Đổi mới cơ chế quản lý các tổ chức sự nghiệp công trong lĩnh vực giáo dục & đào tạo.DOC

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

LỜI MỞ ĐẦU

Cùng với quá trình cải cách nền hành chính, Việt Nam đang đẩy mạnh

công cuộc cải cách khu vực dịch vụ công, trong đó có việc đổi mới cơ chế

quản lý của Nhà nước đối với các tổ chức sự nghiệp công luôn được gắn với

vai trò chính yếu của Nhà nước. Mục đích chính của những cải cách trong

lĩnh vực dịch vụ sự nghiệp công tại Việt Nam thời gian qua không gì khác là

hướng tới bảo đảm nguồn ngân sách của Nhà nước dành cho lĩnh vực này

được sử dụng hiệu quả hơn, mọi người dân Việt Nam ngày càng được hưởng

những dịch vụ công tốt hơn, công bằng hơn, với chất lượng đảm bảo.

Nhưng thực tế hiện nay việc đổi mới cơ chế quản lý các TCSN công vẫn

rất chậm, không đồng bộ và không bắt nhịp cùng với quá trình cải cách nền

kinh tế đất nước trong giai đoạn vừa qua. Việc Nhà nước quá ôm đồm và cơ

chế bao cấp chàn lan, tài trợ ngân sách chưa đúng mục đích và đúng đối tượng

và Nhà nước vẫn chưa có quan điểm rõ ràng về vai trò của mình và vai trò của

thị trường trong việc đảm bảo cung ứng dịch vụ sự nghiệp công, đó những

nguyên nhân chính làm cho các đơn vị sự nghiệp công hoạt động không hiệu

quả.

Cùng với quá trình phát triển kinh tế, thì việc đảm bảo có một cơ chế

quản lý phù hợp để tạo điều kiện và phát huy hoạt động hiệu quả của các

TCSN công là yêu cầu cấp bách quá trình phát triển đất nước. Đặc biệt trong

lĩnh vực giáo dục & đào tạo, giáo dục luôn là vấn đề trung tâm của đời sống

xã hội vì nó quyết định tương lai của mỗi người và của cả xã hội. Thực trạng

nhức nhối của nền giáo dục Việt Nam hiện nay - nguyên nhân làm trì trệ sự

phát triển của Việt Nam.

Đảng và Nhà nước ta khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu, và để

có thể thực hiện thành công sự nghiệp đổi mới, sự nghiệp công nghiệp hoá,

hiện đại hoá đất nước trong giai đoạn mới này vai trò của giáo dục và đào tạo

1

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

là rất lớn. Việc chấn chỉnh, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của

ngành là một vấn đề tất yếu mà Đảng và Nhà nước cần phải làm trong bối

cảnh hiện nay. Trước những yếu cầu đòi hỏi của quá trình đổi mới, Nhà nước

cần có một cơ chế quản lý mới phù hợp với tình hình thực tế, để có thể nâng

cao hiệu quả hoạt động của ngành, là một nhiệm vụ tất yếu phải làm. Trong

đó có việc cải cách, đổi mới cơ chế quản lý của ngành là một mấu chốt quyết

định, trong đó đặc biệt là cơ chế quản lý tài chính.

Xuất phát từ thực tế và nhận thức được tầm quan trọng, của giáo dục &

đào tạo trong thời đại mới, trong khuân khổ chuyên đề thực tập em đã chon đề

tài nghiên cứu của mình là “Đổi mới cơ chế quản lý các tổ chức sự nghiệp

công trong lĩnh vực giáo dục & đào tạo”

Đề tài” Đổi mới cơ chế quản lý các tổ chức sự nghiệp công trong lĩnh

vực giáo dục và đào tạo”, tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận cho việc đổi mới

cơ chế quản lý và phân tích đánh giá các chủ trương, chinh sách của Nhà

nước cho việc đổi mới cơ chế quản lý các TCSN công trong lĩnh vực giáo dục

& đào tạo. Trên cơ sở đó sẽ đề xuất một số khuyến nghị về cải cách.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài: đề tài chỉ giới hạn đối với các TCSN

công trong lĩnh vực GD-ĐT, và tập trung vào cơ chế nhân sự và cơ chế tài

chính.

Phương pháp nghiên cứu: Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp

nghiên cứu kết hợp các phương pháp phân tích tổng hợp số liệu, thống kê, so

sánh, bảng biều

Kết cấu đề tài

Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Chuyên đề được trình bày trong ba

chương với các nội dung chính sau đây:

Chương I: Một số vấn đề lý luận cho việc đổi mới cơ chế tổ chức và

quản lý các tổ chức sự nghiệp công.

2

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

Chương II: Thực trạng cơ chế tổ chức và quản lý các tổ chức sự nghiệp

công trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo

Chương III: Một số kiến nghị giải pháp về đổi mới cơ chế quản lý các

tổ chức sự nghiệp công trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo

3

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

CHƯƠNG I

LÝ LUẬN VỀ ĐỔI MỚI CƠ CHẾ QUẢN LÝ CÁC

TỔ CHỨC SỰ NGHIỆP CÔNG

1.1. Cơ sở lý thuyết về đổi mới cơ chế quản lý các tổ chức sự nghiệp

công

1.1.1. Khái niệm hàng hóa và dich vụ công, vai trò của nhà

nước trong việc cung cấp loại hàng hóa này trong nền kinh tế thị trường

1.1.1.1. Khái niệm hàng hóa và dịch vụ công

Khái niệm hàng hóa và dịch vụ công hay vẫn được gọi là hàng hóa

công cộng, từ lâu đã có nhiều học giả nghiên cứu và có nhiều quan điểm về

nó. Ở Việt Nam, thuật ngữ hàng hóa công mới được đưa vào sử dụng và

nghiên cứu trong những năm gần đây.

Hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về hàng hóa công cộng như

theo S.A.Sammuelson và W.D.Nordhaus thì cho rằng: Hàng hóa công cộng

là một loại hàng hóa có thể cho moi người ( trong một nước hoặc trong một

thành phố) được hưởng với một giá không lớn hơn cái giá đòi hỏi để cung cấp

nó cho một người. Việc hưởng thụ hàng hóa đó không thể chia cắt được và

không thể loại trừ ai. Đối chiếu với hàng hóa tư nhân, như bánh mỳ, nếu mà

một người đã tiêu dùng thì người khác không thể tiêu dùng được1

.

Có tác giả lại cho: Hàng hóa công cộng là hàng hóa mà khi một ai đó

tiêu dùng thì nó không làm giảm mức tiêu dùng hàng hóa đó của người khác,

là hàng hóa mà mọi người đều cần dùng, và khi nó đã được sản xuất ra thì

không thể ngăn cản người dân tiêu dùng hàng hóa đó ( an ninh, trật tự xã hội,

1 S.A.Sammuelson và W.D.Nordhaus - Kinh tế học tập 2, ĐH KTQD, Hà nội 1989, trang

712

4

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

quốc phòng, giáo dục...) 2

.

Có quan điểm hàng hóa công3

: là một hàng hóa hay dịch vụ mà nếu

được cung cấp cho một người thì vẫn tồn tại cho những người khác mà không

phát thêm chi phí nào. Đây là điểm phân biệt với hàng hóa tư nhân, việc tiêu

dùng hàng hóa tư nhân của người này sẽ ngăn cản việc tiêu dùng cùng hàng

hóa đó của người khác. Vì vậy một hàng hóa công cộng thuần túy phải hội tụ

hai thuộc tính đó là “ không cạnh tranh hay không thể loại trừ” và “không có

tính loại trừ trong tiêu dùng”. Tính không loại trừ chỉ rõ hàng hóa công cộng

khi đã cung cấp cho một người thì nó có thể phục vụ thêm cho nhiều người

mà không tao thêm chi phí (chi phí cận biên cho thêm một người sử dụng

bằng không). Còn thuộc tính không cạnh tranh trong tiêu dùng được hiểu là

hàng hóa công cộng có thể cung cấp phục vụ không hạn chế và cho bất kỳ

người tiêu dùng nào trong xã hội4

, nó không thể ngăn cản bất kỳ ai tiêu dùng

nó. Chính lý do này dẫn đến xuất hiện kẻ ăn không, kẻ ăn không được hiểu là

những người tìm cách hưởng thụ lợi ích của HHCC mà không đóng góp một

đồng nào cho chi phí sản xuất và cung cấp nó. Cũng có thể sử dụng một số

biện pháp để loại trừ kẻ ăn không, nhưng việc áp dụng các biện pháp này có

thể dẫn đến một trạng thái không đạt hiệu quả Pareto. Vì việc có thêm nhiều

người khác hưởng thụ HHCC thuần túy sẽ không làm lợi ích của bất kỳ ai

trong xã hội bị giảm đi, và việc loại trừ kẻ ăn không cũng đòi hỏi nguồn lực

để thực hiện.

Khi HHCC chỉ hội tụ một trong hai thuộc tính trên thì nó thuộc loại

HHCC không thuần túy, như giáo dục, y tế, cứu hỏa.v.v...Bản thân nó có sự

2

PGS.TS.Mai Văn Bưu – Giáo trình Quản lý học ĐH KTQD, tập 1, NXB Khoa học và Kỹ

thuật, Hà nội 2001

3

Theo từ điển Kinh tế học hiện đại – Macmillan (Daivid W.Pearce). Trong chuyên đề này,

các khái niệm “hàng hóa công cộng”, “hàng hóa công” và “dịch vụ công” được hiểu và sử

dụng như nhau.

4 GS.TS. Đỗ Hoàng Toàn – Bài giảng Chính trị học trong Quản lý công(2007), ĐH KTQD

5

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

kết hợp giữa HHCC và hàng hóa tư, cho đến này thực tế thuật ngữ hàng hóa

và dịch vụ công thường được dùng chung cho cả hai loại HHCC thuần túy và

cả không thuần túy.

Như vậy ở đây chúng ta có thể hiểu hàng hóa công cộng là những loại

hàng hóa, những tiện ích được đem trao đổi để sử dụng chung mà thỏa mãm

được ít nhất một trong hai thuộc tính: không có tính loại trừ và không có tính

canh tranh trong tiêu dùng.

1.1.1.2. Các hình thức cung ứng dịch vụ công và vai trò của nhà nước

Hiện nay có nhiều hình thức cung ứng hàng hoá và dịch vụ công, trong

đó Nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng, nhà nước đảm bảo cho các hàng

hóa và dịch vụ công được cung cấp cho người dân. Hiện có một số hình thức

cung ứng đã được sử dụng như sau:

- Chính phủ là cung ứng trực tiếp hàng hoá, dịch vụ công.

- Chính phủ chuyển trách nhiệm cung ứng cho chính quyền địa phương.

- Chính phủ ký hợp đồng thuê khu vực tư nhân, các tổ chức phi chính

phủ cung cấp dịch vụ công.

- Nhà nước có thể bán, nhượng quyền kinh doanh sang cho khu vực tư

nhân.

- Nhà nước thu hút sự tham gia của cộng đồng xã hội hoặc nhà nước hỗ

trợ trực tiếp cho các hộ gia đình.

Ví dụ: Một số hình thức cung ứng dịch vụ giáo dục và đào tạo được

chia theo nhà cung ứng xem trong Bảng sau.

6

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

Bảng 1: Một số hình thức cung ứng dịch giáo dục chia theo nhà

cung ứng.

Hình thức sở hữu

Loại hình tổ chức

của nhà cung ứng

Dịch vụ giáo dục

Khu vực công Bộ/sở/vụ/văn phòng Trường trực thuộc Bộ giáo dục&đào

tạo (quốc gia, tỉnh, huyện)

Công ty tự chủ

thuộc khu vực công

Trường đại học tự chủ

Khu vực không vì

lợi nhuận

Cộng đồng sở hữu Trường không chính thống

Tổ chức phi lợi

nhuận

Trường do các tổ chức phi chính

phủ, các tổ chức tôn giáo điều hành

Khu vực tư nhân

vì lợi nhuận

Các doanh nghiệp

nhỏ

Trường tư phi tôn giáo

Các doanh nghiệp

lớn

Nguồn: Ngân hàng Thế giới

Như vậy, khá phong phú về hình thức cung ứng các dịch vụ công, như

bảng trên ta thấy có các loại tổ chức khác nhau, các loại hình sở hữu khác

nhau tham gia cung cấp một loại dịch vụ giáo dục. Điều này hoàn toàn không

làm mờ đi vai trò của nhà nước trong việc cung ứng dịch vụ công, mà lại làm

cho việc cung ứng các dịch vụ này trở nên linh hoạt và hiệu quả hơn nhiều.

Nhà nước đảm bảo việc hàng hoá và dịch vụ công phải được cung cấp cho

người dân, nhưng không nhất thiết nhà nước phải là người duy nhất và trực

tiếp cung ứng dịch vụ công. Đặc biệt đối với các hàng hoá và dịch vụ công

“không thuần tuý” như giáo dục, y tế v.v... nên để khu vục khác tham gia

cung ứng, do tính có tính loại trừ trong tiêu dùng của các hàng hoá này.

Nhưng sẽ là sai lầm nếu để thị trường hoàn toàn điều tiết việc cung ứng các

dịch vụ công. Vì vậy Nhà nước, cần đảm bảo chức năng điều tiết thị trường

7

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

đối với hàng hoá và dịch vụ đặc biệt này, đảm bảo về mặt thể chế để thị

trường hoạt động. Ngoài ra, khi phân phối dịch vụ công nhà nước cần đảm

bảo các đối tượng dễ bị tổn thương, khu vực vùng sâu vùng xa, vùng còn

nghèo khó phải được tiếp cận, đảm bảo phúc lợi xã hội và công bằng xã hội.

Nhưng nếu chỉ do nhà nước trực tiếp cung ứng hoàng hoá và dịch vụ

công không thuần tuý thì cũng chưa chắc đảm bảo sẽ đạt được tính hiệu quả

xã hội. Vì khi đó nhà nước hoàn toàn đảm nhiệm việc cung ứng nên tính hiệu

quả không cao, cứng nhắc và thiếu tính cạnh tranh trong cung ứng các hàng

hoá và dịch vụ này. Vì vậy cần phải chuyển đổi đa dạng hoá và mở rộng diện

các nhà cung cấp, đặc biệt là các nhà cung cấp tư nhân là cần thiết. Tuy nhiên,

vẫn phải nhấn mạnh vai trò điều tiết của nhà nước để đảm bảo cho thị trường

về các hàng hoá và dịch vụ công được vận hành một cách có hiệu quả.

1.2. Một số vấn đề lý luận về đổi mới cơ chế tổ chức và quản lý của

các tổ chức sự nghiệp công

1.2.1. Lĩnh vực sự nghiệp và tổ chức sự nghiệp công.

1.2.1.1. Lĩnh vực sự nghiệp

Thuật ngữ lĩnh vực sự nghiệp đã được sử dụng ở Việt Nam từ nhiều

năm nay, từ thời kỳ kế hoạch hóa tập trung lẫn trong thời kỳ chuyển sang nền

kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay. Thuật ngữ này vẫn

được dùng thông dụng để chỉ những hoạt động liên quan tới việc cung ứng

dịch vụ công, phục vụ nhu cầu thiết yếu và đảm bảo chất lượng cuộc sống của

con người. Lĩnh vực sự nghiệp bao gồm những lĩnh vực như giáo dục & đào

tạo, y tế, văn hóa, thể dục thể thao, bảo hiểm xã hội, nghiên cứu khoa học và

phát triển công nghệ v.v. Trong hệ thống danh mục thống kê quốc gia và

trong danh mục các tổ chức được ngân sách nhà nước cấp kinh phí hoạt động

của nước ta, lĩnh vực sự nghiệp được xếp cùng nhóm với "khu vực dịch vụ",

8

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

có lúc còn được ghép cùng với hoạt động quản lý hành chính nhà nước để trở

thành lĩnh vực "hành chính-sự nghiệp". Tuy nhiên thực chất lĩnh vực sự

nghiệp có phạm vi hẹp hơn, chỉ giới hạn trong một số hoạt động cung ứng,

chứ không phải cung ứng tất cả các loại dịch vụ công cho xã hội.

Dịch vụ công là một khái niệm rộng, bao gồm 3 nhóm dịch vụ chính

như dịch vụ hành chính công, dịch vụ sự nghiệp công và dịch vụ công ích. Ở

Việt Nam ta nhận thức và cách hiểu về dịch vụ công hiện vẫn chưa thật rõ

ràng, còn có nhiều ý kiến khác nhau. Chính vì sự thiếu thống nhất như vậy

gây ra sự rắc rối cho xây dựng chính sách liên quan, đây là một vấn đề mang

đậm nét Việt Nam.

Trong danh mục phân loại các dịch vụ do Tổ chức Thương mại Thế

giới (WTO) xây dựng có đưa ra 10 nhóm dịch vụ chính và có tới 150 loại

dịch vụ trong khuân khổ Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (GATS).

Trong đó, những hoạt động thuộc lĩnh vực sự nghiệp được đưa vào các nhóm

như được trình bày trong Hộp 1 dưới đây.

Các hoạt động sự nghiệp thường có một số đặc điểm chung là:

(1) Cung cấp các dịch vụ công;

(2)Thường mang tính chuyên môn (như y tế, giáo dục, thể thao, khoa

học và công nghệ...), không vì mục tiêu lợi nhuận mà vì mục tiêu phát triển

con người, mục tiêu đảm bảo phúc lợi xã hội và công bằng cho con người;

(3) Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm sao cho các

dịch vụ này được cung cấp cho người dân của mình

9