Đánh giá hiệu quả mô hình phát hiện và can thiệp sớm rối loạn tâm thần ở học sinh từ 6-15 tuổi tại thành phố Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

BỘ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

--------------------------

ĐÀM THỊ BẢO HOA

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ MÔ HÌNH PHÁT HIỆN

VÀ CAN THIỆP SỚM RỐI LOẠN TÂM THẦN Ở HỌC SINH

TỪ 6 - 15 TUỔI TẠI THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

CHUYÊN NGÀNH: VỆ SINH XÃ HỘI HỌC VÀ TCYT

MÃ SỐ: 62.72.01.64

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS TS Nguyễn Văn Tƣ

2. TS Trần Tuấn

THÁI NGUYÊN, 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất

kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

Đàm Thị Bảo Hoa

LỜI CẢM ƠN

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng đào tạo Sau đại học -

Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt

quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án.

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn cố

PGS.TS. Nguyễn Văn Tư và TS. BS. Trần Tuấn, những người Thầy đã dành

nhiều thời gian hướng dẫn, tận tình chỉ bảo và định hướng cho tôi trong suốt

quá trình nghiên cứu để hoàn thành Luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, giảng viên, nhân viên Khoa Y tế

công cộng trường Đại học Y Dược, Bộ môn Tâm thần Trường Đại học Y Dược

Khoa Tâm thần – Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên, Bệnh viện Tâm

thần Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện

nghiên cứu để hoàn thành Luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Phòng Giáo dục & Đào tạo

Thành phố Thái Nguyên, Ban giám hiệu, giáo viên, nhân viên, cha mẹ học sinh

và học sinh các trường Tiểu học Hoàng Văn Thụ, Tiểu học Nguyễn Viết Xuân,

Trung học cơ sở Nguyễn Du, Trung học cơ sở Độc Lập đã tạo điều kiện thuận

lợi giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện nghiên cứu để hoàn thành Luận án.

Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, đồng nghiệp, những người bạn thân

thiết đã luôn giúp đỡ, động viên, khích lệ, chia sẻ khó khăn trong thời gian tôi

học tập để hoàn thành khóa học.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2014

Đàm Thị Bảo Hoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

1. ADHD

2. CB

3. CIDI

4. CMHS

5. cs

6. CSHQ

7. CSSKTT

8. CPTTT

9. DSM

10. GVCN

11. HQCT

12. ICD

13. KQ

14. NMT

15. RLTT & HV

16. RL

17. RTCCD

18. SDQ

19. SKTT

20. SL

21.TH

22. THCS

23. TL

24. TP

25. T-S

26.TTPL

27.WHO

28. YTHĐ

Tăng động giảm chú ý (Attention deficit hyperactivity disorder)

Cán bộ

Bảng phỏng vấn chẩn đoán quốc tế về các rối loạn tâm

thần và hành vi

Cha mẹ học sinh

Cộng sự

Chỉ số hiệu quả

Chăm sóc sức khỏe tâm thần

Chậm phát triển tâm thần

Bảng phân loại bệnh của Hội Tâm thần học Mỹ

Giáo viên chủ nhiệm

Hiệu quả can thiệp

Bảng phân loại bệnh quốc tế

Kết quả

Nghiện ma túy

Rối loạn tâm thần và hành vi

Rối loạn

Research and Training Center for Community Development

(Trung tâm Nghiên cứu Đào tạo và Phát triển cộng đồng)

Self-Report Strengths and Difficulties Questionnaire

(Bộ câu hỏi tự điền về những điểm mạnh và điểm yếu)

Sức khỏe tâm thần

Số lượng

Tiểu học

Trung học cơ sở

Tỷ lệ

Thành phố

Trước - sau

Tâm thần phân liệt

(World Health Organization) Tổ chức Y tế thế giới

Y tế học đường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ...............................................................................................................................................................................1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN..............................................................................................................................................3

1.1. Thực trạng các rối loạn tâm thần - hành vi trẻ em, thanh thiếu niên và

nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em..............................................................................3

1.1.1. Các khái niệm....................................................................................................................................................3

1.1.2. Đặc điểm các rối loạn tâm thần và hành vi trẻ em và thanh thiếu niên....5

1.1.3. Thực trạng các rối loạn tâm thần - hành vi ở trẻ em và thanh thiếu

niên và nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em............................................6

1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần trẻ em và thanh thiếu niên......12

1.2. Các giải pháp can thiệp chăm sóc sức khỏe tâm thần cho trẻ em và thanh

thiếu niên hiện nay...............................................................................................................................................15

1.2.1. Điều trị bệnh tâm thần trẻ em.......................................................................................................16

1.2.2. Phát hiện, can thiệp sớm và dự phòng các vấn đề sức khỏe tâm thần

trẻ em và thanh thiếu niên................................................................................................................18

1.3. Các mô hình can thiệp cộng đồng trong chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ

em và thanh thiếu niên hiện nay............................................................................................................21

1.3.1. Đánh giá của Tổ chức Y tế Thế giới.....................................................................................21

1.3.2. Một số mô hình trên thế giới .........................................................................................................21

1.3.3. Công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em và một số mô hình thí

điểm tại Việt Nam.....................................................................................................................................26

Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...............................31

2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu...........................................................................31

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................................................................31

2.1.2. Địa điểm nghiên cứu................................................................................................................................31

2.1.3. Thời gian nghiên cứu...............................................................................................................................32

2.2. Phương pháp nghiên cứu................................................................................................................................32

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu...................................................................................................................................32

2.2.2. Phương pháp chọn mẫu.........................................................................................................................34

2.2.3. Các chỉ số nghiên cứu.............................................................................................................................36

2.2.4. Công cụ và vật liệu sử dụng trong nghiên cứu.............................................................40

2.3. Kỹ thuật thu thập số liệu nghiên cứu.................................................................................................40

2.3.1. Kỹ thuật thu thập số liệu đầu vào...............................................................................................40

2.3.2. Số liệu về công tác xây dựng và hoạt động của mô hình..................................41

2.3.3. Kỹ thuật thu thập số liệu sau can thiệp.................................................................................42

2.4. Nội dung can thiệp................................................................................................................................................43

2.4.1. Chuẩn bị cộng đồng..................................................................................................................................43

2.4.2. Chuẩn bị nguồn lực.......................................................................................................................................43

2.4.3. Triển khai hoạt động can thiệp......................................................................................................44

2.4.4. Giám sát và hỗ trợ các hoạt động của mô hình............................................................46

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

2.5. Phương pháp đánh giá.......................................................................................................................................46

2.5.1. Đánh giá kết quả sàng lọc bằng thang điểm SDQ25 .............................................46

2.5.2. Đánh giá các rối loạn tâm thần và hành vi .......................................................................46

2.5.3. Đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành đối với công tác chăm sóc

sức khỏe tâm thần học sinh..............................................................................................................48

2.5.4. Đánh giá kết quả can thiệp, điều trị nhóm học sinh có rối loạn.................48

2.5.5. Đánh giá hiệu quả can thiệp.............................................................................................................49

2.5.6. Đánh giá sự chấp nhận của cộng đồng đối với giải pháp can thiệp.............49

2.6. Phương pháp khống chế sai số.................................................................................................................49

2.7. Kỹ thuật phân tích và xử lý số liệu......................................................................................................49

2.8. Đạo đức trong nghiên cứu.............................................................................................................................49

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU........................................................................................................50

3.1. Thực trạng các rối loạn tâm thần - hành vi ở học sinh 6-15 tuổi thành phố

Thái Nguyên và nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh........................50

3.1.1. Thực trạng các rối loạn tâm thần và hành vi ở học sinh 6-15 tuổi thành

phố Thái Nguyên ........................................................................................................................................50

3.1.2. Thực trạng công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh 6-15 tuổi

thành phố Thái Nguyên........................................................................................................................52

3.1.3. Một số yếu tố liên quan đến rối loạn tâm thần và hành vi trẻ em............55

3.1.4. Nhu cầu về chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh .......................................57

3.2. Kết quả xây dựng và đánh giá mô hình CSSKTT cho học sinh....................................61

3.2.1. Xây dựng mô hình CSSKTT cho học sinh.............................................................................61

3.2.2. Hiệu quả mô hình phát hiện và can thiệp sớm các rối loạn tâm thần và

hành vi học sinh sau 2 năm can thiệp...................................................................................75

Chƣơng 4: BÀN LUẬN..................................................................................................................................................86

4.1. Thực trạng các rối loạn tâm thần - hành vi ở học sinh 6-15 tuổi thành phố

Thái Nguyên và nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh........................86

4.1.1. Thực trạng các rối loạn tâm thần và hành vi ở học sinh 6-15 tuổi thành

phố Thái Nguyên ........................................................................................................................................86

4.1.2. Một số yếu tố liên quan đến rối loạn tâm thần và hành vi học sinh..............92

4.1.3. Về nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh tại Thái Nguyên.............96

4.2. Kết quả xây dựng và đánh giá hiệu quả mô hình chăm sóc sức khỏe tâm

thần cho học sinh.....................................................................................................................................................98

4.2.1. Kết quả xây dựng mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh.....98

4.2.2. Hiệu quả mô hình sau can thiệp.............................................................................................103

4.3. Một số hạn chế của quá trình can thiệp.....................................................................................112

KẾT LUẬN...............................................................................................................................................................................113

KHUYẾN NGHỊ.................................................................................................................................................................115

CÁC BÀI BÁO ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN......................................116

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................................................................117

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Tỷ lệ RLTT & HV của trẻ em và thanh thiếu niên ở một số nước ...................6

Bảng 1.2. Đặc điểm các rối loạn tâm thần và hành vi trẻ em và thanh thiếu niên

lứa tuổi 9 - 17 tại Hoa Kỳ...................................................................................................................8

Bảng 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến SKTT của trẻ em và thanh thiếu niên...............13

Bảng 3.1. Các đặc điểm chung về nhóm học sinh nghiên cứu................................................50

Bảng 3.2. Đặc điểm lâm sàng các rối loạn tâm thần và hành vi ở học sinh..............51

Bảng 3.3. Đặc điểm các sang chấn tâm lý của học sinh.................................................................52

Bảng 3.4. Thực trạng truyền thông CSSKTT học sinh cho cha mẹ...................................52

Bảng 3.5. Kiến thức về sức khỏe tâm thần học sinh của cha mẹ..........................................53

Bảng 3.6. Kết quả khảo sát KAP của cha mẹ học sinh....................................................................54

Bảng 3.7. Thực trạng tuyên truyền, giáo dục CSSKTT học sinh cho giáo viên..............54

Bảng 3.8. Kết quả khảo sát KAP về chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh của

giáo viên..............................................................................................................................................................55

Bảng 3.9. Mối liên quan giữa yếu tố tuổi, giới, dân tộc và các rối loạn tâm thần

và hành vi ở học sinh.............................................................................................................................55

Bảng 3.10. Mối liên quan giữa sang chấn tâm lý với các RLTT & HV........................56

Bảng 3.11. Mối liên quan giữa kiến thức của cha mẹ học sinh về CSSKTT với

các RLTT & HV học sinh................................................................................................................56

Bảng 3.12. Mối liên quan giữa thái độ của cha mẹ học sinh về CSSKTT với các

RLTT & HV học sinh...........................................................................................................................57

Bảng 3.13. Mối liên quan giữa thực hành của cha mẹ học sinh về CSSKTT với

các RLTT & HV học sinh................................................................................................................57

Bảng 3.14. Nhu cầu CSSKTT học sinh qua thảo luận nhóm....................................................59

Bảng 3.15. Kết quả xây dựng nguồn nhân lực thực hiện mô hình CSSKTT học

sinh tại nhóm các trường can thiệp.........................................................................................66

Bảng 3.16. Tập huấn thực hiện mô hình cho giáo viên, nhân viên y tế địa

phương, y tế học đường......................................................................................................................67

Bảng 3.17. Thảo luận trong nhóm tham gia thực hiện mô hình.............................................68

Bảng 3.18. Kết quả xây dựng vật lực (cơ sở vật chất) để thực hiện mô hình

CSSKTT học sinh tại nhóm các trường can thiệp..................................................70

Bảng 3.19. Kết quả hoạt động định kỳ của Nhóm CSSKTT học sinh tại các

trường can thiệp ..........................................................................................................................................71

Bảng 3.20. Hoạt động truyền thông phòng chống các rối loạn tâm thần và hành

vi cho học sinh..............................................................................................................................................72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

Bảng 3.21. Kết quả các hoạt động tư vấn cho cha mẹ học sinh có rối loạn..............73

Bảng 3.22. Các hình thức can thiệp trên học sinh có rối loạn..................................................73

Bảng 3.23. Hoạt động giám sát mô hình CSSKTT học sinh tại các trường can

thiệp..........................................................................................................................................................................74

Bảng 3.24. Sự thay đổi một số kiến thức về chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh

của cha mẹ trường can thiệp..............................................................................................................75

Bảng 3.25. Sự thay đổi về kiến thức CSSKTT học sinh của cha mẹ....................................75

Bảng 3.26. Sự thay đổi về thái độ chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh của cha mẹ...76

Bảng 3.27. Sự thay đổi về thực hành chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh của cha mẹ....76

Bảng 3.28. Hiệu quả can thiệp KAP chăm sóc SKTT học sinh của cha mẹ.......................76

Bảng 3.29. Sự thay đổi một số kiến thức về CSSKTT học sinh của giáo viên

trường can thiệp ..........................................................................................................................................77

Bảng 3.30. Sự thay đổi về thái độ chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh của

giáo viên..............................................................................................................................................................77

Bảng 3.31. Sự thay đổi về thực hành chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh của

giáo viên..............................................................................................................................................................78

Bảng 3.32. Hiệu quả can thiệp KAP chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh của

giáo viên..............................................................................................................................................................78

Bảng 3.33. Sự cải thiện về năng lực của giáo viên, nhân viên y tế địa phương, y

tế học đường tham gia thực hiện mô hình.......................................................................79

Bảng 3.34. Hiệu quả của quá trình can thiệp trên sức khỏe tâm thần của học sinh

các trường can thiệp................................................................................................................................80

Bảng 3.35. Hiệu quả của quá trình can thiệp trên sức khỏe tâm thần của học sinh

có thời gian can thiệp đủ 2 năm tại trường TH Hoàng Văn Thụ (khối

3,4,5).......................................................................................................................................................................80

Bảng 3.36. Hiệu quả của quá trình can thiệp trên sức khỏe tâm thần của học

sinh có thời gian can thiệp đủ 2 năm tại trường THCS Nguyễn Du

(khối 8,9)............................................................................................................................................................81

Bảng 3.37. Kết quả tư vấn, chữa trị ở học sinh có rối loạn sau điều tra ban đầu

tại trường can thiệp................................................................................................................................81

Bảng 3.38. Kết quả theo dõi, phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe tâm thần ở học

sinh trong thời gian can thiệp .......................................................................................................82

Bảng 3.39. Kết quả giải quyết các vấn đề của học sinh phát hiện được trong thời

gian theo dõi dọc tại trường can thiệp và so sánh đối chứng......................82

Bảng 3.40. Kết quả thảo luận nhóm về hiệu quả và tính bề vững của mô hình...................83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Mức độ phổ biến của một số rối loạn theo lứa tuổi (WHO – 2005)........................5

Hình 1.2. Sự tương tác giữa các yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội trong rối loạn

SKTT......................................................................................................................................................................................................13

Hình 1.3. Điều trị bệnh tâm thần (WHO-2005)...................................................................................................15

Hình 1.4. Mô hình CSSKTT học đường tại Mỹ...........................................................................................................23

Hình 2.1. Thành phố Thái Nguyên và vị trí các trường tham gia nghiên cứu..................32

Hình 3.1. Hội thảo chuyên đề “Chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em” tại Phòng

GD&ĐT Thành phố Thái Nguyên..................................................................................................................64

Hình 3.2. Tập huấn cho Nhóm chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh Trường

TH Hoàng Văn Thụ.........................................................................................................................................................67

Hình 3.3. Thảo luận Nhóm CSSKTT học sinh tại trường Nguyễn Du..........................................69

Hình 3.4. Khám đánh giá, định kỳ cho học sinh có vấn đề SKTT.......................................................74

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ix

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Kết quả sàng lọc bằng thang điểm SDQ25....................................................................................50

Biểu đồ 3.2. Kết quả khám lâm sàng xác định chẩn đoán................................................................................51

Biểu đồ 3.3. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh của cha mẹ..................58

Biểu đồ 3.4. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em của giáo viên....................................58

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

x

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 2.1. Mô hình thiết kế nghiên cứu can thiệp có so sánh trước sau và so sánh đối

chứng........................................................................................................................................................................................................33

Sơ đồ 2.2. Mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh.............................................................................44

Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức của mô hình...............................................................................................................................65

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

xi

DANH MỤC HỘP KẾT QUẢ ĐỊNH TÍNH

Hộp 3.1. Các ý kiến về nhu cầu CSSKTT học sinh............................................................................60

Hộp 3.2. Ý kiến của đại diện cha mẹ học sinh trường TH Hoàng Văn Thụ....................60

Hộp 3.3. Ý kiến của đại diện cha mẹ học sinh trường THCS Nguyễn Du........................61

Hộp 3.4. Ý kiến của cán bộ Trạm tâm thần Thái Nguyên............................................................61

Hộp 3.5. Ý Kiến lãnh đạo trường THCS Nguyễn Du.......................................................................84

Hộp 3.6. Ý kiến của đại diện cha mẹ học sinh .........................................................................................84

Hộp 3.7. Ý kiến của cha mẹ một học sinh có rối loạn......................................................................85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Các rối loạn tâm thần - hành vi ảnh hưởng đến khoảng 20% trẻ em và thanh

thiếu niên ở mọi quốc gia trên th giới [117], [119]. Nếu không được phát hiện và

điều trị kịp thời, nhiều rối loạn có thể để lại hậu quả nặng nề suốt đời cho bản thân

trẻ, đồng thời cũng ảnh hưởng đến cuộc sống của các thành viên khác trong gia

đình, cộng đồng và tăng gánh nặng chi phí cho xã hội [111], [114], [116]. Tuy

nhiên, theo nhận định của Tổ chức Y tế Thế giới, bên cạnh các vấn đề sức khoẻ

thể chất đã và đang được chú trọng, sức khoẻ tâm thần trẻ em và thanh thiếu niên

ở nhiều quốc gia còn chưa được quan tâm đúng mức. Thậm chí ngay cả ở những

quốc gia phát triển như Hoa kỳ, Anh, khoảng 70 - 80% trẻ em và thanh thiếu niên

có vấn đề sức khỏe tâm thần không nhận được các dịch vụ y tế thích hợp [119].

Công tác can thiệp các vấn đề sức khỏe tâm thần trẻ em và thanh thiếu niên hiện

nay cũng nằm trong bối cảnh chung của thực trạng chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Giống như ở người trưởng thành, các rào cản về địa lý, nhận thức, kinh tế và dịch

vụ y tế, định kiến, kỳ thị và phân biệt cũng là những yếu tố chính gây trở ngại đến

công tác này [98], [114], [119]. Ở trẻ em, các vấn đề sức khỏe tâm thần còn phức

tạp hơn bởi nó liên quan đến các giai đoạn phát triển của trẻ [56], [65], [98]. Trẻ em

và thanh thiếu niên cũng là đối tượng rất dễ bị tác động bởi các yếu tố của môi

trường [61], [70], [72]. Thêm vào đó, nhiều rối loạn tâm thần - hành vi trẻ em cho

đến nay vẫn còn chưa được hiểu rõ về cơ chế sinh bệnh. Nhiều liệu pháp điều trị ở

người trưởng thành lại tỏ ra kém hiệu quả hoặc không được phép áp dụng trên trẻ

em [52], [63]. Tại các quốc gia phát triển, khoảng vài chục năm trở lại đây mạng

lưới chăm sóc sức khoẻ tâm thần phát triển mạnh đã tạo điều kiện thuận lợi cho

công tác chăm sóc sức khoẻ tâm thần trẻ em. Các chương trình chăm sóc sức khỏe

tâm thần dựa vào trường học ở các nước như Hoa Kỳ, Pháp, Singapore… được thực

hiện một cách hệ thống và bền vững. Các nghiên cứu cũng đã đưa ra nhiều chứng

cứ và cơ sở lý luận góp phần cải tạo, đổi mới hoạt động này để nó ngày càng hiệu

quả hơn [116], [119]. Tuy vậy, việc áp dụng mô hình dựa vào cộng đồng tại các

nước đang và kém phát triển còn thấp và chưa hiệu quả. Hệ thống chăm sóc sức

khỏe tâm thần trẻ em tại khu vực này còn rất hạn chế [115], [116], [119].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ trẻ em và trẻ vị thành niên cao. Trong số đó, trên

90% trẻ em ở lứa tuổi đi học được đến trường [35]. Theo nhiều tác giả, khoảng 10 –

20% học sinh Việt nam có các vấn đề sức khoẻ tâm thần cần được theo dõi, tư vấn

và chữa trị [2], [7], [31], [32]. Tuy vậy, chăm sóc sức khoẻ tâm thần ở Việt Nam

mới chú trọng đến bệnh nhân tại bệnh viện. Tại cộng đồng, công tác này mới được

thực hiện từ năm 1998 và tập trung chủ yếu ở bệnh tâm thần phân liệt và động kinh

[3]. Hệ thống y tế còn thiếu chuyên gia về sức khỏe tâm thần trẻ em. Đại đa số

trường học chưa có chuyên gia tâm lý, sức khỏe tâm thần. Nhân viên y tế cơ sở

chưa được đào tạo về bệnh lý tâm thần trẻ em [3], [9], [11],[33]. Khoảng 10 năm trở

lại đây, vấn đề này đã được một số tác giả quan tâm nghiên cứu xác định gánh nặng

bệnh tật trong cộng đồng, xây dựng công cụ chẩn đoán sàng lọc tại tuyến cơ sở,

tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng và thực hiện thí điểm một số giải

pháp can thiệp chăm sóc sức khoẻ tâm thần trẻ em [4], [9], [12], [22], [109].

Thành phố Thái Nguyên là trung tâm văn hoá của khu vực Miền núi phía Bắc.

Bên cạnh những thuận lợi, Thái Nguyên cũng phải đối mặt với rất nhiều vấn đề

phức tạp của trẻ em và thanh thiếu niên như: trộm cắp, đánh nhau, trốn học, tự sát,

nghiện ma tuý, nghiện game... [2], [28], [29]. Nằm trong hoàn cảnh chung của

Việt Nam, công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em ở Thái Nguyên còn đang

bị bỏ ngỏ, các đề tài nghiên cứu về vấn đề này còn hết sức khiêm tốn. Với mong

muốn tìm hiểu thực trạng và nhu cầu chăm sóc sức khoẻ tâm thần của học sinh

thành phố Thái Nguyên như thế nào, mô hình nào giúp phát hiện, điều trị sớm và

dự phòng các vấn đề sức khoẻ tâm thần cho học sinh phù hợp với các điều kiện

hiện có của Thái Nguyên, đề tài “Đánh giá hiệu quả mô hình phát hiện và can

thiệp sớm rối loạn tâm thần ở học sinh từ 6 – 15 tuổi tại thành phố Thái

Nguyên” được thực hiện nhằm mục tiêu:

1. Mô tả thực trạng, một số yếu tố liên quan đến sức khoẻ tâm thần và nhu

cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần ở học sinh 6-15 tuổi tại thành phố Thái Nguyên

năm 2009.

2. Xây dựng và đánh giá hiệu quả mô hình phát hiện, can thiệp sớm các rối

loạn tâm thần và hành vi ở học sinh hai trường Tiểu học Hoàng Văn Thụ, Trung

học cơ sở Nguyễn Du thành phố Thái Nguyên sau 2 năm can thiệp.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3

Chƣơng 1

TỔNG QUAN

1.1. Thực trạng các rối loạn tâm thần - hành vi trẻ em, thanh thiếu niên và

nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm thần trẻ em

1.1.1. Các khái niệm

1.1.1.1. Khái niệm sức khỏe tâm thần

Sức khoẻ toàn diện là mục tiêu chiến lược của Tổ chức Y tế Thế giới

(WHO), của nhiều quốc gia nói chung và của ngành Y tế Việt Nam nói riêng.

Nhưng ngày nay, khi sức khoẻ thể chất đã và đang dần được coi trọng thì nhận

thức về sức khoẻ tâm thần (SKTT) vẫn còn nhiều lệch lạc, thiếu sót, mặc cảm

và cần phải được thay đổi. Theo WHO, SKTT không chỉ là không có bệnh tâm

thần mà còn có thể được hiểu là một trạng thái hoàn toàn thoải mái mà trong

đó, mỗi cá nhân nhận thức được năng lực của mình, có thể đối phó với các tình

huống căng thẳng thông thường của cuộc sống, có thể lao động sản xuất và có

ích, có khả năng đóng góp cho cộng đồng [118]. Như vậy, SKTT tốt không đơn

giản là không có bệnh tâm thần mà còn là tập hợp các kỹ năng cần thiết để đối

phó với những thách thức của cuộc sống.

1.1.1.2. Các khái niệm về rối loạn sức khỏe tâm thần

Thuật ngữ “Vấn đề sức khỏe tâm thần”, “Rối loạn tâm thần và hành vi”,

“Bệnh tâm thần” đều dùng để chỉ các rối loạn về nhận thức, hành vi và cảm

xúc mà gây trở ngại đến cuộc sống và làm việc của con người.

 Rối loạn tâm thần và hành vi (Mental and Behaviour Disorder) là những

bệnh lý tâm thần đủ tiêu chuẩn chẩn đoán. Rối loạn tâm thần và hành vi (RLTT

& HV) gây ảnh hưởng rõ rệt đến khả năng nhận thức, cảm xúc hoặc xã hội. Rối

loạn tâm thần bao gồm các loại và mức độ khác nhau của một số rối loạn tâm

thần chủ yếu được xem là các vấn đề sức khỏe cộng đồng như trầm cảm, lo âu,

nghiện chất, rối loạn loạn thần và sa sút trí tuệ…. Rối loạn tâm thần cũng đồng

nghĩa với bệnh tâm thần (Mental illness).