Đánh Giá Thực Trạng Và Đề Xuất Giải Pháp Bảo Vệ Tài Nguyên Nước Sông Thương Trên Địa Bàn Tỉnh Bắc Giang

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố

trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên

cứu nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận

đánh giá luận văn của hội đồng khoa học.

Hà Nội, tháng 9 năm 2017

Tác giả luận văn

Phạm Thị Thanh Huyền

ii

LỜI CẢM ƠN

Đầu tiên cho tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và lời cảm ơn chân

thành đến thầy giáo TS. Bùi Xuân Dũng – Bộ môn quản lý môi trƣờng, khoa

Quản lý tài nguyên rừng và môi trƣờng, trƣờng Đại học Lâm nghiệp đã giúp

đỡ, hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo, các anh,

chị tại Trung tâm Nghiên cứu quan trắc và mô hình hóa môi trƣờng - Đại học

Khoa học Tự nhiên đã tận tình chỉ bảo hƣớng dẫn giúp đỡ tôi trong quá trình

nghiên cứu để hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu trƣờng Đại học

Lâm nghiệp, Phòng Đào tạo sau Đại học và các thầy giáo, cô giáo, cũng nhƣ

gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, tháng 9 năm 2017

Tác giả luận văn

Phạm Thị Thanh Huyền

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC BẢNG.......................................................................................vii

DANH MỤC HÌNH .......................................Error! Bookmark not defined.i

DANH MỤC BIỂU ĐỒ.................................Error! Bookmark not defined.i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ x

Chƣơng 1. ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................ 1

Chƣơng 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU....................................... 3

2.1. Tổng quan về tình hình ô nhiễm nƣớc sông trên thế giới và ở Việt Nam ... 3

2.1.1. Tình hình ô nhiễm nƣớc sông trên thế giới............................................. 3

2.1.2. Tình hình ô nhiễm nƣớc sông ở Việt Nam.............................................. 4

2.2. Tổng quan về phƣơng pháp đánh giá chất lƣợng nƣớc.............................. 7

2.2.1. Phƣơng pháp đánh giá chất lƣợng nƣớc thông qua việc so sánh với các

quy chuẩn môi trƣờng ....................................................................................... 7

2.2.2. Phƣơng pháp chỉ số đánh giá chất lƣợng nƣớc của Mỹ WQI............... 11

2.2.3. Tổng quan về các nghiên cứu đánh giá tài nguyên nƣớc tại Việt Nam 12

2.3. Tổng quan các nghiên cứu về Sông Thƣơng. .......................................... 14

Chƣơng 3. MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ

PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................... 16

3.1. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................. 16

3.1.1 Mục tiêu tổng quát: ................................................................................ 16

3.1.2. Mục tiêu cụ thể:..................................................................................... 16

3.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ............................................................... 16

3.2.1. Đối tƣợng nghiên cứu: .......................................................................... 16

3.2.2. Phạm vi nghiên cứu:.............................................................................. 16

iv

3.3. Nội dung nghiên cứu:............................................................................... 16

3.4. Phƣơng pháp nghiên cứu: ........................................................................ 17

3.4.1. Đánh giá thực trạng các nguồn nƣớc trực tiếp tác động vào sông

Thƣơng đoạn chảy qua địa bàn tỉnh Bắc Giang.............................................. 17

3.4.2. Xác định đặc điểm lƣu lƣợng và chất lƣợng nƣớc sông Thƣơng thuộc

khu vực nghiên cứu:........................................................................................ 27

3.4.3. Nghiên cứu về hiện trạng quản lý tài nguyên nƣớc của sông Thƣơng

trên địa bàn tỉnh Bắc Giang............................................................................. 30

Chƣơng 4. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI VÀ TÀI NGUYÊN

NƢỚC CỦA TỈNH BẮC GIANG. ................................................................. 32

4.1. Vị trí địa lý ............................................................................................... 32

4.2. Đặc điểm địa hình, địa mạo...................................................................... 33

4.3. Đặc điểm khí hậu ..................................................................................... 33

4.3.1. Nhiệt độ................................................................................................. 33

4.3.2. Gió......................................................................................................... 34

4.3.3. Độ ẩm.................................................................................................... 34

4.3.4. Mƣa ....................................................................................................... 34

4.4.2. Tài nguyên rừng .................................................................................... 35

4.4.3. Tài nguyên khoáng sản.......................................................................... 35

4.4.4. Tài nguyên nƣớc.................................................................................... 36

4.6. Hiện trạng kinh tế - xã hội........................................................................ 37

4.6.1. Dân số và lao động................................................................................ 37

4.6.2. Tốc độ tăng trƣởng kinh tế.................................................................... 37

4.6.3. Tình hình thu, chi ngân sách ................................................................. 38

Chƣơng 5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 39

5.1. Đánh giá thực trạng nguồn nƣớc sông Thƣơng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang 39

v

5.1.1. Thực trạng các nguồn nƣớc tác động vào sông Thƣơng trên địa bàn tỉnh

Bắc Giang........................................................................................................ 39

5.1.2. Xác định lƣu lƣợng các nguồn nƣớc tác động vào sông Thƣơng ......... 40

5.2. Xác định đặc điểm lƣu lƣợng và chất lƣợng nƣớc sông Thƣơng trên địa

bàn tỉnh Bắc Giang.......................................................................................... 49

5.2.1. Đặc điểm lƣu lƣợng nƣớc sông Thƣơng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.. 49

5.2.2. Đặc điểm chất lƣợng nƣớc mặt (sông Thƣơng). ................................... 51

5.3. Hiện trạng quản lý tài nguyên nƣớc của sông Thƣơng trên địa bàn tỉnh

Bắc Giang........................................................................................................ 63

5.3.1. Công tác ban hành các cơ chế, chính sách............................................ 63

5.3.2. Công tác tuyên truyền ........................................................................... 65

5.3.3. Công tác phòng ngừa, kiểm soát ô nhiễm............................................ 65

5.3.4. Công tác triển khai thực hiện các dự án khắc phục ô nhiễm trên địa bàn

......................................................................................................................... 66

5.4. Đề xuất giải pháp nhằm bảo vệ nguồn nƣớc sông Thƣơng trên địa bàn

tỉnh Bắc Giang................................................................................................. 68

5.4.1. Giải pháp chính sách, quản lý;.............................................................. 68

5.4.2. Giải pháp công nghệ.............................................................................. 70

Chƣơng 6. KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ .......................................... 77

6.1. Kết luận .................................................................................................... 77

6.2. Tồn tại và khuyến nghị............................................................................. 78

6.3. Khuyến nghị............................................................................................. 79

TÀI LIỆU THAM KHẢO

CÁC PHỤ LỤC KÈM THEO

vi

DANH MỤC BẢNG

TT Nội dung

Số

trang

3.1 Mô tả cụ thể tọa đổ các điểm lấy mẫu nƣớc mặt sông

Thƣơng và các nguồn nƣớc tác động vào sông Thƣơng

23

3.2 Chỉ tiêu và phƣơng pháp phân tích chất lƣợng nƣớc thải

và nƣớc mặt

26

4.1 Lƣợng mƣa TB tại các trạm quan trắc trong tỉnh giai đoạn

2010 – 2016

34

5.1 Đánh giá hiện trạng chất lƣợng sông Thƣơng theo WQI 57

vii

DANH MỤC HÌNH

TT Nội dung

Số

trang

3.1 Sơ đồ lấy mẫu đoạn Sông Thƣơng qua Yên Thế - Tân Yên 23

3.2 Sơ đồ lấy mẫu đoạn Sông Thƣơng qua Yên Dũng 24

3.3 Mô tả vị trí lấy mẫu quan trắc chất lƣợng các nguồn tác

động trực tiếp vào sông Thƣơng và chất lƣợng nƣớc sông

Thƣơng.

25

3.4 Mạng lƣới trạm thủy văn tại sông Thƣơng, tỉnh Bắc Giang 28

3.5 Giếng tự ghi mực nƣớc sông Thƣơng của Trạm thủy văn

Cầu Sơn

28

4.1 Bản đồ hành chính tỉnh Bắc Giang 32

5.1 Mô hình xử lý nƣớc thải sinh hoạt 71

5.2 Mô hình xử lý nƣớc thải Bệnh viện 73

5.3 Mô hình xử lý nƣớc thải của khu, cụm công nghiệp 75

5.4 Mô hình xử lý nƣớc thải chăn nuôi 76

viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

TT Nội dung

Số

trang

5.1 Biểu đồ tổng hợp các nguồn thải vào sông Thƣơng 40

5.2 Tổng hợp lƣu lƣợng thải từ các cơ sở sản xuất vào sông

Thƣơng

40

5.3 Tổng hợp lƣu lƣợng từ các trạm bơm vào sông Thƣơng 41

5.4 Tổng hợp lƣu lƣợng các sông, suối nhập lƣu vào sông

Thƣơng

42

5.5 Giá trị của pH tại các nguồn nƣớc tác động trực tiếp vào

sông Thƣơng

43

5.6 Giá trị của COD tại các nguồn nƣớc tác động trực tiếp vào

sông Thƣơng

44

5.7 Giá trị của BOD5 tại các nguồn nƣớc tác động trực tiếp vào

sông Thƣơng

45

5.8 Giá trị của NO3-

tại các nguồn nƣớc tác động trực tiếp vào

sông Thƣơng

46

5.9 Giá trị của (PO4)3-

tại các nguồn nƣớc tác động trực tiếp

vào sông Thƣơng

46

5.10 Giá trị Coliform tại các nguồn nƣớc tác động trực tiếp vào

sông Thƣơng

47

5.11 Diễn biến lƣu lƣợng dòng chảy trung bình tháng của sông

Thƣơng tại trạm thủy văn Cầu Sơn từ năm 2004-2016

50

5.12 Diễn biến lƣu lƣợng trung bình năm của sông Thƣơng tại

trạm thủy văn Cầu Sơn từ năm 2004-2016

51

5.13 Giá trị của thông số pH trong nƣớc mặt sông Thƣơng 52

5.14 Giá trị của thông số DO trong nƣớc mặt sông Thƣơng 52

5.15 Giá trị của thông số COD trong nƣớc mặt sông Thƣơng 53

5.16 Giá trị của thông số BOD5 trong nƣớc mặt sông Thƣơng 53

5.17 Giá trị của thông số NO3-

trong nƣớc mặt sông Thƣơng 54

5.18 Giá trị của thông số (PO4)3-

trong nƣớc mặt sông Thƣơng 54

ix

5.19 Giá trị của thông số Coliform trong nƣớc mặt sông Thƣơng 55

5.20 Diễn biến thông số pH tại sông Thƣơng theo thời gian 59

5.21 Diễn biến thông số DO tại sông Thƣơng theo thời gian 60

5.22 Diễn biến thông số COD và BOD5 tại sông Thƣơng theo

thời gian

60

5.23 Diễn biến thông số TSS tại sông Thƣơng theo thời gian 60

5.24 Diễn biến thông số Fe và Cl￾tại sông Thƣơng theo thời

gian

62

5.25 Diễn biến thông số Coliform tại sông Thƣơng theo thời

gian

62

x

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BTNMT Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng

BVMT Bảo vệ môi trƣờng

BĐKH Biến đổi khí hậu

CP Chính phủ

CCN Cụm công nghiệp

CT CP Công ty Cổ phần

KCN Khu công nghiệp

LVS Lƣu vực sông

NĐ Nghị định

NXB Nhà xuất bản

QCVN Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia Việt Nam

QĐ Quyết định

QH Quy hoạch

TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam

TNN Tài nguyên nƣớc

TP Thành phố

TTg Thủ tƣớng

TTHH Trách nhiệm hữu hạn

TCKTTV Tổng cục khí tƣợng thủy văn

TB Trung bình

TBNN Trung bình nhiều năm

UBND Ủy Ban nhân dân

VN Việt Nam

1

Chƣơng 1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Việt Nam có 108 lƣu vực sông với khoảng 3450 sông, suối tƣơng đối

lớn (chiều dài từ 10km trở lên), trong đó có 9 hệ thống sông lớn (diện tích lƣu

vực lớn hơn 10.000km2

), bao gồm: Hồng, Thái Bình, Bằng Giang - Kỳ Cùng,

Mã, Cả, Vu Gia - Thu Bồn, Ba, Đồng Nai và sông Cửu Long. Tổng lƣợng

nƣớc mặt trung bình hằng năm khoảng 830-840 tỷ m3

, trong đó hơn 60%

lƣợng nƣớc đƣợc sản sinh từ nƣớc ngoài, chỉ có khoảng 310-320 tỷ m3

đƣợc

sản sinh trên lãnh thổ Việt Nam [Thu Hƣơng, 2017]. Nguồn nƣớc này là yếu

tố quan trọng trong việc bảo đảm an ninh lƣơng thực, an ninh năng lƣợng và

sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Tuy nhiên, nguồn nƣớc

mặt của nƣớc ta đang bị suy giảm cả về số lƣợng và chất lƣợng. Chất lƣợng

nƣớc mặt của Việt Nam đang có chiều hƣớng ngày càng bị suy thoái, ô

nhiễm, cạn kiệt bởi nhiều nguyên nhân. Trong đó, sự gia tăng dân số, gia tăng

nhu cầu về nƣớc do gia tăng chất lƣợng cuộc sống, đô thị hoá cũng nhƣ quản

lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc kém hiệu quả, thiếu bền vững

đang là mối đe doa an ninh nguồn nƣớc và có nguy cơ sẽ kéo theo nhiều hệ

luỵ khó lƣờng. Vì vậy, giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trƣờng nƣớc đang là

vấn đề cấp bách, không chỉ đòi hỏi trách nhiệm của các cấp quản lý, các

doanh nghiệp mà còn là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Sông Thƣơng bắt nguồn từ vùng núi có cao độ từ 500  700m của

huyện Chi Lăng tỉnh Lạng Sơn, chảy xuyên qua tỉnh Bắc Giang đến gần Phả

Lại nhập với sông Cầu. Sông có chiều dài 157km, diện tích lƣu vực là

3.600km2

, chảy qua tỉnh Bắc Giang với chiều dài 89km [Quyết định số

341/QĐ-BTNMT ngày 23/3/2012 của Bộ trƣởng Bộ Tài nguyên và Môi

trƣờng quy định về danh mục sông liên tỉnh và sông nội tỉnh]. Sông Thƣơng

có một tầm quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội đối với các vùng nó

chảy qua. Nguồn nƣớc sông Thƣơng không những có giá trị cho các mục

2

đích dân sinh, mà còn đƣợc sử dụng cho các mục đích sản xuất công nghiệp,

nông nghiệp và các mục đích khác. Chính vì vậy, sông Thƣơng cũng đang

đứng trƣớc những diễn biến suy thoái cả về chất và lƣợng, khi lƣu vực sông

chảy qua những vùng đang có tốc độ phát triển kinh tế xã hội cao đặc biệt là

đoạn chảy qua địa bàn của tỉnh Bắc Giang. Tại Bắc Giang, với nhu cầu khai

thác, sử dụng nƣớc trên địa bàn thì sông Thƣơng vẫn là nguồn nƣớc chính đƣợc

sử dụng phục vụ nhu cầu nƣớc sinh hoạt và sản xuất trên địa bàn tỉnh nhƣ

thành phố Bắc Giang và một số vùng lân cận (các nhà máy cung cấp nƣớc sạch

khai thác từ nguồn nƣớc mặt sông Thƣơng khoảng 25.000m3

/ngày đêm)

[UBND tỉnh Bắc Giang, 2012]. Tình trạng ô nhiễm nguồn nƣớc hiện nay

không chỉ ảnh hƣởng đến các hoạt động khai thác, sử dụng nƣớc phục vụ cho

các mục đích mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe ngƣời dân.

Để có những giải pháp hạn chế ô nhiễm nguồn nƣớc, giảm thiểu tác

động đến môi trƣờng cũng nhƣ sức khoẻ con ngƣời, trong thời gian qua tỉnh

Bắc Giang đã tăng cƣờng công tác quản lý, kiểm soát nguồn nƣớc mặt theo

quy định. Tuy nhiên, để quản lý cũng nhƣ kiểm soát nguồn nƣớc hiệu quả

phải có những nghiên cứu, đánh giá cụ thể về nguồn nƣớc. Việc đánh giá mức

độ ô nhiễm của nguồn nƣớc sông là một công việc rất phức tạp vì bản chất

nguồn nƣớc biến đổi theo cả không gian và thời gian. Việc đánh giá thực

trạng tài nguyên nƣớc sông Thƣơng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang cả về lƣu

lƣợng và chất lƣợng và đƣa ra những giải pháp thiết thực nhất giúp bảo vệ

môi trƣờng, chất lƣợng nƣớc sông Thƣơng là rất cần thiết. Do đó, đề tài

“Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp bảo vệ tài nguyên nước sông

Thương trên địa bàn tỉnh Bắc Giang” đƣợc thực hiện nhằm tạo cơ sở hỗ trợ

công tác quản lý tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh nói chung, với sông

Thƣơng nói riêng, phục vụ cho công tác quản lý tài nguyên nƣớc và cho mục

đích phát triển kinh tế - xã hội.