Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
LÊ THỊ HỒNG CHI
DẠY HỌC DỰA VÀO TÌM TÒI Ở TIỂU HỌC
VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục
Mã số: 62. 14. 01. 02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS VŨ TRỌNG RỸ
2. PGS. TS PHÓ ĐỨC HÒA
Hà Nội - 2014
Hà Nội, 2014
2
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Vũ Trọng Rỹ,
PGS. TS Phó Đức Hoà, hai người Thầy đã giúp đỡ, hướng dẫn tận tình trong
suốt quá trình học tập và thực hiện luận án.
Tôi xin đặc biệt cảm ơn GS. TSKH Thái Duy Tuyên, PGS. TS Đặng
Thành Hưng và các nhà khoa học của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam,
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc
gia Hà Nội , … đã đóng góp những ý kiến quý báu cho luận án.
Tôi cũng bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến Trung tâm Đào tạo và Bồi
dưỡng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt
quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể giáo viên và học sinh trường Tiểu học
Cao Mại, trường Tiểu học Thuỵ Vân, trường Tiểu học Sơn Dương (tỉnh Phú
Thọ) cùng rất nhiều các giáo viên và học sinh đã tham gia và giúp đỡ tôi trong
quá trình điều tra, thực nghiệm luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới tập thể Lãnh đạo Trường Đại học Hùng
Vương, lãnh đạo Khoa Giáo dục Tiểu học và Mầm non và các đồng nghiệp đã
giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận án.
Cuối cùng, xin được cảm ơn những người thân trong gia đình đã dành cho
tôi những tình cảm lớn lao, chỗ dựa vững chắc để tôi hoàn thành nhiệm vụ.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày… tháng… năm
Tác giả luận án
Lê Thị Hồng Chi
3
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được
hoàn thành với sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của nhiều nhà khoa học. Tất cả
các nguồn số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và
chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong
luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận án
Lê Thị Hồng Chi
4
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu ......................................................... 13
2. Mục đích nghiên cứu................................................................................... 15
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................ 15
4. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 15
6. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................... 16
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu.......................................... 16
8. Những luận điểm bảo vệ ............................................................................. 18
9. Đóng góp mới về khoa học của luận án........................................................ 6
10. Cấu trúc của luận án.................................................................................. 20
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA DẠY HỌC DỰA VÀO TÌM TÒI
Ở TIỂU HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN...........21
1.1. Tổng quan về dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ trợ của công
nghệ thông tin.................................................................................................. 21
1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới........................................................ 21
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ......................................................... 23
1.2. Những khái niệm cơ bản .......................................................................... 28
1.2.1. Khái niệm tìm tòi................................................................................... 28
1.2.2. Khái niệm học tập tìm tòi...................................................................... 30
1.2.3. Dạy học dựa vào tìm tòi........................................................................ 31
1.2.4. Dạy học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin ........................................ 32
1.3. Bản chất và đặc trưng của dạy học dựa vào tìm tòi................................. 33
1.3.1. Cơ sở tâm lí học của dạy học dựa vào tìm tòi ...................................... 33
1.3.2. Bản chất và mô hình học tập tìm tòi ..................................................... 34
1.3.3. Cấu trúc và đặc điểm sư phạm của dạy học dựa vào tìm tòi................ 38
5
1.4. Hỗ trợ của công nghệ thông tin trong dạy học dựa vào tìm tòi ............... 40
1.4.1. Hỗ trợ của công nghệ thông tin trong dạy học ..................................... 40
1.4.2. Tác dụng của công nghệ thông tin trong dạy học dựa vào tìm tòi ....... 41
1.4.3. Những thách thức khi sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học
dựa vào tìm tòi................................................................................................. 43
1.5. Dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học .......................................................... 44
1.5.1. Đặc điểm quá trình dạy học ở tiểu học................................................. 44
1.5.2. Ý nghĩa, vai trò của dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học ....................... 50
1.5.3. Yêu cầu của dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học ................................... 51
1.5.4. Mức độ dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học .......................................... 53
1.5.5. Ưu thế và hạn chế của dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học................... 59
1.6. Sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học ....... 61
1.6.1. Nguyên tắc sử dụng CNTT hỗ trợ dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học ....... 61
1.6.2. Các hình thức sử dụng CNTT hỗ trợ DHDVTT ở tiểu học ................... 62
1.6.3. Các hướng khai thác CNTT hỗ trợ dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học .......62
1.7. Thực trạng dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ trợ
của công nghệ thông tin .................................................................................. 65
1.7.1. Khái quát về điều tra khảo sát thực tế .................................................. 65
1.7.2. Kết quả khảo sát qua phiếu................................................................... 66
1.7.3. Kết quả nghiên cứu qua dự giờ............................................................. 72
1.7.4. Những kết luận rút ra từ thực trạng...................................................... 73
Kết luận chương 1 ........................................................................................... 74
CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG QUY TRÌNH DẠY HỌC DỰA VÀO TÌM TÒI
Ở TIỂU HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN...........75
2.1. Xây dựng quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ trợ
của công nghệ thông tin .................................................................................. 75
2.1.1. Nguyên tắc xây dựng quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học
với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin ............................................................ 75
6
2.1.2. Quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ trợ
của công nghệ thông tin .................................................................................. 77
2.1.3. Hướng dẫn thực hiện quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với
sự hỗ trợ của công nghệ thông tin .................................................................. 78
2.1.4. Các điều kiện để thực hiện quy trình dạy học dựa vào tìm tòi
ở tiểu học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin có hiệu quả........................ 88
2.1.5. Những điểm cần lưu ý khi thực hiện quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở
tiểu học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin............................................... 93
2.2. Vận dụng dạy học dựa vào tìm tòi với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin
trong các môn học ở tiểu học ........................................................................ 100
2.2.1. Vận dụng dạy học dựa vào tìm tòi với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin
trong môn Khoa học ở tiểu học..................................................................... 100
2.2.2. Vận dụng dạy học dựa vào tìm tòi với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin
trong môn Toán lớp 4, 5................................................................................ 115
Kết luận chương 2 ......................................................................................... 133
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................. 134
3.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm....................................................... 134
3.1.1. Mục đích thực nghiệm......................................................................... 134
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................... 134
3.1.3. Đối tượng thực nghiệm ....................................................................... 134
3.1.4. Kế hoạch, phương pháp tiến hành thực nghiệm ................................. 135
3.1.5. Tiêu chí và thang đo trong thực nghiệm ............................................. 136
3.2. Thực nghiệm thăm dò ......................................................................... 138
3.2.1. Mục tiêu............................................................................................. 138
3.2.2. Tiến hành thực nghiệm thăm dò..................................................... 138
3.2.3. Kết quả thực nghiệm thăm dò......................................................... 138
3.3. Thực nghiệm tác động vòng 1 ........................................................... 140
3.3.1. Mục tiêu............................................................................................. 140
7
3.3.2. Tiến hành thực nghiệm tác động vòng 1 ....................................... 140
3.3.3. Kết quả thực nghiệm tác động vòng 1 ........................................... 140
3.4. Thực nghiệm tác động vòng 2 ........................................................... 145
3.4.1. Mục tiêu............................................................................................. 145
3.4.2. Tiến hành thực nghiệm tác động vòng 2 ....................................... 145
3.4.3. Kết quả thực nghiệm tác động vòng 2 ........................................... 145
3.5. Xử lý chung kết quả thực nghiệm ..................................................... 152
3.5.1. Tổng hợp kết quả thực nghiệm ....................................................... 152
3.5.2. Đánh giá chung kết quả thực nghiệm............................................ 158
Kết luận chương 3....................................................................................... 159
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................ 160
1. Kết luận.................................................................................................... 160
2. Khuyến nghị ............................................................................................ 161
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
8
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
CNTT Công nghệ thông tin
DHDVTT Dạy học dựa vào tìm tòi
ĐC
ĐCđr
ĐCđv
GV
HS
TN
TNđr
TNđv
9
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN
Tên các bảng Trang
Bảng 1.1. Tổng hợp các mức độ DHDVTT 44
Bảng 1.2. Các mức độ DHDVTT ở tiểu học 44
Bảng 1.3. Thực trạng nhận thức về mục đích sử dụng DHDVTT 55
Bảng 1.4. Ý kiến GV về nguyên nhân ít sử dụng DHDVTT
với sự hỗ trợ của CNTT
58
Bảng 2.1. Quy trình DHDVTT với sự hỗ trợ của CNTT trong môn
Khoa học
98
Bảng 2.2. Quy trình DHDVTT với sự hỗ trợ của CNTT trong môn
Toán lớp 4, 5
116
Bảng 3.1. Tiêu chí và thang đo trong thực nghiệm 125
Bảng 3.2. Đánh giá mức độ phát huy tính tích cực của HS trong
thực nghiệm tác động vòng 1
131
Bảng 3.3. Đánh giá kĩ năng tìm tòi, phát hiện của HS trong
thực nghiệm tác động vòng 1
132
Bảng 3.4. Mô tả dữ liệu 141
Bảng 3.5. Kết quả so sánh điểm số giữa nhóm thực nghiệm
và đối chứng
142
Bảng 3.6. So sánh giá trị trung bình điểm số của lớp đối chứng và lớp
thực nghiệm
143
Bảng 3.7. Giá trị P của phép kiểm chứng T-test 143
10
Bảng 3.8. Tiêu chí đánh giá giá trị P của phép kiểm chứng T-test 143
Bảng 3.9. Mức độ ảnh hưởng của tác động 144
Bảng 3.10. Bảng tiêu chí Cohen 144
Bảng 3.11. Kết quả đo thái độ của học sinh 144
Bảng 3.12. Tiêu chí đánh giá p của phép kiểm chứng khi
bình phương
145
11
Trang
Mô hình học tập tìm tòi 25
Hình 1.2 Biểu đồ mục đích sử dụng CNTT trong DHDVTT 57
Hình 2.1 Quy trình DHDVTT với sự hỗ trợ của CNTT ở tiểu học 65
Hình 2.2 Sự nảy mầm của hạt 96
Hình 2.3 Sự hình thành mây, mưa 96
Hình 2.4 Cắt ghép hình thoi 110
Hình 2.5 Chu vi hình tròn 111
Hình 2.6 Cắt, ghép hình tròn 112
Hình 2.7 Thể tích hình hộp chữ nhật 112
Hình 2.8 Mối liên hệ giữa chu vi và bán kính hình tròn 113
Hình 2.9 Phân số bằng nhau 114
Hình 3.1
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Khoa học lớp 5 của nhóm thực nghiệm
130
Hình 3.2
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Khoa học lớp 5 của nhóm đối chứng 130
Hình 3.3
Biểu đồ biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp
thực nghiệm và đối chứng môn Khoa học 5 130
Hình 3.4
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Khoa học lớp 4 của nhóm thực nghiệm
134
Hình 3.5
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Khoa học lớp 4 của nhóm đối chứng 134
Hình 3.6
Biểu đồ biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp
thực nghiệm và đối chứng môn Khoa học lớp 4 135
Hình 3.7
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Toán 5 của nhóm thực nghiệm
136
12
Hình 3.8
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Toán 5 của nhóm đối chứng 136
Hình 3.9
Biểu đồ biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp
thực nghiệm và đối chứng môn Toán lớp 5 137
Hình 3.10
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Toán 4 của nhóm thực nghiệm
138
Hình 3.11
Biểu đồ thể hiện phân bố số lượng điểm kiểm tra lần
2 môn Toán 4 của nhóm đối chứng 138
Hình 3.12
Biểu đồ biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp
thực nghiệm và đối chứng môn Toán lớp 4
138
Hình 3.13
Biểu đồ thể hiện số lượng các loại điểm của 2 nhóm (a:
thực nghiệm, b: đối chứng) 141
Hình 3.14
Biểu đồ tần suất (%) điểm số của lớp thực nghiệm
và đối chứng 142
13
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
1.1. Ngày nay, nhân loại đang bước vào "nền văn minh của làn sóng
thứ ba" với những "cơ may và hi vọng" song cũng "đầy những thử thách
và lo âu". Sức mạnh sẽ thuộc về quốc gia nào có nguồn lực con người tiên
tiến nhất.
Vì thế, để đạt được mục tiêu đến năm 2020, Việ
.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI
(Nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo
cũng đặt ra nhiệm vụ: "đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng
hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụ
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực". [4]
Như vậy, có thể nói, bản chất của việc đổi mới phương pháp dạy học là
hướng tới hoạt động học tập chủ động, sáng tạo, chống lại thói quen học tập
thụ động, giáo điều.
1.2. Tiếp cận những xu hướng dạy học hiện đại nói chung, nghiên cứu và
áp dụng các phương pháp dạy học nhằm giúp người học tìm tòi, phát hiện tri thức
nói riêng đang được đề cập đến một cách mạnh mẽ trong các loại hình nhà trường.
Dựa trên quan điểm hướng vào người học, giúp học sinh (HS) tự tìm
kiếm, phát hiện tri thức mới dựa trên nền tảng tri thức cũ đã học và vốn kinh
nghiệm sống của mình, dạy học dựa vào tìm tòi đang ngày càng chứng tỏ khả
năng đáp ứng các yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học. Đặc biệt, trong giai
14
đoạn hiện nay, dạy học dựa vào tìm tòi càng phát huy thế mạnh trong việc đáp
ứng cho HS tiêu chuẩn các nhóm năng lực nhằm hội nhập theo chương trình
đánh giá HS quốc tế (PISA), cũng như yêu cầu của việc triển khai dự án mô
hình trường học mới Việt Nam (VNEN) bậc tiểu học.
1.3. Trong thực tế giáo dục tiểu học hiện nay, sự đổi mới về phương pháp
dạy học còn diễn tiến chậm. Việc dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của
HS nói chung, dạy học dựa vào tìm tòi nói riêng chưa đạt được hiệu quả như
mong muốn. Điều này do nhiều nguyên nhân, cả chủ quan và khách quan:
-Thứ nhất, người dạy chưa được trang bị lí luận về dạy học dựa vào tìm
tòi hoặc đã bước đầu có sự hiểu biết nhưng còn hạn chế.
-Thứ hai, người dạy có tâm lí e ngại vận dụng phương pháp dạy học
mới. Họ nhận thức được sự cần thiết phải áp dụng những kiểu dạy học hiện
đại trong đó có DHDVTT nhưng lại ngại mất thời gian đầu tư cho cái mới.
-Thứ ba, một bộ phận giáo viên (GV) còn lúng túng, chưa tìm ra một
quy trình dạy học dựa vào tìm tòi hợp lí để phát huy được tính chủ động của
HS, nâng cao hiệu quả dạy học. Do đó, họ nghĩ dạy học dựa vào tìm tòi phát
huy được tính tích cực của HS nhưng hiện nay chưa đủ điều kiện để áp dụng
trong dạy học ở tiểu học.
Vì vậy, vấn đề đặt ra là cần phải nghiên cứu, xây dựng quy trình, biện
pháp dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có
công trình nào đi sâu tìm hiểu kĩ càng và tỉ mỉ về vấn đề này.
1.4. Ngày nay, công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông đang xâm
nhập vào hầu hết các lĩnh vực của đời sống con người. Việc ứng dụng CNTT
trong dạy học đã trở thành một trào lưu mạnh mẽ, một xu thế của giáo dục thế giới
nói chung, một chủ trương lớn của Bộ Giáo dục và Đào tạo nước ta nói riêng.
Chỉ thị số 29/2001/CT-BGD&ĐT đã nêu: “Đẩy mạnh ứng dụng CNTT
trong giáo dục và đào tạo ở tất cả các cấp học, bậc học, ngành học theo hướng
sử dụng CNTT như là một công cụ hỗ trợ đắc lực nhất cho đổi mới phương
15
pháp giảng dạy, học tập ở tất cả các môn học” [6]. Và thực tế cho thấy, việc
ứng dụng CNTT vào dạy học đã góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình
dạy học.
Xuất phát từ những lí do trên, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả đổi
mới phương pháp dạy học trong nhà trường tiểu học, chúng tôi lựa chọn và
nghiên cứu đề tài: "Dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ trợ của
công nghệ thông tin".
2. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng được quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ
trợ của CNTT nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán và môn Khoa học
lớp 4, 5 nói riêng, dạy học ở tiểu học nói chung.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
-Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học với sự hỗ trợ của CNTT ở
tiểu học.
-Đối tượng nghiên cứu: Quan hệ giữa dạy học với sự hỗ trợ của CNTT
và hoạt động tìm tòi của HS tiểu học.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học được xây dựng theo
hướng tổ chức nội dung học tập có tính thách thức, khuyến khích được HS
suy nghĩ chủ động, tự tìm kiếm tri thức dựa trên kinh nghiệm, vốn sống của
mình, tạo ra được môi trường học tập hợp tác và khai thác các ưu thế của
CNTT thì sẽ phát triển được kĩ năng học tập tìm tòi, góp phần nâng cao kết
quả học tập.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học dựa vào tìm tòi ở
tiểu học với sự hỗ trợ của CNTT.
5.2. Xây dựng quy trình dạy học dựa vào tìm tòi ở tiểu học với sự hỗ
trợ của CNTT.