Giải Pháp Phát Triển Cây Nhãn Chín Muộn Trên Địa Bàn Huyện Quốc Oai Thành Phố Hà Nội

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ

công trình nào khác.

Tôi xin cam đoan các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ

nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 09 tháng 10 năm 2014

Tác giả luận văn

Nguyễn Xuân Tuấn

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo Phòng

Đào tạo sau đại học - Trường Đại học Lâm nghiệp, các thầy, cô giáo trực tiếp giảng

dạy đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và làm đề tài.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn: PGS.TS

Nguyễn Cúc, người đã tận tình chỉ bảo, định hướng và giúp đỡ tôi về chuyên môn

trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Ủy ban nhân dân huyện Quốc Oai,

Phòng Kinh tế, Phòng Thống kê huyện Quốc Oai đã ủng hộ và cung cấp tài liệu đầy

đủ.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ủy ban nhân dân các xã, các cán bộ, hộ gia đình

và cá nhân đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, phỏng vấn.

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của gia đình,

người thân và bạn bè trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện đề tài của mình.

Hà Nội, ngày 09 tháng 10 năm 2014

Tác giả luận văn

Nguyễn Xuân Tuấn

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan......................................................................................................i

Lời cảm ơn ........................................................................................................ii

Mục lục.............................................................................................................iii

Danh mục từ viết tắt.........................................................................................vi

Danh mục bảng................................................................................................vii

Danh mục biêu đồ và các hình .........................................................................ix

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÂY

NHÃN CHÍN MUỘN ....................................................................................... 4

1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 4

1.1.1. Khái niệm về phát triển........................................................................... 4

1.1.2. Khái niệm và một số lý luận về phát triển kinh tế .................................. 4

1.1.3. Phát triển bền vững ................................................................................. 5

1.1.4. Phát triển nông nghiệp bền vững và phát triển cây ăn quả ..................... 6

1.2.3. Vai trò, ý nghĩa của việc đẩy mạnh phát triển cây nhãn chín muộn....... 9

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển cây nhãn chín muộn ................. 10

1.3.1. Các yếu tố điều kiện tự nhiên: Khí hậu, đất đai, nguồn nước, đặc điểm

sinh trưởng… .................................................................................................. 10

1.3.2. Các yếu tố kinh tế - xã hội.................................................................... 11

1.3.3. Các yếu tố về tổ chức sản xuất, khoa học kỹ thuật và công nghệ....... 13

1.4. Kinh nghiệm thực tiễn phát triển cây nhãn tại tỉnh Hưng Yên và tỉnh Bắc

Giang ............................................................................................................... 15

1.4.1. Kinh nghiệm phát triển cây nhãn tại tỉnh Hưng Yên............................ 15

1.4.2. Kinh nghiệm phát triển cây nhãn tại tỉnh Bắc Giang............................ 16

iv

1.4.3. Bài học rút ra từ cơ sở thực tiễn............................................................ 17

Chương 2 ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HUYỆN QUỐC OAI – THÀNH PHỐ

HÀ NỘI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 18

2.1. Đặc điểm của huyện Quốc Oai - Thành phố Hà Nội. .............................. 18

2.1.1. Điều kiện tự nhiên [28] ......................................................................... 18

2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội...................................................................... 21

2.1.3. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội chung của huyện Quốc Oai [27]. 23

2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 27

2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu..................................................... 27

2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu................................................................ 27

2.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu................................................ 29

2.2.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................... 30

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 32

3.1. Thực trạng phát triển cây nhãn chín muộn trên địa bàn huyện Quốc Oai32

3.1.1. Đặc điểm cây nhãn chín muộn Đại Thành Quốc Oai ........................... 32

3.1.1.1. Giới thiệu chung về cây nhãn chín muộn Đại Thành Quốc Oai........ 32

3.1.1.2. Đặc trưng kinh tế, kỹ thuật của cây nhãn chín muộn Đại Thành Quốc

Oai ................................................................................................................... 33

3.1.2. Vị thế cây nhãn chín muộn trong ngành trồng trọt của huyện Quốc Oai

......................................................................................................................... 38

3.1.3.Thực trạng phát triển cây nhãn chín muộn ở huyện Quốc Oai.............. 40

3.1.4. Hiệu quả kinh tế của phát triển cây nhãn chín muộn ở huyện Quốc Oai

......................................................................................................................... 59

3.1.5. Hiệu quả xã hội của phát triển cây nhãn chín muộn ở huyện Quốc Oai

......................................................................................................................... 72

3.1.6. Hiệu quả môi trường – sinh thái của phát triển cây nhãn chín muộn ở

huyện Quốc Oai............................................................................................... 74

v

3.1.7.. Các chính sách hỗ trợ phát triển cây ăn quả nói chung và cây nhãn chín

muộn của huyện Quốc Oai.............................................................................. 74

3.1.8. Ứng dụng phân tích SWOT trong phát triển sản xuất nhãn chín muộn

trên địa bàn huyện ........................................................................................... 76

3.2. Phương hướng, mục tiêu phát triển cây nhãn chín muộn của huyện Quốc

Oai ................................................................................................................... 78

3.2.1. Căn cứ đề ra phương hướng và mục tiêu phát triển.............................. 78

3.2.2. Định hướng và mục tiêu phát triển ....................................................... 81

3.3. Những giải pháp đẩy mạnh phát triển cây nhãn chín muộn của huyện

Quốc Oai. ........................................................................................................ 83

3.3.1. Nhóm giải pháp quy hoạch phát triển vùng sản xuất chuyên canh ...... 83

3.3.2. Nhóm giải pháp khoa học, kỹ thuật và công nghệ................................ 85

3.3.3. Nhóm giải pháp về nguồn vốn đầu tư................................................... 86

3.3.4. Nhóm giải pháp về đào tạo nguồn nhân lực.......................................... 87

3.3.5. Nhóm giải pháp về thị trường tiêu thụ sản phẩm.................................. 88

3.3.6. Nhóm giải pháp liên quan đến sản phẩm.............................................. 92

3.3.7. Nhóm giải pháp về thể chế, chính sách hỗ trợ phát triển cây nhãn chín muộn

......................................................................................................................... 97

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................. 98

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Nguyên nghĩa

BQ Bình quân

BVTV Bảo vệ thực vật

CNH-HĐH Công nghiệp hóa -Hiện đại hóa

GTSX Giá trị sản xuất

KH&CN Khoa học và công nghệ

KTCB Kiến thiết cơ bản

KT-XH Kinh tế - xã hội

SXKD Sản xuất kinh doanh

TM-DV Thương mại - dịch vụ

UBND Ủy ban nhân dân

vii

DANH MỤC BẢNG

STT Tên Bảng Trang

1.1 Yêu cầu nhiệt độ, lượng mưa của một số cây ăn quả 10

1.2 Yêu cầu về đất đai để trồng một số loại cây ăn quả 11

2.1 Dân số huyện quốc Oai từ năm 2009-2013 22

2.2

Một số chỉ tiêu Kinh tế – Xã hội của huyện Quốc Oai giai đoạn

2011-2013

24

2.3 Số mẫu, đối tượng điều tra, phỏng vấn 28

3.1

Các chỉ tiêu đặc trưng thông qua phân tích lý hóa nhãn chín muộn

Đại Thành Quốc Oai 35

3.2

Kết quả phân tích các chỉ tiêu lý hóa nhãn chín muộn được rút gọn

như sau

36

3.3

Cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt huyện Quốc Oai 3 năm 2011

– 2013

39

3.4 Thành phần giống, tỷ lệ các giống 41

3.5 Hình thức nhân giống 42

3.6 Diện tích, sản lượng các loại cây ăn quả chính ở Quốc Oai 43

3.7 Tình hình áp dụng một số biện pháp kỹ thuật chính 45

3.8 Các loại phân bón và cách bón 46

3.9 Các loại sâu bệnh hại chính trên cây 47

3.10 Thu hái, bảo quản và giá bán 55

3.11 Thông tin chung về hộ điều tra 59

3.12 Diện tích, năng suất, sản lượng nhãn chín muộn của các hộ điều tra 61

3.13 Chi phí trồng mới 1 ha nhãn chín muộn thời kỳ KTCB 62

3.14 Mức đầu tư chi phí cho sản xuất nhãn chín muộn trên 1 ha 65

3.15

Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất nhãn chín muộn trên 1 ha năm

2014

67

viii

3.16

Giá trị hiện tại ròng (NPV), tỷ suất lợi ích/chi phí (BCR), tỷ lệ hoàn

vốn nội bộ (IRR) đối với cây nhãn chín muộn tính bình quân cho 1

ha

69

3.17

So sánh hiệu quả kinh tế sản xuất Nhãn chín muộn với cam Canh và

Bưởi Diễn trên 1 ha

71

3.18

Phân tích ma trận SWOT trong phát triển sản xuất nhãn chín muộn

trên địa bàn huyện Quốc Oai 77

3.19 Quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp toàn huyện đến năm 2020 84

ix

DANH MỤC BIÊU ĐỒ VÀ CÁC HÌNH

STT Tên biểu đồ Trang

3.1 Các hình thức trồng và kinh doanh nhãn chín muộn tại huyện Quốc Oai 50

3.2 Thực trạng đóng gói sản phẩm nhãn chín muộn theo khối lượng 51

3.3

Thực trạng sử dụng nhãn hiệu trên sản phẩm nhãn chín muộn Đại

Thành Quốc Oai 52

3.4

Các địa điểm bán sản phẩm nhãn chín muộn của các cơ sở/gia đình

sản xuất và kinh doanh nhãn trên địa bàn Quốc Oai 53

3.5 Các hình thức tiêu thụ nhãn chín muộn Đại Thành Quốc Oai 54

3.6

Những khó khăn trong quá trình sản xuất và kinh doanh nhãn chín

muộn Đại Thành Quốc Oai 56

3.7

Các biện pháp giới thiệu và quảng bá sản phẩm nhãn chín muộn

Đại Thành Quốc Oai 58

Tên hình

2.1 Bản đồ hành chính huyện Quốc Oai – Hà Nội 19

3.1 Hình ảnh cây nhãn tổ tại xã Đại Thành huyện Quốc Oai 33

3.2 Hình ảnh chùm nhãn chín muộn Đại Thành Quốc Oai 34

3.3 Hình ảnh nhãn hiệu nhãn chín muộn Đại Thành Quốc Oai 96

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài

Phát triển cây ăn quả lâu năm là một trong những hướng đi để xóa đói giảm

nghèo và vươn lên làm giàu của các hộ nông dân. Thực tế chứng minh nhờ cây ăn

quả lâu năm đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho nông dân, giúp nhiều nông dân

làm giàu, góp phần thay đổi bộ mặt nông thôn.

Cây Nhãn có tên khoa học là Dimocarpus longan Lour thuộc họ Bồ Hòn

(Sapindaeae), là cây ăn quả phổ biến và quen thuộc ở Việt Nam.

Quả nhãn được xếp vào loại quả ngon có thành phần dinh dưỡng cao. Theo

Trần Thế Tục (2004) [23] trong cùi nhãn chứa hàm lượng đường tổng số 12,38 –

22,55%, trong đó đường khử là 3,85 – 10,16%, hàm lượng axit 0,09 – 0,10%, hàm

lượng Vitamin C từ 43,12 – 163,70 mg/100g, hàm lượng Vitamin K chiếm

196mg/100g. Ngoài ra trong cùi nhãn còn chứa các chất khoáng như: Ca, P, Fe…

đều là những chất cần thiết cho cơ thể con người. Nhãn không chỉ dùng để ăn tươi

mà còn dùng để sấy khô hay đóng hộp. Trong đông y, long nhãn được sử dụng như

một vị thuốc bổ điều trị chứng suy nhược thần kinh, giảm trí nhớ, mất ngủ.

Nhãn chín muộn là giống nhãn có thời gian thu hoạch muộn hơn nhãn chính

vụ khoảng một tháng, cây có quả nhỏ, vỏ quả màu vàng tươi, cùi róc và dễ tách,

màu trắng đục, có mùi thơm đặc trưng và vị ngọt thanh khiết, là một trong những

giống cây ăn quả đặc sản của Hà Nội. Ngày nay do nhu cầu tiêu dùng ngày càng

tăng, giống cây nhãn chín muộn được nhân trồng ra nhiều địa phương khác thuộc

các huyện ngoại thành Hà Nội như: Quốc Oai, Hoài Đức, Thanh Oai... Nhãn chín

muộn không chỉ cung cấp nguồn thực phẩm giàu vitamin, có tác dụng bảo vệ và cải

thiện môi trường sinh thái mà còn đem lại giá trị kinh tế cao, góp phần xóa đói giảm

nghèo và nâng cao thu nhập cho người nông dân.

Huyện Quốc Oai được hợp nhất với Thủ đô Hà Nội từ tháng 01 năm 2008

theo nghị quyết 15 của Quốc Hội khóa XII, nằm trong vành đai thực phẩm phục vụ

nhu cầu của thủ đô Hà Nội, với những điều kiện về đất đai và khí hậu thuận lợi để

phát triển các loại cây ăn quả có giá trị cao, trong đó có cây nhãn chín muộn. Quốc

Oai lại là huyện nằm ở cửa ngõ thủ đô Hà Nội - nơi tập trung đông dân cư là thị

2

trường tiêu thụ rộng mở, Hà Nội cũng là nơi tập trung các trung tâm nghiên cứu

khoa học, các khu công nghiệp, sẽ thuận lợi cho việc nghiên cứu, học tập và trao đổi

những kinh nghiệm để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm; đồng thời cũng sẽ

thuận lợi cho việc bảo quản và chế biến nhằm nâng cao giá trị của sản phẩm.

Là một trong những vùng sản xuất cây ăn quả tập trung như cây nhãn chín

muộn, cam, bưởi... nằm trong Đề án “Phát triển một số loại cây ăn quả có giá trị

kinh tế cao thành phố Hà Nội, giai đoạn 2011-2016" của UBND thành phố Hà Nội,

nhằm xây dựng những vùng cây ăn quả có năng suất, chất lượng cao. Trong những

năm gần đây, huyện Quốc Oai đã chỉ đạo các địa phương vùng đồi gò từng bước

đưa những giống cây ăn quả cho giá trị kinh tế cao, đặc biệt đưa cây nhãn chín

muộn vào sản xuất, chuyển đổi tập quán canh tác và cơ cấu cây trồng để nâng cao

thu nhập cho người nông dân, góp phần vào sự phát triển kinh tế chung toàn huyện.

Tuy nhiên, thực tế diện tích sản xuất cây ăn quả nói chung và cây nhãn chín

muộn nói riêng của huyện Quốc Oai vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, phân tán; người nông

dân vẫn đang trồng và phát triển cây theo kiểu tự phát và làm theo kinh nghiệm, chưa

chú trọng kỹ thuật canh tác nên tình trạng mất mùa hay chất lượng quả không ổn định ở

từng vườn nhãn vẫn còn xảy ra. Bên cạnh đó tỷ lệ nhãn hư hỏng, chất lượng giảm sút

sau thu hoạch do chưa có cách sơ chế, bảo quản tối ưu nên hiệu quả kinh tế chưa cao.

Chất lượng và sản lượng nhãn chín muộn hàng năm của huyện chưa đáp ứng được nhu

cầu tiêu dùng của người dân trên địa bàn Thành phố Hà Nội, các tỉnh, thành trong nước

và xuất khẩu, chưa tương xứng với tiềm năng hiện có của vùng. Một trong những

nguyên nhân nữa khiến cho vùng sản xuất cây ăn quả đặc sản chưa phát triển mạnh,

diện tích đất nông nghiệp những năm qua bị thu hẹp đáng kể là do tác động của quá

trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa. Chính vì vậy, nghiên cứu đề tài "Giải pháp phát

triển cây nhãn chín muộn trên địa bàn huyện Quốc Oai, thành phố Hà Nội" là vấn

đề thiết thực nhằm nâng thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân, góp phần vào thực

hiện mục tiêu phát triển kinh tế toàn huyện.

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Mục tiêu chung

Đề xuất những giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển cây nhãn chín muộn trên

địa bàn huyện Quốc Oai.

3

- Mục tiêu cụ thể

+ Hệ thống hóa được cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển, phát triển kinh tế,

phát triển cây ăn quả.

+ Đánh giá thực trạng phát triển cây nhãn chín muộn trên địa bàn huyện

Quốc Oai và những vấn đề đặt ra.

+ Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển cây nhãn chín muộn trên

địa bàn huyện Quốc Oai.

+ Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh phát triển cây nhãn chín

muộn trên địa bàn huyện Quốc Oai.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là nghiên cứu thực trạng phát triển cây

nhãn chín muộn trên địa bàn huyện Quốc Oai.

- Phạm vi nghiên cứu

+ Nội dung: Nghiên cứu sự phát triển kinh tế cây nhãn chín muộn trên địa bàn

huyện Quốc Oai

+ Không gian : Nghiên cứu trên địa bàn huyện Quốc Oai, thành phố Hà Nội.

+ Thời gian :

Các số liệu thứ cấp được thu thập từ năm 2011 đến 2013, có dự báo đến 2020;

Các số liệu sơ cấp được tiến hành điều tra phỏng vấn từ 3/2014 đến 9/2014.

4. Nội dung nghiên cứu

Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được

kết cấu thành 03 chương như sau:

- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển cây nhãn chín muộn

- Chương 2: Đặc điểm cơ bản của huyện Quốc Oai – thành phố Hà Nội và

phương pháp nghiên cứu.

- Chương 3: Kết quả nghiên cứu:

+ Thực trạng phát triển cây nhãn chín muộn trên địa bàn huyện Quốc Oai.

+ Phương hướng, mục tiêu phát triển cây nhãn chín muộn của huyện Quốc Oai

+ Những giải pháp đẩy mạnh phát triển cây nhãn chín muộn của huyện Quốc Oai.