Giải pháp nâng cao hiệu quả của các hợp tác xã nông nghiệp huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

ĐOÀN THỊ HIÊN

GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA CÁC

HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP HUYỆN ĐẠI TỪ,

TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Thái Nguyên, Năm 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

ĐOÀN THỊ HIÊN

GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA CÁC

HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP HUYỆN ĐẠI TỪ,

TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số ngành: 8.62.01.15

Khóa: 26B

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Thị Thanh Tâm

Thái Nguyên, Năm 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học hàm, học vị nào.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã

được cảm ơn và các trích dẫn trong khóa luận đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Tôi xin cam đoan rằng trong quá trình thực hiện đề tài này tại địa

phương tôi luôn chấp hành đúng các quy định của địa phương nơi thực hiện

đề tài.

Thái Nguyên, tháng 02 năm 2021

Học viên

Đoàn Thị Hiên

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu,

Khoa kinh tế và phát triển nông thôn, cùng các thầy cô giáo trường Đại học

Nông lâm Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi trong

quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn TS Bùi Thị Thanh Tâm đã trực tiếp

hướng dẫn chỉ bảo tận tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu, tạo điều kiện

thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, cán bộ UBND huyện

Đại Từ, phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn huyện Đại Từ, chi cục

Thông kê huyện Đại Từ và các hộ gia đình trên địa bàn điều tra đã tạo mọi

điều kiện giúp đỡ khi điều tra số liệu giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn cơ quan, gia đình, bạn bè đã động

viên giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 02 năm 2021

Học viên

Đoàn Thị Hiên

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................2

3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................2

3.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................3

4. Ý nghĩa và những đóng góp của đề tài....................................................................3

4.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................3

4.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................3

Chương 1. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ KINH TẾ.........................4

CỦA HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP .......................................................................4

1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế của hợp xác xã nông nghiệp...........................4

1.1.1. Khái niệm về kinh tế hợp tác ............................................................................4

1.1.2. Khái niệm về hợp tác xã và hợp tác xã nông nghiệp ........................................5

1.1.3. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã..............................................6

1.1.4. Đặc điểm của hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp.....................................11

1.1.5. Vai trò hợp tác xã trong phát triển nông thôn .................................................12

1.1.6. Phân loại hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp............................................12

1.1.7. Hoạt động sản xuất kinh doanh và hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh

của hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp ...............................................................13

1.1.8. Các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của hợp tác

xã nông nghiệp ..........................................................................................................22

1.2. Nghiên cứu tình hình phát triển hợp tác xã ở Việt Nam....................................27

1.2.1. Tình hình phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở Việt Nam ..............................27

1.2.2. Bài học kinh nghiệm cho phát triển hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn

huyện Đại Từ , tỉnh Thái Nguyên .............................................................................35

Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............37

2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.............................................................................37

iv

2.1.1. Điều kiện tự nhiên...........................................................................................37

2.1.3. Đặc điểm cơ sở hạ tầng của huyện Đại Từ .....................................................43

2.1.4 Thủy lợi ............................................................................................................43

2.1.5. Điện, thông tin liên lạc ....................................................................................44

2.1.6. Chợ nông thôn.................................................................................................44

2.1.7. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Đại Từ ảnh

hưởng đến phát triển hợp tác xã nông nghiệp...........................................................44

2.2. Nội dung nghiên cứu..........................................................................................46

2.3. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................46

2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu ....................................................................................46

2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu..........................................................................46

2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu...............................................................................48

2.3.4. Phương pháp phân tích....................................................................................48

2.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................................49

2.4.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các

HTXNN.....................................................................................................................49

2.4.2. Nhóm chỉ tiêu tổng hợp...................................................................................49

2.4.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh ................50

Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ........52

SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC HTX NÔNG NGHIỆP............................52

TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐẠI TỪ , TỈNH THÁI NGUYÊN................................52

3.1. Đánh giá thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh hợp tác xã trên địa bàn

huyện Đại Từ.............................................................................................................52

3.1.1. Thực trạng hoạt động hợp tác xã huyện Đại Từ giai đoạn 2018 - 2020 .........52

3.1.2. Tình hình hoạt động của các HTX nông nghiệp ở huyện Đại từ, tỉnh Thái

Nguyên ......................................................................................................................63

3.2. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh

của các HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Đại từ, tỉnh Thái Nguyên.................77

3.2.1. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................77

3.3 Kết quả phân tích SWOT ....................................................................................86

v

3.4. Đánh giá chung về HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Đại từ, tỉnh Thái

Nguyên ......................................................................................................................86

3.4.1. Kết quả đạt được .............................................................................................86

3.4.2. Những mặt hạn chế .........................................................................................87

3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế ....................................................................88

3.5. Định hướng và một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh

doanh của các HTX nông nghiệp huyện Đại từ, tỉnh Thái Nguyên..........................89

3.5.1. Quan điểm, định hướng nâng cao hiệu quả của các HTXNN trên địa bàn

huyện Đại Từ giai đoạn 2021 -2025 .........................................................................89

3.5.2. Mục tiêu phát triển nâng cao hiệu quả của các HTX NN huyện Đại Từ giai

đoạn đến năm 2025 ...................................................................................................91

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................98

1. Kết luận .................................................................................................................98

2. Kiến nghị...............................................................................................................99

2.1. Đối với Trung ương ...........................................................................................99

2.2. Đối với tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................99

2.2.1. Ban hành Nghị quyết, Đề án, Chương trình hành động và các Chính sách hỗ

trợ đặc thù của địa phương cho các HTX NN trên địa bàn. Cụ thể: .........................99

2.2.2. Chỉ đạo các Sở, ban ngành, UBND các huyện, thành phố thực hiện một số nội

dung sau: .................................................................................................................100

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................103

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BHXH: Bảo hiểm xã hội

BHYT: Bảo hiểm y tế

BQ: Bình quân

ĐHTV: Đại hội thành viên

DT: Diện tích

DVNN: Dịch vụ nông nghiệp

ĐVT: Đơn vị tính

FAO: Tổ chức Nông lương quốc tế

HTX NN: Hợp tác xã nông nghiệp

HTX: Hợp tác xã

ICA: Hiệp hội HTX quốc tế

JCCU HTX tiêu dùng tại Nhật bản

KTHT: Kinh tế hợp tác

KTTT Kinh tế tập thể

SXKD: SXNN

Tr.đ: Triệu đồng

TTCN: Tiểu thủ công nghiệp

UBND: Ủy ban nhân dân

XHCN: Xã hội chủ nghĩa

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Tình hình sử dụng đất của huyện Đại Từ giai đoạn 2018 - 2020.............39

Bảng 2.2. Giá trị, cơ cấu ngành kinh tế huyện Đại Từ giai đoạn 2018 -2020 ..........41

Bảng 2.3. Tình hình dân số và lao động trên địa bàn huyện Đại Từ giai đoạn

2018-2020 ..................................................................................................42

Bảng 3.1: Số lượng HTX huyện Đại Từ trong 3 năm 2018 -2020 ...........................53

Bảng 3.2. Tổng hợp số thành viên HTXNN năm 2018 - 2020 .................................55

Bảng 3.3. Nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả của HTXNN (%).........................57

Bảng 3.4. Tổng hợp nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả của HTX......................59

Bảng 3.5. Đánh giá về công tác tổ chức, quản lý trong HTX NN ............................60

Bảng 3.6. Số lượng HTXNN phân theo lĩnh vực hoạt động.....................................62

Bảng 3.7: Doanh thu của HTXNN phân theo lĩnh vực hoạt động ............................63

Bảng 3.8: Lợi nhuận của các HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ...........................64

Bảng 3.9: Số lượng lao động thường xuyên tại các HTXNN trên địa bàn Huyện

Đại Từ ........................................................................................................66

Bảng 3.10: Một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng lao động của các HTXNN

trên địa bàn huyện Đại Từ .........................................................................67

Bảng 3.11: Tình hình tài sản hiện có của HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ........68

Bảng 3.12: Một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng tài sản của các HTXNN trên

địa bàn huyện Đại Từ.................................................................................69

Bảng 3.13: Vốn hoạt động của các HTXNN phân theo lĩnh vực..............................71

Bảng 3.14: Một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn vốn của HTXNN trên

địa bàn huyện Đại Từ.................................................................................72

Biểu 3.15: Chi phí hoạt động của các HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ qua 3 năm

2018 - 2020 ................................................................................................74

Bảng 3.16: Số lượng và thu nhập của lao động trong các HTXNN trên địa bàn

huyện Đại Từ .............................................................................................75

Bảng 3.17: Đóng góp xã hội của các HTX nông nghiệp ..........................................76

Bảng 3.18: Tỷ lệ HTXNN mua các yếu tố đầu vào có hợp đồng .............................78

viii

Bảng 3.19: Đầu tư cơ sở vật chất và khoa học công nghệ sản xuất..........................78

Bảng 3.20: Trình độ học vấn của Ban quản trị HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện

Đại Từ ........................................................................................................80

Bảng 3.21: Trình độ học vấn của thành viên HTX nông nghiệp ..............................81

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hợp tác xã (HTX) hay kinh tế hợp tác, được coi là một thành phần kinh tế

quan trọng không thể thiếu trong nền kinh tế quốc dân. Trong những năm qua, kinh

tế hợp tác nói chung, hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) nói riêng đã có bước phát

triển cả về số lượng, chất lượng, quy mô và hình thức hoạt động ngày càng đa dạng,

phong phú. Theo Liên minh HTX Việt Nam, năm 2020 cả nước có 25.282 HTX

trong đó có 752 HTX mới được thành lập tăng 65% so với năm 2019. Các HTXNN

đã góp phần không nhỏ vào chuyển dịch kinh tế, tạo công ăn việc làm, tăng thu

nhập cho người nông dân, ổn định kinh tế xã hội. Tuy nhiên, phần lớn các HTXNN

hiện nay mới chỉ cung cấp được các dịch vụ đầu vào cơ bản cho hoạt động sản xuất

nông nghiệp, chỉ có 9% HTX cung cấp được dịch vụ đầu ra. Hơn 90% HTX không

tham gia vào hoạt động liên kết tiêu thụ nông sản và kết nối nông dân với doanh

nghiệp (https://vca.org.vn/ca-nuoc-thanh-lap-moi-752-htx-10-lien-hiep-htx-gan-6-

nghin-tht-a21512).

Huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên là huyện miền núi thuộc vùng Đông

Bắc Việt Nam, nền kinh tế còn chậm phát triển, cơ cấu kinh tế bất hợp lý.

Kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản, sản xuất

công nghiệp và dịch vụ còn kém phát triển.

Trên địa bàn huyện hiện nay có 52 hợp tác xã (HTX), trong đó có 20

HTX đang hoạt động trong lĩnh vực nông - lâm nghiệp, 32 HTX hoạt động

khác trong đó một số HTX cầm trừng và giải thể (Báo cáo hoạt động HTX

năm 2020 huyện Đại từ). Hiện nay ngoài một vài HTX mới thành lập đang

dần ổn định, số còn lại vẫn đang được duy trì và hoạt động có hiệu quả, tạo

việc làm và thu nhập cho xã viên. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế

quốc tế, sự phát triển của HTXNN của Việt Nam nói chung và của tỉnh Thái

Nguyên cũng như huyện Đại Từ nói riêng luôn chịu sự chi phối nhất định của

những yếu tố như: Sự cạnh tranh thị trường, biến động giá cả, chất lượng vật

tư phục vụ sản xuất nông nghiệp, nguồn đầu vào và đầu ra cho sản phẩm,…

gây ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của các HTXNN. Đặc biệt,

các HTXNN của huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên chưa có bước đột phá nổi

2

bật, do khó khăn về vốn, cơ sở vật chất nghèo nàn, trình độ công nghệ lạc

hậu, năng lực và trình độ cán bộ quản lý của các HTX còn nhiều hạn chế,…

hoạt động sản xuất kinh doanh chủ yếu của các HTXNN là phục vụ nhu cầu

tiêu dùng của người dân trong tỉnh. Sản phẩm làm ra của các HTX chưa có

đăng ký nhãn hiệu, quyền bảo hộ, một số chưa đóng gói bao bì, chất lượng

sản phẩm không đồng đều, số lượng nhỏ không ổn định, vì vậy sản phẩm làm

ra khó tiếp cận được những thị trường lớn mà chủ yếu tiêu thụ tại địa phương,

dẫn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh và thu nhập của các thành viên trong

HTX thấp. Trong bối cảnh hiện nay, đứng trước những khó khăn của các

HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, việc nghiên cứu đánh

giá ảnh hưởng của các yếu tố đến hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của

các HTXNN, từ đó đưa ra những giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả

kinh tế sản xuất cho các HTXNN Thái Nguyên là hết sức cần thiết và thiết thực.

Xuất phát từ lý do trên tôi chọn đề tài: “Giải pháp nâng cao hiệu quả

hoạt động của HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên” làm

đề tài luận văn thạc sĩ nhằm góp phần thúc đẩy phát triển HTXNN trên địa

bàn huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Hệ thống hóa và làm rõ thêm các vấn đề lý luận chung về HTXNN

và hiệu quả kinh tế của HTXNN.

- Đánh giá thực trạng hoạt động hiệu quả kinh tế của các HTX nông

nghiệp trên địa bàn huyện Đại từ, tỉnh Thái Nguyên. Phân tích chỉ ra các

nhân tố chủ yếu ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh trên

địa bàn huyện.

- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả SXKD của

các HTXNN, phù hợp với đặc điểm, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của

huyện Đại Từ đến năm 2025.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các HTX, hiệu quả sản xuất kinh doanh

của các HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Đại từ, tỉnh Thái Nguyên.