Dạy học giải quyết vấn đề chủ đề hàm số cho học sinh lớp 12 nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------------------

Lamkeo VONGDAVANH

DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

CHỦ ĐỀ HÀM SỐ CHO HỌC SINH LỚP 12

NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO

Ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn toán học

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS Bùi Thị Hạnh Lâm

THÁI NGUYÊN - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân

tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công

bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2021

Tác giả luận văn

Lamkeo VONGDAVANH

ii

LỜI CẢM ƠN

Bản luận văn được hoàn thành tại trường đại học sư phạm - Đại học Thái

Nguyên dưới sự hướng dẫn của TS Bùi Thị Hạnh Lâm. Nhân dịp này tôi xin

cảm ơn cô về sự hướng dẫn hiệu quả cùng những kinh nghiệm trong quá trình

học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Xin chân thành cảm ơn phòng đào tạo - Bộ phận sau đại học, Ban chủ

nhiệm khoa toán, các thầy cô trường đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên,

Viện toán học và trường đại học sư phạm Hà Nội đã giảng dạy và tạo điều kiện

thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học.

Bản luận văn chắc chẵn sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết vì vậy

rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các bạn học

viên để luận văn này được hoàn chỉnh hơn.

Cuối cùng xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, khích lệ tôi trong

thời gian học tập, Nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2021

Tác giả luận văn

Lamkeo VONGDAVANH

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các ký hiệu từ, cụm từ viết tắt .....................................................................iv

Danh mục các bảng, biểu đồ..........................................................................................v

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2

3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu.............................................................................. 2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 2

5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2

6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 2

7. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 3

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ..................................................... 4

1.1. Về dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ............................................................ 4

1.1.1. Cơ sở khoa học của phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ........ 4

1.1.2. Một số khái niệm cơ bản..................................................................................... 5

1.1.3. Đặc điểm của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề........................................ 7

1.1.4. Các hình thức dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ....................................... 7

1.1.5. Quy trình thực hiện DH phát hiện và GQVĐ..................................................... 8

1.1.6. Những ưu điểm và hạn chế của phương pháp dạy học phát hiện và giải

quyết vấn đề ..................................................................................................... 11

1.1.7. Một số lưu ý khi dạy học theo hướng phát hiện và giải quyết vấn đề.............. 11

1.1.8. Các cách để tạo tình huống có vấn đề............................................................... 12

1.2. Mục đích, yêu cầu và nội dung chủ đề hàm số lớp 12 THPT.............................. 14

1.2.1. Nội dung hàm số 12.......................................................................................... 14

1.2.2. Mục đích, yêu cầu dạy học hàm số lớp 12........................................................ 16

1.3. Thực trạng dạy học giải quyết vấn đề trong DH chủ đề hàm số lớp 12 THPT... 17

1.3.1. Mục đích khảo sát............................................................................................. 17

1.3.2. Đối tượng điều tra............................................................................................. 17

iv

1.3.3. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 17

1.3.4. Kết quả khảo sát................................................................................................ 17

1.3.5. Mối quan hệ giữa dạy học PH&GQVĐ với việc phát triển phẩm chất năng

lực cho HS........................................................................................................ 27

Kết luận chương 1....................................................................................................... 28

Chƣơng 2: VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT

VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ HÀM SỐ LỚP 12 THPT NƢỚC

CHDCND LÀO ......................................................................................................... 29

2.1. Một số biện pháp sư phạm nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp

PH&GQVĐ trong dạy học chủ đề Hàm số lớp 12 nước CHDCND Lào ........ 29

2.1.1. Biện pháp 1. Rèn luyện cho học sinh thực hiện thành thạo các bước trong

quy trình giải quyết vấn đề .............................................................................. 29

2.1.2. Nâng cao năng lực huy động kiến thức của học sinh để giải quyết vấn đề ...... 35

2.1.3. Biện pháp 3. Tổ chức cho học sinh các hoạt động trải nghiệm để giải quyết vấn

đề nhằm hình thành, kết nối các ý tưởng mới trong các bối cảnh khác nhau ........ 40

2.2. Thiết kế kế hoạch bài dạy minh họa .................................................................... 42

2.2.1. Chủ đề 1. Hàm số lượng giác............................................................................ 42

2.2.2. Chủ đề 2: Đạo hàm của hàm số lượng giác ...................................................... 77

Kết luận chương 2....................................................................................................... 81

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................... 82

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 82

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm........................................................................... 82

3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm................................................................... 82

3.4. Phương pháp thực nghiệm................................................................................... 83

3.5. Đánh giá thực nghiệm sư phạm........................................................................... 83

3.5.1. Đánh giá định tính............................................................................................. 83

3.5.2. Đánh giá định lượng ......................................................................................... 84

Kết luận chương 3....................................................................................................... 89

KẾT LUẬN................................................................................................................ 90

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 91

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

STT Từ, cụm từ viết tắt Từ, cụm từ viết đầy đủ

1 CHDCND Cộng hòa dân chủ nhân dân

2 DH Dạy học

3 GV Giáo viên

4 HS Học sinh

5 PPDH Phương pháp dạy học

6 PH&GQVĐ Phát hiện và giải quyết vấn đề

7 THPT Trung học phổ thông

v

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng:

ảng 3.1. ết quả kiểm tra 15 ph t tại lớp TN và ĐC................................................84

ảng 3.2. ết quả kiểm tra 45 ph t tại lớp TN và ĐC................................................85

Biểu đồ:

iểu đồ 3.1. iểu đồ cột so sánh kết quả kiểm tra 15 ph t của hai lớp TN và ĐC.....85

iểu đồ 3.2. iểu đồ cột so sánh kết quả của hai lớp TN và ĐC ................................86

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Toán học là một môn học công cụ trong nhà trường phổ thông, khoa học Toán

học có vai trò quan trọng đối với nhiều lĩnh vực khoa học khác cũng như trong cuộc

sống. Việc dạy học Toán không chỉ gi p HS lĩnh hội được các kiến thức và kĩ năng

Toán học mà thông qua đó còn góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất và

năng lực cho HS.

Dạy học giải quyết vấn đề là một trong những phương pháp dạy học tích cực có

vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy và tính tích

cực học tập.

Lecne khẳng định rằng: "Số tri thức và kĩ năng được HS thu lượm trong quá

trình dạy học nêu vấn đề sẽ gi p hình thành những cấu tr c đặc biệt của tư duy. Nhờ

những tri thức đó, tất cả những tri thức khác mà HS đã lĩnh hội không phải trực tiếp

bằng những PPDH nêu vấn đề, sẽ được chủ thể chỉnh đốn lại, cấu tr c lại". Do đó,

không nên yêu cầu HS tự khám phá tất cả các tri thức quy định trong chương trình.

Thông qua dạy học giải quyết vấn đề, HS không chỉ lĩnh hội được kiến thức, kĩ

năng và quan trọng hơn là cả quá trình phát hiện và giải quyết vấn đề, tức là kĩ năng

giải quyết vấn đề.

Hàm số là một trong những nội dung chiếm thời lượng lớn và có vai trò quan

trọng trong chương trình môn toán lớp 12 ở nước CHDCND Lào. Hơn nữa, đây cũng

là một trong những nội dung có thể ứng dụng nhiều trong thực tế. Do đó, cần thiết

phải gi p cho các đối tượng học sinh có được kiến thức cơ bản nhất về hàm số và tư

duy hàm, có được kĩ năng giải quyết các vấn đề liên quan đến hàm số.

Tuy nhiên, thực tiễn dạy học môn Toán nói chung và dạy học chủ đề Hàm số

lớp 12 ở trường phổ thông nước CHDCND Lào cho thấy: nhiều thầy cô vẫn còn tập

trung vào hình thành kiến thức, kĩ năng toán học thuần t y, chưa ch trọng việc dạy

cho HS kĩ năng phát hiện vấn đề và kĩ năng giải quyết vấn đề thông qua các tình

huống dạy học. Do đó, kĩ năng giải quyết vấn đề toán học của HS nói chung và HS

lớp 12 trong chủ đề hàm số ở CHDCND Lào còn chưa tốt.

Từ những lí do trên, đề tài nghiên cứu được lựa chọn là “Dạy học giải quyết vấn

đề chủ đề hàm số cho học sinh lớp 12 nước CHDCND Lào”.

2

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề, về chủ đề hàm số lớp 12

ở nước CHDCND Lào, đề xuất được một số biện pháp sư phạm dạy học giải quyết

vấn đề cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông trong dạy học chủ đề hàm số.

3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Toán ở nước CHDCND Lào.

3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp sư phạm dạy học giải quyết vấn đề cho học

sinh lớp 12 trung học phổ thông trong dạy học chủ đề hàm số.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận: Tổng hợp các vấn đề lý luận về dạy học giải quyết vấn đề.

4.2. Nghiên cứu thực trạng: Tìm hiểu thực trạng dạy học giải quyết vấn đề toán học

cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông trong dạy học chủ đề hàm số ở nước

CHDCND Lào.

4.3. Đề xuất một số biện pháp sư phạm dạy học giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 12

trung học phổ thông trong dạy học chủ đề hàm số.

4.4. Thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của một số biện

pháp sư phạm đã đề xuất.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu có thể đề xuất được một số biện pháp sư phạm phù hợp để dạy học giải quyết

vấn đề cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông trong dạy học chủ đề hàm số thì sẽ phát

triển kĩ năng giải quyết vấn đề toán học cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

Nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học môn Toán, tâm lý học, lý luận dạy học

môn Toán; các sách báo, các bài viết về khoa học toán phục vụ cho đề tài; các công

trình nghiên cứu có các vấn đề liên quan đến dạy học giải quyết vấn đề, về chủ đề

hàm số...

6.2. Phương pháp điều tra - quan sát

Dự giờ, quan sát, điều tra để tìm hiểu thực trạng dạy học giải quyết vấn đề toán

học cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông trong dạy học chủ đề hàm số.

3

6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Thực nghiệm tại trường THPT để xem xét tính khả thi và hiệu quả của một số

biện pháp sư phạm đã được đề xuất.

7. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần “Mở đầu”, “ ết luận” và “Danh mục tài liệu tham khảo”, nội dung

chính của luận văn được trình bày trong ba chương: