Dấu ấn văn hoá đức phật, nàng savitri và tôi của hồ anh thái

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN HOÀNG BẢO TRÂN

DẤU ẤN VĂN HÓA TRONG ĐỨC PHẬT,

NÀNG SAVITRI VÀ TÔI CỦA HỒ ANH THÁI

Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM

Mã số: 8220121

TÓM TẮT LUẬN VĂN

THẠC SĨ VĂN HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

TS. LÊ VĂN TRUNG

Đà Nẵng, năm 2019

Công trình được hoàn thành tại

Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng

Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ VĂN TRUNG

Phản biện 1: TS. Lê Thị Hường

Phản biện 2: TS. Nguyễn Thanh Trường

Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận

văn tốt nghiệp Thạc sĩ Văn học họp tại Đại học Đà Nẵng vào

ngày 16 tháng 6 năm 2019.

Có thể tìm hiểu luận văn tại:

- Trung tâm Thông tin – Học liệu, Đại học Đà Nẵng.

- Thư viện trường Đại học Sư phạm , Đại học Đà

Nẵng.

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Hồ Anh Thái “là một gương mặt nổi trội. Ngoài sự sung sức,

đều đặn, bền bỉ trong sáng tạo, ông còn tạo ấn tượng đối với bạn đọc

bởi luôn luôn tìm tòi để không ngừng đổi mới lối viết.” [48]. Vậy nên

từ lúc xuất hiện trên văn đàn tới nay, qua những tác phẩm của mình,

tài năng và bút lực của ông không ngừng được khẳng định. Mỗi tác

phẩm của nhà văn đều có sức thu hút đối với độc giả không chỉ ở kĩ

thuật viết mà còn ở những cách tân tư duy nghệ thuật, bám sâu vào

hiện thực và mổ xẻ nhiều khía cạnh của các vấn đề xã hội đáng suy

ngẫm, đáng bàn về văn hóa, con người đương đại. Bên cạnh đó, đọc

Hồ Anh Thái, độc giả như được giải mã thêm nhiều về vốn văn hoá

trầm tích của không chỉ dân tộc Việt Nam mà nhà văn đã chuyển hóa

thành thế giới biểu tượng nghệ thuật với cái nhìn đa chiều, sâu sắc.

Và không phải ngẫu nhiên, Hồ Anh Thái được mệnh danh là nhà văn

xuất khẩu văn học.

Văn hoá có sức ảnh hưởng vô cùng to lớn không chỉ đối với

đời sống cộng đồng nói chung mà còn đối với đời sống văn học nói

riêng. Văn hoá như là một bộ phận không thể tách rời, thậm chí có

quan hệ mật thiết với văn học. Văn hoá văn học gắn bó với nhau,

song hành, hỗ trợ và cùng giúp nhau tồn tại bất chấp sự nghiệt ngã

của lịch sử. Không khó để chúng ta nhận ra một câu ca dao, hay một

làn điệu dân ca quen thuộc, bình dị chốn thôn quê lại mang trong

mình những gì tinh túy nhất của văn hoá dân tộc được đúc kết qua

hàng ngàn năm lịch sử và sự biến thiên của thời gian.

2

Chọn đề tài "Dấu ấn văn hoá Đức Phật, nàng Savitri và tôi của

Hồ Anh Thái” đồng nghĩa với việc đi sâu vào tìm hiểu tư tưởng, triết

lí của đất nước Ấn Độ văn minh, cổ kính và nhận biết cái nhìn của

nhà văn về những đặc trưng văn hóa của đất nước này qua hệ thống

hình tượng nghệ thuật nhiều sức ám ảnh. Với lối viết giễu nhại quen

thuộc cùng với sự am hiểu sâu sắc về Ấn Độ, Hồ Anh Thái đã mang

lại cho người đọc một cái nhìn thú vị nhưng cũng kém phần sâu sắc

khi ông giúp độc giả đi ngược dòng lịch sử tìm hiểu cuộc đời của

Đức Phật Thích Ca, về nền văn hoá Ấn Độ cổ xưa với những bộ kinh

Vệ- đà nổi tiếng, với những phong tục tập quán đã có từ ngàn đời...

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Hồ Anh Thái là một trong những cây bút trẻ dồi dào bút lực

của văn học Việt Nam từ những thập kỉ 80 của thế kỉ XX cho tới

này. Với những tác phẩm đầu tiên mang chất giọng trẻ trung, tươi

mới cho tới những tác phẩm hiện tại mang chất giọng mang sự giễu

nhại biến hóa, biên độ tưởng tượng và kĩ thuật cài cắm khó lường,

mỗi một tác phẩm của ông đều thu hút sự chú ý của người đọc. Mỗi

một tác phẩm, ông đều mang lại sự mới mẻ cả về nội dung cũng như

hình thức.

Không khó để nhận ra rằng, các bài phân tích, nghiên cứu

hay luận văn đa phần đều chú ý vào đặc điểm nghệ thuật, hình tượng

nhân vật... trong các tác phẩm của Hồ Anh Thái. Các tác giả đi sâu

vào khai thác các khía cạnh khác nhau từ nội dung cho tới nghệ thuật

trong các tác phẩm truyện ngắn, tiểu thuyết của Hồ Anh Thái. Bên

3

cạnh đó, các tác giả cũng đi sâu và phân tích các kiểu nhân vật, nghệ

thuật trần thuật, yếu tố kì ảo... trong các tác phẩm của ông.

Luận văn này sẽ đi sâu vào tìm hiểu những dấu ấn văn hoá

trong Đức Phật, nàng Savitri và tôi của Hồ Anh Thái là một hướng

mới trong việc tiếp cận, tìm hiểu, phân tích một tác phẩm. Đây là

một hướng đi mới và không dễ dàng trong việc nghiên cứu, tìm hiểu

một tác phẩm. Bởi văn hoá của bất kì quốc gia nào cũng là một kho

tàng kiến thức vô cùng đồ sộ và phong phú. Trong công trình này,

chúng tôi sẽ đi sâu vào bức tranh đời sống xã hội, văn hoá của Ấn Độ

cổ đại cũng như sức ảnh hưởng của Ấn Độ giáo và buổi sơ khai của

Phật giáo nhằm thấy được văn hoá Ấn Độ được cảm nhận và soi

chiếu qua lăng kính của tác phẩm tiểu thuyết thấm đẫm văn hoá Ấn

Độ được viết bởi nhà văn Việt Nam mang tên Hồ Anh Thái.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Tiểu thuyết Đức Phật, nàng Savitri

và tôi của Hồ Anh Thái, nhà xuất bản Thanh Niên, năm 2010

- Phạm vi nghiên cứu: Biểu hiện của văn hoá trong Đức Phật,

nàng Savitri và tôi qua tư duy nghệ thuật và phương thức trần thuật.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để hoàn thành luận văn này, chúng tôi đã sử dụng các phương

pháp nghiên cứu sau:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp.

- Phương pháp tiếp cận văn học từ hệ thống văn hoá.

- Phương pháp hệ thống- cấu trúc.

- Phương pháp so sánh - đối chiếu.

4

- Phương pháp nghiên cứu liên ngành.

- Phương pháp kí hiệu học văn hoá.

- Phương pháp lịch sử- xã hội.

5. Bố cục của luận văn

Ngoài phần ở đ u, ết luận và anh m c tài li u tham kh o,

Nội dung luận văn gồm có 3 chương:

Chương 1: Văn hóa trong tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỉ XXI

và tư duy văn hóa của Hồ Anh Thái.

Chương 2: Tư duy văn hoá trong Đức Phật, nàng Savitri và tôi

của Hồ Anh Thái.

Chương 3: Biểu hiện tư duy văn hoá trong Đức Phật, nàng

Savitri và tôi của Hồ Anh Thái.

5

CHƢƠNG 1

VĂN HÓA TRONG TIỂU THUYẾT VIỆT NAM

ĐẦU THẾ KỈ XXI

VÀ TƢ DUY VĂN HÓA CỦA HỒ ANH THÁI

1.1- Những góc nhìn về văn hoá

1.1.1- Văn hoá là một khái ni m mở

1.1.2- Văn hoá và những khái ni m liên quan

1.2- Văn hóa trong tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỉ XXI

1.2.1. ối quan h giữa văn hoá và văn học

Giữa văn học và văn hoá có mối quan hệ mất thiết với nhau.

Văn hoá là nguyên liệu cho văn học và xuất hiện trong vặn học dưới

nhiều mã khác nhau. Trong khi đó, thông qua văn học, chúng ta càng

hiển hơn về văn hoá của một quốc gia, một dân tộc. Thông qua văn

học, văn hoá cũng được lưu giữ một cách cẩn thận và gần như trọn

vẹn những gì tinh tuý nhất của nó. Văn học gắn liền với văn hoá ở

mọi khía cạnh phản ánh như phương thức sản xuất, cách ứng xử với

thiên nhiên, ứng xử giữa người với người hoặc motif truyện, hình

tượng nhân vật lí tưởng... Văn học đã giúp văn hoá lưu giữ gần như

trọn vẹn những gì tinh tuý nhất của cha ông từ tri thức, lí tưởng cho

tới lễ nghĩa, ứng xử.

1.2.2. Giao tiếp văn hoá trong văn học đ u thế kỉ XXI

Với sự bùng nổ và phát triển của các lĩnh vực khoa học nghiên

cứu, trong đó có khoa học công nghệ trong bối cảnh toàn cầu hoá của

thế kỉ XXI, các nền văn hoá càng có cơ hội được giao lưu, va chạm

cũng như kết nối với nhau. Bằng nhiều hình thức khác nhau, văn hoá

6

đã vượt ra khỏi cương vực lãnh thổ, biên giới của một quốc gia,

phạm vi của một cộng đồng.

Không thể phủ nhận rằng, sự phát triển của khoa học công

nghệ trong thế kỉ XXI này đã giúp cho văn hoá có nhiều phương tiện

để truyền tải nó tới với mọi người và giúp chúng ta có thể nhanh

chóng tiếp cận nó. Song, dù vậy, với những nguyên liệu, phương tiện

riêng biệt của mình, văn học vẫn đóng một vai trò quan trọng giúp

lưu trữ văn hoá cũng như giúp cho người đọc hay các nền văn hoá có

thể tương tác, giao tiếp với nhau.

1.3. Tiểu thuyết Hồ Anh Thái và tƣ duy văn hóa

1.3.1. Cách nhìn văn hóa trong tiểu thuyết của Hồ Anh Thái

Có cơ hội được sống và làm việc ở nhiều quốc gia trên thế

giới, Hồ Anh Thái đã được tiếp xúc, hấp thụ với những nền văn hoá

khác nhau, những tri thức to lớn của nhân loại để từ đó bằng chính

ngòi bút và sức sáng tạo của mình, ông đã mang lại cho độc giả

những tác phẩm đậm chất văn hoá. Đọc các tác phẩm của ông, chúng

ta không chỉ nhìn thấy một thế giới đầy màu sắc văn hoá mà còn

nghe, được nhìn thấy các nền văn hoá đối thoại, giao lưu với nhau và

không ngại để chúng va chạm, xảy ra nhưng xung đột với nhau.

1.3.2. Văn hoá Ấn Độ qua tư duy văn hóa của Hồ Anh Thái

Được hấp thụ tinh hoa văn hoá của Ấn Độ, Hồ Anh Thái đã

khiến những trang văn của mình thấm đẫm văn hoa của xứ Ấn từ

thiên nhiên cho tới đời sống, con người. Đâu đâu trong những trang

văn của ông, ta cũng có thể nhìn thấy bức tranh văn hoá đầy phong

phú của xứ sở nằm dưới chân ngọn Himalaya. Với lối viết tinh tế,

7

đầy uyển chuyện của mình, ông đã đưa người đọc bước vào một thế

giới sinh động khiến người không thể nào rời mắt khỏi trang sách

trước khung cảnh hùng vĩ đầy huyền bí, trước một cuộc sống đầy sôi

động với những giáo lí cái thiện- cái ác, với các phong tục tập quán

đậm chất Ấn vẫn còn tồn tại cho tới tận ngày nay, với những còn

người hiên hoà có nội tâm phong phú đang trên hành trình tìm kiến

chân lí cho bản thân.

8

CHƢƠNG 2

TƢ DUY VĂN HOÁ TRONG

ĐỨC PHẬT, NÀNG SAVITRI VÀ TÔI

CỦA HỒ ANH THÁI

2.1. Văn hoá Ấn Độ trong Đức Phật, nàng Savitri và tôi

2.1.1. Văn hoá Ấn Độ giáo trong đời sống người Ấn

Dưới ngòi bút của mình, Hồ Anh Thái vẽ nên bức tranh đầy cổ

xưa được bao bọc bởi những giáo lí của minh Vệ- đà được truyền

bán trên khắp các tiểu vương quốc của Ấn Độ cổ đại. Ngược dòng

thời gian, trở về quá khứ ngàn năm của xứ Ấn, trước những tục lệ

hay lễ hội mang đậm màu sắc của đạo Bà- la- môn được nhà văn

miêu tả vô cùng sinh động và chân thực. Qua đó, ta cảm nhận được,

những tư tưởng trong giáo lí của kinh Vệ- đà, nhìn thấy bề sâu lẫn bề

rộng trong tư tưởng của quốc giáo Ấn Độ.

2.1.2. Phật giáo trong mạch nguồn văn hóa Ấn Độ

Với chủ trương loại bỏ thất tình lục dục, hướng con người tới

cái Thiện, Phật giáo đã được truyền bá rộng rải. Đi tới đâu nó cũng

được sự hoan nghênh, đón nhận của khắp mọi người, thu hút hàng

nghìn người tham gia trở thành những môn sinh, nhà tu hành trong

các Thiền viện của Phật giáo. Vào thời kì hưng thịnh của mình, đã

cho thấy và quy mô của những Thiền viện Phật giáo trong thời kì

hưng thịnh của nó. Dẫu cho giờ đây, Phật giáo đã không còn trở nên

phổ biến tại Ấn Độ, chúng ta vẫn không thể nào phủ nhận những giá

trị tư tưởng mà Phật giáo đã mang lại cho dân chúng khắp toàn xứ

Ấn.

9

2.2. Đời sống xã hội Ấn Độ dƣới nhãn quan Hồ Anh Thái

2.2.1. Ấn Độ giáo- tư tưởng văn hóa trong tiềm thức của

người Ấn

Bởi vì sức ảnh hưởng quá lớn của mình tới hệ tư tưởng của

người Ấn, Ấn Độ giáo đã gắn chặt mình với dòng sông lịch sử của

mảnh đất Ấn linh thiêng này để tưới tắm cho giáo dân của mình hàng

ngày bằng những giáo lí của kinh Vệ- đà. Và cho tới thời hiện đại,

Ấn Độ giáo vẫn đang không những phát triển. Bằng những kiến thức

bản thân tích luỹ trong quãng thời gian sống và làm việc tại Ấn Độ,

Hồ Anh Thái đã dựng lên một thế giới Ấn Độ đan xen giữa quá khứ

và thực tại cũng như liên tục chuyển đổi góc nhìn nhằm cho chúng ta

một cái nhìn toàn diện, chân thực và sắc nét hơn sự phát triển của Ấn

Độ giáo trong đời sống tư tưởng, văn hoá của người dân Ấn Độ. tìm

về với ngọn nguồn của giáo lí Ấn Độ giáo.

2.2.2. Nữ quyền trong văn hóa- xã hội của Ấn Độ

Nữ quyền vốn đã không còn xa lạ trong văn chương, hướng tới

mục đích giải phóng người phụ nữ, đề cao những giá trị của người

phụ nữ, nói lên tiếng nói của người phụ nữ, đã có không ít nhà văn đi

sâu vào mảng này. Hồ Anh Thái, theo một cách của riêng mình,

thông qua nền văn hoá xứ Ấn, thông qua nhân vật nàng Savitri, ông

đã nói lên những bất công đối với người phụ nữ không chỉ ở thời cổ

đại mà còn trong thời hiện đại ngày nay.

2.2.3. Đời sống tinh th n của con người trong văn hóa Ấn Độ

Đức Phật, nàng Savitri và tôi của Hồ Anh Thái đã đưa ta bước

vào một không gian hoàn toàn thuộc về Ấn Độ cổ xưa linh thiêng với

10

những nét độc đáo về văn hoá mà không bất kì nơi nào trên thế giới

có thể có được. Với những giáo lí từ những kinh kệ Vệ- đà nổi tiếng,

đời sống xã hội cũng như tinh thần của các tiểu vương quốc của Ấn

Độ xưa đã bị chi phối và ảnh hưởng sâu sắc. Bên cạnh đó, Phật giáo

cũng đóng một vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người

Ấn, là một sản phẩm tinh thần của văn hoá Ấn giúp con người thoát

khỏi bể khổ. Giáo lí Phật giáo không quá cao xa lại dễ thực hành,

giúp mọi người tháo gỡ được những khúc mắc trong tâm hồn, buông

bỏ chấp niệm để tinh thần được thanh thản, đời sống tinh thần cùng

nhờ vậy được thoải mái hơn.

2.3. Cảm hứng Phật giáo trong Đức Phật, nàng Savitri và tôi

2.3.1. Triết lí của Phật giáo trong văn hóa Ấn Độ

Đức Phật, nàng Savitri và tôi đã đựng lại một cách sinh động

và chân thực những triết lí Phật giáo. Đó không phải là những triết

thuyết khô khan được ghi chép lại trong sách vở. Đó là những bài

học thực tế gắn liền với cuộc sống của người dân xứ Ấn. Tuỳ vào đối

tượng, Đức Phật đã có những cách khác nhau để diễn đạt, truyền bá

triết lí của mình tới dân chúng, giúp mọi người giác ngộ và được

chân lí soi sáng, dẫn đường hướng tới cái Thiện, thoát khỏi bể khổ,

đi vào cõi Bất Tử.

2.3.2. ột góc nhìn khác về cuộc đời Đức Phật

Cuộc đời Đức Phật từ khi sinh ra cho tới khi trở thành Đấng

Giác Ngộ đi khắp nơi giáo hoá chúng sinh và đi vào cõi Niết Bàn đã

được Hồ Anh Thái với kĩ thuật viết khéo léo tài tình cho chúng ta

thấy được một góc nhìn thật khác về cuộc đời của Người. Ông không