Đánh giá hiệu quả một số mô hình rừng trồng theo dự 661 tại huyện Phú Lương - tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

PHAN QUỐC THỤ

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ MỘT SỐ MÔ HÌNH

RỪNG TRỒNG THEO DỰ ÁN 661

TẠI HUYỆN PHÚ LƯƠNG - TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Lâm học

Mã số: 60 62 60

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐẶNG KIM VUI

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 1 -

Chƣơng 1.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Nhiều năm qua Đảng và Chính phủ đã rất quan tâm đến sự nghiệp

bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng, cộng đồng quốc tế cũng như nhiều

nước, nhiều tổ chức phi chính phủ cũng đã có sự đóng góp, hỗ trợ trong các

Dự án trồng rừng. Từ năm 1986 đến nay diện tích rừng nước ta tuy có tăng

nhưng rất chậm, không bù đắp kịp diện tích rừng bị khai thác, lạm dụng và

rừng bị đốt phá làm nương rẫy cùng với tốc độ tăng trưởng nhu cầu gỗ

trong cơ chế thị trường. Ở nhiều vùng dân cư nhất là vùng trung du, miền

núi, vùng cao chưa có kế hoạch, quy hoạch cụ thể để phát huy lợi thế nói

trên. Chưa tập trung đầu tư vốn để phát triển kinh tế trồng rừng theo hướng

sản xuất hàng hoá. Vì vậy mà hàng triệu người dân các vùng này vẫn tiếp

tục phá rừng, đốt nương, làm rẫy để sản xuất lương thực tự cung, tự cấp.

Bên cạnh đó công nghiệp chế biến gỗ nước ta trong những năm qua cũng

chưa được đầu tư đổi mới trang thiết bị, công nghệ, nguyên liệu sản xuất

vẫn dựa vào nguồn gỗ rừng tự nhiên là chính. Vì vậy đã làm cho diện tích

rừng tự nhiên càng bị mất thêm.

Theo số liệu thống kê năm 2000 cho thấy diện tích rừng nước ta chỉ

còn 8 triệu ha độ che phủ đạt 28,5%. Năm 1943 diện tích rừng nước ta là

14 triệu ha với độ che phủ là 43%. Đây là nguyên nhân gây nên nhiều hậu

quả nghiêm trọng làm mất cân bằng sinh thái, đất bị xói mòn, bạc màu, lũ

lụt, úng ngập lan tràn nhiều nơi ngay cả các tỉnh miền núi.

Vì sự phát triển bền vững của đất nước, để nhanh chóng nâng cao độ

che phủ giữ cân bằng sinh thái, từ những năm 1947 Chính phủ nước ta đã đề

ra chủ trương phát triển mạnh rừng trồng, phủ xanh đất trống, đồi núi trọc

hướng tới đóng cửa rừng tự nhiên. Trước bối cảnh đó công nghiệp chế biến

gỗ nước ta cần nhanh chóng chuyển hướng từ sử dụng nguyên liệu gỗ rừng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 2 -

tự nhiên chuyển sang sử dụng nguyên liệu gỗ rừng trồng và chế biến các sản

phẩm tổng hợp, lợi dụng gỗ các sản phẩm bằng ván dăm nhân tạo thay cho

vật liệu gỗ rừng tự nhiên. Ngành lâm nghiệp và chế biến lâm sản phải sớm

có qui hoạch và kế hoạch đồng bộ để nâng cao năng suất và sản xuất các loại

ván gỗ nhân tạo thích hợp với các loại nguyên liệu từ gỗ rừng trồng và các

phế liệu trong chế biến nông lâm sản, đồng thời từ các loại ván gỗ nhân tạo

chế biến ra các loại đồ mộc và vật liệu thay cho gỗ rừng tự nhiên đáp ứng

mọi nhu cầu về gỗ ngày càng tăng của nền kinh tế nước ta. Đây là việc làm

hết sức cấp thiết, phù hợp với xu thế phát triển công nghiệp chế biến gỗ trên

thế giới và cũng là biện pháp tích cực nhất để bảo vệ và phát triển vốn rừng

tự nhiên, thúc đẩy nhanh sự nghiệp trồng rừng tập trung qui mô lớn, góp

phần thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Nhằm đảm bảo cho nhu cầu đời sống của người dân và phát triển

kinh tế, bảo vệ môi trường sinh thái. Đảng và Nhà nước đã có nhiều

chủ trương, chính sách phát triển nông thôn miền núi. Đặc biệt là

chiến lược phát triển lâm nghiệp ở các giai đoạn 1998- 2010 và 2010 -

2020 thuộc dự án 661. Nhằm thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã

hội vùng nông thôn miền núi. Dự án đã đem lại nhiều kết quả lớn như:

Xây dựng được một số mô hình trình diễn về sản xuất, đã chuyển giao

những tiến bộ khoa học tới người dân, qui hoạch sử dụng các loại đất

đặc biệt là đất lâm nghiệp góp phần xây dựng luận cứ khoa học cho

vùng đất dốc Thái nguyên và vùng có điều kiện tương tự.

Để đánh giá được những ưu, nhược điểm cũng như những lợi ích

mà dự án 661 mang lại, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài:

“Đánh giá hiệu quả một số mô hình rừng trồng theo dự 661

tại huyện Phú Lương - tỉnh Thái Nguyên ”.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 3 -

Chƣơng 2.

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

2.1. Ở Việt Nam

2.1.1. Khái niệm về Dự án

Dự án là một tập hợp các hoạt động theo không gian và thời gian

nhằm đáp ứng một hoặc một số mục tiêu nào đó do con người đưa ra.

Dự án là một loại đề tài có mục đích ứng dụng xác định, cụ thể về kinh

tế và xã hội. Dự án là một danh từ được dùng tương đối rộng rãi ở nước ta .

Theo Nguyễn Thị Oanh định nghĩa về Dự án: Dự án là sự can thiệp một

cách có kế hoạch nhằm đạt một hay một số mục tiêu cùng hoàn thành những

chỉ báo đã định trước tại một địa bàn và trong một khoảng thời gian nhất định,

có huy động sự tham gia thực sự của những tác nhân và tổ chức cụ thể. Hoặc

là một tổng thể có kế hoạch những hoạt động (công việc) nhằm đạt một số

mục tiêu cụ thể trong một khoảng thời gian và khuôn khổ chi phí nhất định.

Theo bài giảng môn học: Cơ bản về nghiên cứu khoa học đã nêu định

nghĩa về Dự án như sau:” Dự án là một tập hợp các hoạt động hòa hợp các

nguồn nhân lực và những nguồn lực khác trong một tổ chức tạm thời nhằm

đạt được một mục tiêu xác định trong một thời gian giới hạn”.

Tuỳ theo lĩnh vực xã hội, đối tượng hoạt động mà Dự án đưa ra các

mục tiêu cụ thể cho riêng mình. Trong xã hội hiện nay có rất nhiều loại Dự

án khác nhau như Dự án về lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, giao thông,

y tế.v.v…

Chỉ riêng về lĩnh vực lâm nghiệp tuỳ theo mục tiêu mà có các Dự án

khác nhau. Hiện nay trong lâm nghiệp có rất nhiều Dự án với các mục tiêu

khác nhau:

+ Dự án trồng rừng phòng hộ đầu nguồn Sông Đà.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 4 -

+ Dự án trồng rừng nguyên liệu giấy nhà máy giấy Bãi Bằng.

+ Dự án nông lâm kết hợp.v.v…

Nhìn chung các Dự án đều có các can thiệp nhằm đem lại những thay

đổi trong nhận thức và hành động tập thể của cộng đồng. Nhờ đó các lực

lượng bên trong và bên ngoài cộng đồng quyết tâm thực hiện các kế hoạch

hành động nhằm đem lại một sự thay đổi về điều kiện hay môi trường sống.

Khi có Dự án các nhận thức, năng lực, kỹ năng tổ chức, các hoạt động tập thể

được nâng cao, tạo cơ sở cho việc hình thành những Dự án mới. Do đó tình

trạng xã hội, môi trường của cộng đồng lại được cải thiện ở mức cao hơn.

Trong bài giảng về Quản lý lâm nghiệp xã hội của Trung tâm lâm

nghiệp xã hội [30], hiện nay để nhìn nhận Dự án một cách đầy đủ nhất phải

đứng trên nhiều khía cạnh khác nhau, về hình thức, về quản lý, về kế

hoạch, về nội dung.

Về hình thức: Dự án là một tập tài liệu trình bầy chi tiết, có hệ thống

các hoạt động và chi phí dưới dạng một văn bản kế hoạch để đạt được

những kết quả và thực hiện những mục tiêu nhất định trong tương lai.

Về quản lý: Dự án là một công cụ quản lý việc sử dụng vật tư lao

động, để tạo ra các kết quả kinh tế, tài chính, xã hội, môi trường trong

tương lai.

Về mặt kế hoạch: Dự án là một công cụ thể hiện kế hoạch chi tiết để

đầu tư sản xuất kinh doanh phát triển kinh tế, xã hội làm tiền đề cho các quyết

định đầu tư và tài trợ.

Về mặt nội dung: Dự án được coi là tập hợp các hoạt động có liên quan

đến nhau, được kế hoạch hoá nhằm đạt các mục tiêu đã định bằng việc tạo ra

các kết quả cụ thể trong một thời gian nhất định thông qua việc sử dụng hợp

lý các nguồn lực xác định.

Từ các ý kiến trên có thể hiểu Dự án như sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 5 -

"Dự án là một tập hợp các hoạt động có liên quan đến nhau, nhằm

đạt một hoặc một số mục tiêu nào đó, có dự kiến các nguồn lực và chi phí

cần thiết được phân chia bố trí theo một thời điểm không gian và thời gian

nhất định nhằm đạt được kết quả như mục tiêu đã nêu."

Bất kỳ một Dự án nào khi đi vào hoạt động cũng nhằm tạo ra những

điều kiện cải thiện kinh tế, xã hội mà cộng đồng cần. Đồng thời phát huy

tối đa sự tham gia của người dân trong cộng đồng, giúp cộng đồng xác định

những nhu cầu đích thực để giải quyết. Dự án phải là điểm hội tụ giữa ý

định nhu cầu và khả năng.

Theo Vũ Nhâm [24] bất kỳ một Dự án nào khi đi vào hoạt động để

đạt được mục tiêu của mình nó cần đảm bảo các yêu cầu cơ bản sau:

+ Tính khoa học.

+ Tính thực tiễn.

+ Tính pháp lý.

+ Tính thống nhất.

Bên cạnh đó tác giả còn đưa ra mô hình khái niệm về dự án như sau:

Mục tiêu

phát triển

Mục tiêu

trước mắt

Thời gian

Hiện tại Mong muốn

Dự án

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 6 -

Những yêu cầu trên là cơ sở quan trọng để Dự án có thể triển khai tại

cộng đồng. Những vấn đề này sẽ được đề tài vận dụng trong việc đánh giá

tác động của Dự án đến phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường của

khu vực nghiên cứu

2.1.2. Đánh giá tác động của Dự án

Đánh giá tác động của Dự án là một quá trình phân tích và so sánh sự

khác biệt về giá trị các chỉ tiêu kinh tế, xã hội, môi trường ở các thời điểm

trước khi thực hiện Dự án và sau khi thực hiện Dự án. Đồng thời có thể so

sánh các chỉ tiêu đó ở vùng có Dự án với vùng không có Dự án.

Mục tiêu của đánh giá Dự án là nhằm xác định ảnh hưởng của Dự án

đến môi trường xung quanh, kết quả thực hiện của Dự án những thay đổi về

kinh tế, xã hội, môi trường.

Công tác quản lý đầu tư xây dựng cơ bản cũng thay đổi từ hình thái

mệnh lệnh chỉ huy sang một hình thái mới đó là quản lý dưới dạng các Dự

án đầu tư. Các Dự án đầu tư được thực hiện theo một chu trình khép kín từ

khâu xây dựng Dự án, tổ chức thực hiện và đánh giá tác động đến môi

trường xung quanh.

Theo Vũ Nhâm [24] trước khi đánh giá Dự án cần chuẩn bị một

số bước sau:

+ Bước 1: Xem xét các mục tiêu Dự án, thực hiện các hoạt động

của Dự án.

+ Bước 2: Xác định lý do đánh giá.

+ Bước 3: Xác định các vấn đề đánh giá.

+ Bước 4: Xác định ai sẽ thực hiện đánh giá.

+ Bước 5: Xác định các chỉ số trực tiếp và gián tiếp, định lượng và

định tính trong đánh giá.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 7 -

+ Bước 6: Xác định các nguồn thông tin cần thu thập cho đánh giá.

+ Bước 7: Xác định yêu cầu chuyên môn của người đánh giá.

+ Bước 8: Lập kế hoạch thời gian tiến hành đánh giá.

+ Bước 9: Xác định ai sẽ thu thập thông tin.

+ Bước 10: Phân tích trình bầy kết quả.

Để đảm bảo tính bền vững của Dự án, khi đánh giá Dự án cần quan

tâm đánh giá những chỉ tiêu sau:

+ Đảm bảo về kinh tế

+ Đảm bảo về môi trường

+ Đảm bảo về xã hội.

Mỗi Dự án khi đánh giá đều có phương pháp đánh giá riêng cho

mình để đạt được mục tiêu đề ra.

Trong báo cáo tổng kết đề án "Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp

kinh kế, xã hội nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất ở lòng hồ huyện Mộc

Châu tỉnh Sơn La " [3], Đỗ Đức Bảo và cộng sự đã sử dụng phương pháp

ma trận môi trường để đánh giá tác động của các loại hình canh tác và

phương án canh tác lâm nghiệp ở vùng lòng hồ huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn

La. Các loại hình canh tác được đánh giá là vườn tạp, vườn cây ăn quả,

nông lâm kết hợp, rừng tự nhiên.v.v… Trong phương pháp ma trận môi

trường việc phân tích số liệu được thể hiện thông qua các hàng và cột.

Bằng phương pháp này có thể đưa ra hàng loạt các chỉ tiêu khác nhau thuộc

các lĩnh vực chịu tác động như kinh tế, xã hội và môi trường. Những tác

động cụ thể của từng hoạt động, phương án được đánh giá qua tổng điểm.

Tuy nhiên sử dụng phương pháp bán định tính này chỉ mang lại tính tương

đối. Vì việc cho điểm phụ thuộc vào nhiều yếu tố chủ quan đó là trình độ

kinh nghiệm của nhóm nghiên cứu.