đánh giá hiệu quả phác đồ ARV có AZT ở bệnh nhân HIVAIDS tại bệnh viện bệnh nhiệt đới trung ương

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

-----o0o-----

NGUYỄN THỊ BÍCH HÀ

§¸NH GI¸ HIÖU QU¶ PH¸C §å ARV Cã AZT

ë BÖNH NH©N HIV/AIDS

T¹I BÖNH VIÖN BÖNH NHIÖT §íI TRUNG ¦¥NG

LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC

HÀ NỘI - 2011

2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

-----o0o-----

NGUYỄN THỊ BÍCH HÀ

§¸NH GI¸ HIÖU QU¶ PH¸C §å ARV Cã AZT

ë BÖNH NH©N HIV/AIDS

T¹I BÖNH VIÖN BÖNH NHIÖT §íI TRUNG ¦¥NG

CHUYÊN NGHÀNH: TRUYỀN NHIỄM

MÃ SỐ: 60.72.38

LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. NGUYỄN VĂN KÍNH

HÀ NỘI - 2011

3

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và làm luận văn, tôi đã nhận được sự quan tâm,

giúp đỡ rất nhiều của nhà trường, bệnh viện, gia đình và bạn bè đồng nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn:

- Đảng ủy, Ban Giám hiệu, phòng Đào tạo Sau đại học – Trường Đại học

Y Hà Nội

- Ban Giám đốc, phòng Kế hoạch Tổng hợp, cùng toàn thể cán bộ viên

chức Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương.

- Bộ môn Truyền Nhiễm – Trường Đại học Y Hà Nội

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới:

TS. Nguyễn Văn Kính, Giám đốc Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương,

Chủ nhiệm Bộ môn Truyền Nhiễm – Trường Đại học Y Hà Nội, người Thầy

đã hết lòng giúp đỡ, luôn tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi học tập và tận tình

chỉ bảo, hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.

PGS. TS. Bùi Vũ Huy, Phó chủ nhiệm Bộ môn Truyền Nhiễm – Trường Đại

học Y Hà Nội, Thầy đã cung cấp tài liệu và đóng góp những ý kiến quý báu

cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô trong hội đồng khoa học chấm

đề cương đã đóng góp những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giáo trong Bộ môn Truyền

Nhiễm – Trường Đại học Y Hà Nội đã tận tình dạy dỗ và giúp đỡ tôi trong

suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể cán bộ viên chức Bệnh viện Bệnh

Nhiệt đới Trung ương, đặc biệt là anh chị em Phòng khám Ngoại trú đã tạo

điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

4

Và cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn vô hạn tới Cha Mẹ, các anh chị

trong gia đình, các anh chị em nội trú, cao học Truyền nhiễm và bạn bè đã

động viên, khích lệ, cổ vũ cho tôi về mặt tinh thần để tôi hoàn tất khóa học

này, cũng như tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu

và hoàn thành luận văn.

Hà nội, ngày 2 tháng 11 năm 2011

Nguyễn Thị Bích Hà

5

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được

công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

Hà Nội, ngày 2 tháng 11 năm 2011

Ngƣời làm luận văn

Nguyễn Thị Bích Hà

6

CHỮ VIẾT TẮT

ADN Acid desoxyribonucleic

AIDS Acquired Immuno Deficiency Syndrome

(Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải)

ALT Alanin aminotransferase

ARN Acid ribonucleic

ART Antiretroviral Therapy

(phác đồ điều trị thuốc kháng vi rút)

ARV Antiretrovirus

(thuốc kháng retro vi rút)

AST Aspartat aminotransferase

AZT Azido Thymidine

BC Bạch cầu

BV BNĐTW Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương

CDC Center for Diseases Control and Prevention

(Trung tâm kiểm soát và phòng chống bệnh tật Hoa Kỳ)

D4T Stavudine

FDA Food and Drug Asministration

(Cục Quản lý Thuốc và Thực phẩm Hoa Kỳ)

HAART Highly Active Antiretroviral Therapy

(phác đồ điều trị thuốc kháng vi rút hoạt tính cao)

Hb Hemoglobin

HC Hồng cầu

HIV Human Immunodeficiency virus

(Vi rút gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người)

MCV Mean corpuscular volume

(Thể tích trung bình hồng cầu)

7

NNRTIs Non-Nucleoside Reverse Transcriptase Inhabitors

(Ức chế men sao chép ngược không giống Nucleoside)

NRTIs Nucleoside Reverse Transcriptase Inhabitors

(Ức chế men sao chép ngược giống Nucleoside)

NTCH Nhiễm trùng cơ hội

PEPFAR President emergency program for AIDS relief

(Chương trình khẩn cấp của Tổng thống cho AIDS)

PIs Protease Inhabitors

(ức chế men protease)

QHTD Quan hệ tình dục

RT Reverse Transcriptase

(enzyme sao chép ngược)

SGMD Suy giảm miễn dịch

TB Tế bào

TCD4 Tế bào lympho T mang thụ thể CD4

TCMT

TH

Tiêm chích ma tuý

Trường hợp

VL Viral load

(nồng độ vi rút)

WHO World Health Organization

(Tổ chức Y tế Thế giới)

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ....................................................................................................23

8

Chƣơng 1: TỔNG QUAN................................................................................25

1.1. Tổng quan về HIV/AIDS .........................................................................25

1.2. Tình hình nhiễm HIV trên thế giới và tại Việt Nam...............................27

1.2.1.Tình hình nhiễm HIV trên thế giới ...................................................27

1.2.2.Tình hình nhiễm HIV tại Việt Nam ..................................................28

1.3. Giải pháp điều trị HIV/AIDS...................................................................29

1.3.1. Các thuốc ARV và cơ chế tác dụng .................................................29

1.3.2. Mục đích điều trị...............................................................................31

1.3.3. Nguyên tắc điều trị............................................................................31

1.3.4. Chỉ định điều trị ART .......................................................................32

1.3.5. Thất bại điều trị ARV và các phác đồ bậc hai.................................33

1.3.6. Tình hình điều trị AIDS trên thế giới...............................................34

1.3.7. Tình hình điều trị AIDS ở Việt Nam ...............................................35

1.4. Các đặc tính dược lý và các tác dụng phụ của AZT theo nhà sản xuất .......36

1.4.1. Đặc tính dược lý học của AZT.........................................................36

1.4.2. Các tác dụng phụ của AZT...............................................................38

1.5. Các nghiên cứu về tác dụng phụ của các phác đồ có AZT trên thế giới và ở

Việt Nam...................................................................................................41

Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..............44

2.1. Đối tượng nghiên cứu...............................................................................44

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu............................................................44

2.2.1. Địa điểm nghiên cứu.........................................................................44

2.2.2. Thời gian nghiên cứu ........................................................................44

2.3. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................44

2.3.1. Phương pháp tiếp cận bệnh nhân .....................................................45

2.3.2. Các tiêu chuẩn được sử dụng trong nghiên cứu này .......................45

2.3.3. Các chỉ số nghiên cứu.......................................................................46

9

2.3.4. Các thời điểm đánh giá. ....................................................................48

2.4. Các kỹ thuật được áp dụng trong nghiên cứu .........................................49

2.4.1. Xét nghiệm tế bào miễn dịch............................................................49

2.4.2. Xét nghiệm đo tải lượng vi rút .........................................................50

2.4.3. Các xét nghiệm khác về sinh hoá, huyết học...................................51

2.5. Hạn chế của đề tài.....................................................................................51

2.6. Xử lý số liệu..............................................................................................51

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..........................................................52

3.1. Đặc điểm chung của nhóm.......................................................................52

3.1.1. Tỷ lệ về giới của nhóm nghiên cứu..................................................52

3.2. Đánh giá hiệu quả điều trị của phác đồ HAART có AZT......................55

3.2.1 Đánh giá hiệu quả điều trị của phác đồ có AZT về lâm sàng..........56

3.2.2 Đánh giá hiệu quả điều trị của phác đồ có AZT về cận lâm sàng ...58

3.2.3. Kết quả điều trị với phác đồ có AZT ...............................................62

3.3. Đánh giá tác dụng phụ thường gặp của phác đồ có AZT .......................63

3.3.1. Tỷ lệ các tác dụng phụ thường gặp của phác đồ có AZT ...............63

3.3.2. Thiếu máu liên quan đến AZT .........................................................65

Chƣơng 4: BÀN LUẬN....................................................................................74

4.1. Về đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu ..............................................74

4.1.1 Vê tuổi và giới....................................................................................74

4.1.2 Nơi sinh sống và nghề nghiệp ...........................................................75

4.1.3 Yếu tố nguy cơ lây nhiễm HIV .........................................................76

4.1.4 Đồng nhiễm HBV và HCV................................................................76

4.2. Đánh giá hiệu quả điều trị của phác đồ HAART có AZT......................77

4.2.1. Đánh giá hiệu quả về lâm sàng ........................................................77

4.2.2. Đáp ứng điều trị về cận lâm sàng.....................................................79

4.2.3 Kết quả điều trị với phác đồ có AZT ................................................82

10

4.2. Tác dụng phụ của AZT ............................................................................83

4.2.1 Tỷ lệ các tác dụng phụ thường gặp của phác đồ có AZT ................83

4.2.2 Tác dụng thiếu máu liên quan đến AZT ...........................................85

KẾT LUẬN........................................................................................................93

KIẾN NGHỊ ......................................................................................................95

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

11

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1 Tiêu chuẩn đánh giá thất bại điều trị ARV...................................33

Bảng 1.2 Quyết định thay đổi phác đồ điều trị trên cơ sở kết hợp tiêu chuẩn

lâm sàng, miễn dịch và virus học ..................................................34

Bảng 3.1 Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi...............................................53

Bảng 3.2 Tỷ lệ bệnh nhân theo nơi sinh sống. .............................................53

Bảng 3.3 Tỷ lệ nghề nghiệp của bệnh nhân. ................................................54

Bảng 3.4 Yếu tố nguy cơ lây nhiễm HIV. ....................................................54

Bảng 3.5 Tỷ lệ đồng nhiễm viêm gan B, C của nhóm nghiên cứu. ............55

Bảng 3.6 Tỷ lệ các phác đồ HAART tại thời điểm bắt đầu điều trị............55

Bảng 3.7 Khả năng tuân thủ của bệnh nhân. ................................................55

Bảng 3.8 Cân nặng trung bình (kg) của các BN tại các thời điểm:.............56

Bảng 3.9 Tỷ lệ các NTCH tại các thời điểm ................................................57

Bảng 3.10 Số lượng trung bình tế bào TCD4 ở các thời điểm. .....................58

Bảng 3.11 Số lượng tế bào TCD4 tăng thêm trung bình/1 bệnh nhân ở các

thời điểm, so với thời điểm T0......................................................58

Bảng 3.12 Thay đổi về số lượng TCD4 tại các thời điểm. ............................59

Bảng 3.13 Liên quan giữa số lượng tế bào TCD4 ở thời điểm trước điều trị (T0)

với sự tăng hoặc không tăng cân sau khi điều trị tại các thời điểm T6

và T12 .............................................................................................59

Bảng 3.14 Liên quan giữa đáp ứng về miễn dịch và đáp ứng về vi rút học

trong nhóm có VL < 40 copies/ml tại các thời điểm. ..................61

Bảng 3.15 Liên quan giữa đáp ứng vi rút học và đáp ứng miễn dịch trong

nhóm bệnh nhân có TCD4 > 350 TB/mm3..................................61

Bảng 3.16 Tình trạng bệnh nhân tại thời điểm theo dõi cuối cùng. ..............62