................. 102

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 103

PHỤ LỤC..................................................................................................... 105

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ATTP : An toàn thực phẩm

BQ : Bình quân

BVTV : Bảo vệ thực vật

DN : Doanh nghiệp

GTGT : Giá trị gia tăng

HĐ : Hợp đồng

HTX : Hợp tác xã

NĐ-CP : Nghị định-Chính phủ

NNNN : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

NSNN : Ngân sách nhà nước

PTNT : Phát triển nông thôn

QLNN : Quản lý nhà nước

SL : Số lượng

SXKD : Sản xuất kinh doanh

UBND : Ủy ban nhân dân

VSATTP : Vệ sinh an toàn thực phẩm

XD : Xây dựng

DN : Doanh nghiệp

KHKT : Khoa học kỹ thuật

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Số hộ điều tra trong mỗi hình thức liên kết………………………31

Bảng 3.1. Thống kê dân số huyện Tam Đường giai đoạn 2016-2019........ 408

Bảng 3.2. Giá trị sản xuất huyện Tam Đường giai đoạn 2016-2019.......... 420

Bảng 3.3. Tổng hợp tình hình sử dụng thuốc BVTV của các nông hộ tại các

xã, thị trấn của huyện Tam Đường................................................................ 475

Bảng 3.4. Tình hình sử dụng phân bón cho chè tại các vùng chè huyện Tam

Đường............................................................................................................ 486

Bảng 3.5. Diện tích quy hoạch và năng xuất, sản lượng chè của huyện Tam

Đường giai đoạn 2016 - 2019………………………………………………47

Bảng 3.6. Tình hình cơ bản của công ty, HTX điều tra.............................. 508

Bảng 3.7. Thông tin chung về hộ điều tra..................................................... 49

Bảng 3.8. Một số hình thức liên kết tại địa bàn điều tra…………………….38

Bảng 3.9. Ảnh hưởng quy mô sản xuất chè đến tình hình liên kết của hộ ….51

Bảng 3.10. Chi phí sản xuất chè búp tươi của hộ nông dân trên 1ha.............52

Bảng 3.11. Kết quả khảo sát tình hình thực hiện liên kết giữa người sản xuất

và người chế biến tại địa bàn nghiên cứu...................................................... 641

Bảng 3.12. Lợi ích của các hộ khi mua đầu vào........................................... 652

Bảng 3.13. Lợi ích trong vay vốn tín dụng................................................... 674

Bảng 3.14. Tình hình tham gia tập huấn kỹ thuật........................................... 69

Bảng 3.15. Lợi ích khi tiêu thụ đầu ra .......................................................... 707

Bảng 3.16. Lý do hộ không muốn tham gia liên kết..................................... 718

Bảng 3.17. Chi phí sản xuất và giá bán chè đen của DN qua các năm......... 730

Bảng 3.18. Nhận thức của người dân trong liên kết sản xuất và tiêu thụ chè

trên địa bàn nghiên cứu...................................................................................71

Bảng 3.19. Tỷ lệ hộ vi phạm hợp đồng tiêu thụ sản phẩm theo trình độ văn

hóa...................................................................................................................72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

viii

Bảng 3.20. Tỷ lệ hộ vi phạm hợp đồng tiêu thụ sản phẩmtheo điều kiện kinh

tế......................................................................................................................72

Bảng 3.21. Các ưu tiên mà doanh nghiệp lựa chọn đối tác nông dân liên kết

trên địa bàn nghiên cứu...................................................................................73

Bảng 3.22. Đánh giá các chính sách hỗ trợ của địa phương trong liên kết sản

xuất và tiêu thụ chè trên địa bàn nghiên cứu.................................................75

Bảng 3.23. Phân tích SWOT về liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại địa

bàn nghiên cứu................................................................................................76

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1: Mô hình liên kết hiệp hội...............................................................11

Sơ đồ 1.2: Mô hình liên kết hợp tác................................................................12

Sơ đồ 1.3: Mô hình hợp đồng bằng văn bản....................................................13

Sơ đồ 1.4: Mô hình mua bán trên thị trường tự do..........................................14

Sơ đồ 1.5. Các hình thức, các khâu và cơ chế liên kết giữa các tác nhân......16

Sơ đồ 3.1. Các hoạt động của liên kết thông qua hộ thu gom.........................54

Sơ đồ 3.2. Hình thức liên kết giữa nhóm hộ trồng chè với nhau.....................57

Sơ đồ 3.3. Hình thức liên kết giữa hộ trồng chè và DN,HTX.........................58

Sơ đồ 3.4. Hình thức liên kết giữa Công ty, HTX với nhà phân phối............58

Sơ đồ 3.5. Tỷ lệ thu mua chè qua các hình thức liên kết của DN...................69

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Hiệu quả sản xuất chè của nhóm hộ liên kết và tự do.............53

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Qua thực tế phát triển ngành nông nghiệp ở nước ta trong những năm

qua cho thấy, sản xuất chủ yếu vẫn là nhỏ, lẻ, với phương thức nông hộ, mạnh

ai người ấy làm, sản phẩm dưới dạng sơ chế, không có nhãn hiệu, ít có sự liên

kết tổ chức sản xuất, chế biến theo chuỗi giá trị gắn với nhu cầu của thị

trường tiêu thụ. Để thúc đẩy sự phát triển của nền nông nghiệp hàng hoá hiện

đại tạo điều kiện cho người sản xuất yên tâm đầu tư, tăng chất lượng và năng

suất sản phẩm, hạ giá thành tăng sức cạnh tranh của hàng nông sản Việt nam

trong thời kỳ hội nhập, ngày 05/7/2018, Chính phủ đã ban hành Nghị định

98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong

sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Bên cạnh đó, nhà nước khuyến

khích doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế ký hợp đồng liên kết kinh

tế với nông dân bằng nhiều hình thức nhằm hỗ trợ vốn, chuyển giao kỹ thuật,

tiêu thụ sản phẩm do nông hộ làm ra với giá cả hợp lý, góp phần phát triển

kinh tế - xã hội.

Tam Đường là huyện cửa ngõ, phía Đông Bắc của tỉnh Lai Châu, có

vùng khí hậu, thuận lợi cho phát triển sản xuất Nông - Lâm nghiệp nói chung

và cây chè nói riêng. Thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội đến năm

2020, Đảng bộ huyện Tam Đường đã xác định rõ mục tiêu phát triển chè là

một trong những loại cây trồng được quan tâm tập trung chỉ đạo phát triển,

thâm canh nhằm thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, nâng cao đời sống

người dân trên địa bàn và cây chè cũng là một trong 25 loại cây trồng chủ lực

của tỉnh Lai Châu.

Tuy nhiên trong thời gian qua cây chè chưa thực sự được quan tâm

đúng mức, cụ thể: Người dân tùy ý trồng chè ồ ạt trên các diện tích mà gia

đình có, một số diện tích chè không được chăm sóc theo đúng quy trình lên

chất lượng chè thấp, việc sử dụng thuốc bảo vệ thực không theo chỉ định lên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2

lưu lượng tồn dư thuốc trừ sâu trên mức cho phép khiến các công ty, HTX

không thu mua khiến người dân phải cắt bỏ nhiều lứa chè, việc người dân bị

ép giá, tranh mua, tranh bán thường xuyên xảy ra khiến người dân bức xúc.

Từ năm 2016 đến nay bộ phận tiếp dân của huyện Tam Đường đã tiếp nhận

mỗi năm hàng chục lượt đơn thư liên quan đến vấn đề tranh chấp vùng chè,

tranh chấp giữa các đơn vị thu mua; đặc biệt tại các kỳ họp HĐND xã và

HĐND huyện đã có rất nhiều ý kiến xung quanh vấn đề tìm đầu ra bền vững

cho việc thu mua chè của các hộ dân, đề nghị cấp trên can thiệp tới các công

ty, HTX vì đã không thu mua hết chè của nhân dân khiến nhân dân phải cắt

bỏ lứa chè gây thiệt hại không nhỏ về kinh tế, hay tình trạng ép giá của các

thương lái... Điều đó cho thấy việc thực hiện liên kết giữa người dân với tổ

chức, doanh nghiệp, hợp tác xã chế biến chè còn hạn chế. Người trồng chè và

doanh nghiệp chưa tính đến yếu tố đầu vào và đầu ra của sản phẩm, bên cạnh

đó thiếu sự định hướng, chỉ đạo, điều tiết của nhà nước mà mạnh ai người đấy

làm khiến thị trường chè rơi vào hỗn loạn, người dân hoang mang không thể

yên tâm sản xuất, doanh nghiệp sản xuất cầm chừng, cây chè khó có thể trở

thành cây mũi nhọn, phát triển kinh tế bền vững cho địa phương.

Để giải quyết những hạn chế trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Giải

pháp tăng cường liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè tại huyện Tam

Đường tỉnh Lai Châu” nhằm góp phần giải quyết vấn đề bất cập, tồn tại của

thực tiễn.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Chỉ ra được các vấn đề tồn tại trong việc liên kết sản xuất và tiêu thụ

chè giữa người trồng chè, doanh nghiệp và các tác nhân khác. Đề xuất hình

thức liên kết trong sản xuất và tiêu thụ chè trên địa bàn huyện Tam Đường

tỉnh Lai Châu hiện nay, đồng thời đưa ra các giải pháp nhằm giải quyết tồn tại

bất cập hiện nay của địa phương. Tìm hướng đi bền vững cho việc liên kết